1e Exloërmond is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Borger-Odoorn. T/m 1997 gemeente Odoorn.
De inwoners van het kleine dorp 1e Exloërmond hebben gelukkig hun dorpshuis De Badde kunnen behouden. Hoe dat zit kun je lezen onder het kopje Links.
In 1e Exloërmond wás er jaarlijks op een zaterdag in juni het Zomerfestival All in de Mond. Of het nog altijd is weten wij niet zeker, want in Google komen wij het de laatste jaren niet meer tegen.
Het grondgebied van het dorp 1e Exloërmond vormt een vrijwel perfecte rechthoek. Daar zijn er vast meer van, maar ook weer niet heel veel, want bij veel lintbebouwingdorpen zitten er toch wel érgens butsen of uitstulpingen in de plattegrond.
1e Exloërmond, dorpsgezicht
1e Exloërmond, dorpsgezicht
- 1e Exloërmond is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Borger-Odoorn. T/m 1997 gemeente Odoorn.
- Het dorp 1e Exloërmond is zodanig dunbebouwd dat de gemeente het kennelijk geen 'bebouwde kom' vindt. Daarom heeft het dorp witte plaatsnaamborden i.p.v. blauwe.
Terug naar bovenIn het Drents
Eerstemond. Een inwoner van dit dorp is een Eerstemondjer.
Spelling
Tot 2009 werd deze plaatsnaam - ook wel - gespeld als Eerste Exloërmond. In het kader van de in 2009 in werking getreden gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) is de naam door de gemeente opnieuw formeel vastgesteld (bijvoorbeeld voor de postadressen en op de plaatsnaamborden), en wel met de spelling 1e Exloërmond. Toch wordt soms, zowel door inwoners als in nieuwsartikelen in regionale media, de spelling Eerste Exloërmond nog gebruikt.
Oudere vermeldingen
1851-1855 Noorder Hoofddiep of Exlooder Mond, 1867 Nr Exlooër-mond, 1899 Eerste Exloërmond.
Naamsverklaring
Mond 'kanaal dat uitmondt in een hoofdkanaal'. Het dorp is een veenkolonie, gelegen aan het gelijknamige kanaal. Oorspronkelijk heette het kanaal Noorder Hoofddiep. De plaats waar het kanaal uitmondt in het (Stads-)Musselkanaal werd Noorder Exlooër-mond genoemd. Ter onderscheiding van 2e Exloërmond.(1)
Het dorp 1e Exloërmond ligt rond de langgerekte gelijknamige weg, die in het NO uitkomt in de provincie Groningen (kern Musselkanaal), Z van het dorp Stadskanaal en O van het dorp Borger.
Terug naar bovenHet dorp 1e Exloërmond heeft ca. 150 huizen met ca. 375 inwoners.
Terug naar bovenOntstaan
De kern 1e Exloërmond ligt in het veenkoloniale gebied. Dit gebied is ontstaan tijdens de grootschalige ontginningen in het Drentse veengebied. Het veenkoloniale gebied wordt gekenmerkt door een grote openheid. Er is sprake van grootschalige landbouw, vooral akkerbouw gericht op bulkproductie. De verkaveling is rechtlijnig, met lange opstrekkende kavels loodrecht op de weg of het kanaal. Het gebied wordt doorsneden door een beperkt aantal (kaarsrechte) wegen. Hier en daar zijn, vooral aan de oostzijde, percelen bos aangeplant. De bebouwing is hoofdzakelijk geconcentreerd langs de kanalen en de wijken. Ook deze kern is ontstaan langs een kanaal en kan worden geclassificeerd als een veenkoloniaal lintdorp.
Vervening
Aan dit dorp is te zien hoe de vervening van de Drouwenervenen en Buinervenen is verlopen. Na vaststelling van de grens tussen Drenthe en Groningen, in 1817, en toestemming van de stad Groningen om Drentse turf over Groningse wateren te vervoeren, is deze 'mond' naar het Stadskanaal aangelegd. Omstreeks 1840 wordt een begin gemaakt met het graven van de 1e Exloërmond, oftewel het Noorderhoofddiep. In 1843 wordt uit het veen aan het begin van deze hoofdwijk de eerste turf via het Stadskanaal afgevoerd naar Groningen.
Bevolkingsgroei
Door de grootschalige verveningen in de Exloërvenen en Valthervenen groeit de bevolking in het gebied snel. Er is zelfs sprake van een bevolkingsexplosie, die overigens voor een groot deel aan 1e Exloërmond voorbij gaat. Toch telt
dit dorp in 1919 nog 636 inwoners en is daarmee in die tijd qua inwonertal het derde dorp van de toenmalige gemeente Odoorn. De bewoners van de veendorpen waren slechts voor een klein deel afkomstig uit Drenthe. De meeste kwamen uit Groningen en Duitsland (trekarbeiders die aanvankelijk alleen in het zomerseizoen in het gebied verbleven).
Ruimtelijke structuur
Kenmerkend voor de ruimtelijke structuur van de veenkoloniale lintdorpen zijn de dubbele diepen, waarlangs zich de lintbebouwing heeft ontwikkeld. De 1e Exloërmond bestaat daarentegen uit slechts één kanaal. Verdichtingen in de lintbebouwing zijn te vinden in het middendeel van het lintdorp. Des te ouder de woonbebouwing is, des te dichter staan de huizen op de weg. De recentere bebouwing is verder teruggeplaatst. De verschillen zijn echter niet (meer) opvallend.
1e Exloërmond heeft nog een duidelijk agrarisch karakter. De (voormalige) boerderijen staan verspreid in het lint, zowel aan de zuid- als aan de noordzijde. Aan de zuidzijde heeft de woningbouw zich meer ontwikkeld; aan de noordzijde is de laatste decennia weinig nieuwe bebouwing toegevoegd, hier en daar zijn moderne schuren of een tweede bedrijfswoning bij de boerderijen geplaatst. Het zicht op het open land is nog ruimschoots aanwezig.
Het middendeel van het zuidelijke bebouwingslint vertoont een zekere concentratie van bebouwing; vooral in de richting van Exloërveen is sprake van verdunning. De kenmerkende functiemenging in lintdorpen is in 1e Exloërmond niet sterk (meer) aanwezig, slechts enkele voorzieningen en bedrijven komen voor tussen de woningen en boerderijen. Functieveranderingen zijn tot nu toe soepel in het lint opgenomen.
De boerderijen en huizen staan over het algemeen met de nok loodrecht op het gedempte diep, respectievelijk de weg. Het merendeel van de bebouwing bestaat uit een bouwlaag met kap. De boerderijen zijn door hun monumentale omvang en vaak fraaie vormgeving belangrijke beelddragers. Het kanaal (de 'mond') is rond 1970 gedempt. In de vrijgekomen ruimte ligt langs de noordzijde de verbrede doorgaande weg; langs de zuidzijde is een fietspad aangelegd. Tussen de weg en het fietspad ligt een afwateringssloot. Het profiel is voorzien van beplanting en ademt daarmee een aantrekkelijke groene sfeer. (bron: BügelHajema, Bestemmingsplan 1e Exloërmond, 2016)
Station
Van 1924 tot 1935 heeft 1e Exloërmond een halte aan de spoorlijn Stadskanaal-Ter Apel Rijksgrens. Het stationsgebouw is in de jaren 1970 gesloopt.
- 1852 wordt beschouwd als oprichtingsjaar van deze nederzetting. In 2002 is t.g.v. het 150-jarig bestaan het boek '150 Jaar Eerste Exloermond 1852-2002' verschenen (148 pag., uitg. Stichting Streekbelangen).
Terug naar bovenKansen en bedreigingen
Op uitnodiging van de gemeente Borger-Odoorn hebben inwoners van 1e Exloërmond in 2018 meegedacht en -gepraat over de kansen en bedreigingen in hun woonomgeving. Het Mondengebied heeft te maken met krimp en vergrijzing. Maar sommige bewoners zien daarin ook juist kansen. “Je zou die rust en ruimte juist moeten promoten”, zo stelde een aantal bewoners. Sterke punten van hun dorp die de bewoners benoemdem waren onder meer de ruimte, de privacy en ook het naoberschap. Minpunten vond men het trage internet, het te snel rijdende en toenemende verkeer, de komst van windmolens en het gebrek aan voorzieningen. Over de verkeerssituatie waren de meningen verdeeld. De doorgaande weg door het dorp is een weg waarop 80 gereden mag worden. “In de andere linten in het gebied is dat niet zo. Mensen nemen met hun navigatie de snelste route en rijden daarom steeds vaker door ons dorp”, zo concludeerde een aantal mensen. Anderen zijn juist blij dat je nog 80 mag rijden, als daar dan ook maar op wordt gehandhaafd.
De resultaten van de bijeenkomst in 1e Exloërmond en die in de buurdorpen 2e Exloërmond en Valthermond, waar ook soortgelijke sessies en enquetes zijn gehouden, hebben de input gevormd voor de in 2019 opgestelde Integrale Gebiedsagenda voor het Mondengebied, een soort 'spoorboekje' voor de toekomst van de genoemde dorpen. "Uitvoering per dorp. Per dorp is allereerst gekeken naar de wensen en mogelijkheden om de benoemde projecten op te starten. Van belang was de afspraak dat de gebiedsagenda niet ’in beton gegoten’ is: we gaan zeker doen wat afgesproken is, maar laten aan de andere kant ruimte aan de dorpen en de partijen om met nieuwe initiatieven te komen. Partners. De gemeente Borger-Odoorn werkt voor Gebiedsagenda De Monden samen met woningcorporatie Woonservice, welzijnsorganisatie Andes, de sociale teams, en de scholen. Bij de uitvoering van de Gebiedsagenda leren ook de professionele partners steeds beter met elkaar samen te werken voor de inwoners van de dorpen."
Basisschool
Met de kwaliteit van Basisschool De Mondenhoek in 1e Exloërmond was niets mis. Sterker nog, in de Drentse onderwijsmonitor van februari 2010 blijkt zelfs dat De Mondenhoek op rekengebied op dat moment de beste school van Borger-Odoorn is en provinciebreed op de vierde plaats staat. Ook nam het aantal leerlingen weer iets toe. Dat alles was hoopgevend voor de strijdvaardige ouders en leerkrachten, die de school, die toen wegens zijn grootte of beter gezegd kleinte al in de 'gevarenzone' zat, graag open wilden houden. Toch bleek ruim een jaar later, na afloop van schooljaar 2010-2011, de school te klein om nog langer verantwoord door te kunnen gaan en is hij gesloten. In 2013 is het gebouw gekocht door een echtpaar dat het pand heeft verbouwd tot woonhuis plus bedrijfsruimte (handelsonderneming).
Bestemmingsplan
Het geldende Bestemmingsplan 1e Exloërmond is in 2016 vastgesteld.
Voormalige Hervormde kerk
In 1918 krijgt 1e Exloërmond een Hervormde kerk, zijnde een houten kerkje op huisnr. 35a. In 1951 wordt dat gesloopt en vervangen door het huidige kerkje op dezelfde locatie. In 1998 wordt dit kerkje aan de eredienst onttrokken. Het is herbestemd tot woonhuis.
Kunstwerk
In 2003 is een kunstwerk geplaatst dat herinnert aan de plek van het stationsgebouw van halte 1e Exloërmond aan de spoorlijn Stadskanaal - Ter Apel Rijksgrens (zie daarvoor het hoofdstuk Geschiedenis). De spoorrails liggen er nog wel. (Wij hebben dit kunstwerk op Google Street View niet kunnen vinden, red.)
Hondsrugtuin
De Hondsrugtuin (1e Exloërmond 12) van Geert en Ginie Klooster is van mei t/m augustus gedurende enkele Open Dagen te bezichtigen. Het is een tuin van 3.000 m2 in het vlakke veenkoloniale landschap, omgeven door een windsingel met mooie doorkijkjes. De tuin is aangelegd in een natuurlijke stijl. De borders zijn groot, passend bij het formaat van de tuin. In de borders is een compositie gemaakt op basis van kleur, hoogte en bloeitijd. In de borders is een grote verscheidenheid aan planten te vinden, waaronder vele verschillende soorten Eupatorium, Helenium, Iris, Hemerocallis en Papavers tussen een groot aantal soorten siergrassen. Tussen de bloeiende planten veel hosta's en grassen. De laatste jaren zijn verschillende borders in prairiestijl aangelegd.
Voorjaarsfair
Op een zondag begin mei is er een Voorjaarsfair in de tuin van de fam. Klooster. Ongeveer vijftien kramen met tuingerelateerde artikelen en informatie over Groei en Bloei afd. Stadskanaal. Een gezellige fair met veel planten, koffie en thee met iets erbij verkrijgbaar. Een mooie plek om medetuinliefhebbers uit de regio te ontmoeten.
Zomer Zorgmarkt
Op een zaterdag in juni (11.00-17.00 uur) organiseert het Naoberhuis (zie hieronder bij Links, Zorg) de jaarlijkse Zomer Zorgmarkt. Je kunt er kennismaken met zorginstellingen uit de regio. Er is alle ruimte om te praten over zorg en de invulling daarvan op allerlei gebied. Daarbij zijn er kraampjes waar, vaak zelfgemaakte, spullen te koop zijn. Een sfeervolle markt waar je gezellig even kunt zitten met een kopje koffie/thee. Ook zijn er enkele muziekgezelschappen uit de regio die e.e.a. muzikaal opluisteren.
Carbidschieten
In 1e Exloërmond is er nog de jaarlijkse traditie van het carbidschieten op oudjaarsdag.
- Belangenorganisatie: - Stichting Streekbelangen 1e Exloërmond.
- Dorpshuis: - Dorpshuis De Badde was relatief groot voor dit kleine dorp. De gemeente Borger-Odoorn stond voor de uitdaging om voorzieningen zoals dorpshuizen in haar vele dorpen 'overeind' te houden en tegelijkertijd de kosten daarvoor betaalbaar te houden (want op de bestaande weg doorgaan paste niet meer in de begroting). Het dorpshuis is daarom voor een symbolisch bedrag overgedragen aan Stichting Streekbelangen 1e Exloërmond, die in het vervolg zelfstandig de dorpshuisfunctie uitvoert en tevens eenmalig een bedrag heeft gekregen om het dorpshuis te verkleinen en zodanig te verbouwen dat het voorlopig weer aan alle eisen des tijds voldoet. Samen met een bescheidener jaarlijkse subsidie van de gemeente en meer zelfwerkzaamheid van de inwoners, en waar nodig aanvullende fondsenwerving bij externe instanties, kan men dan toch het dorpshuis behouden. De verbouwing is eind 2013 gereedgekomen.
- Jeugd: - "Kinderclub De Kleine Mondjes is opgericht voor kinderen woonachtig in 1e Exloërmond, om elkaar te ontmoeten en samen te komen knutselen of gewoon gezellig samen te spelen."
- Zorg: - Het Naoberhuis in 1e Exloërmond is gespecialiseerd in het ondersteunen van mensen met een beperking, in de vorm van dementie, niet aangeboren hersenafwijking, moeilijk omgaan met andere mensen (in groepsvorm), motorische beperkingen en slechtziendheid. Zij bieden dagopvang aan met een gerichte ondersteuning. Ook voor mensen waarbij plaatsing in een normale dagopvang problemen geeft. Voor jongeren in een crisissituatie bieden ze logeeropvang. Doel is om met een gericht ondersteuningsplan een traject op te starten om de jongeren weer te laten deelnemen in de maatschappij. Ook voor jongeren in een dag(deel)opvang bieden ze ondersteuning. Het gaat hier om jongeren met autisme, zoals PDD-NOS en Asperger. Sinds 2017 biedt Het Naoberhuis ook dagbesteding in 2e Exloërmond en Valthermond.
- Duurzaamheid: - N parallel aan de lintbebouwing van 1e Exloërmond zijn 7 van de 45 windturbines van Windpark De Drentse Monden en Oostermoer geplaatst. Het Windpark is medio 2022 gereedgekomen.
Reactie toevoegen