Status

- Abbenbroek is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek Voorne-Putten, gemeente Nissewaard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1979. In 1980 over naar gemeente Bernisse, in 2015 over naar gemeente Nissewaard.

- Wapen van de voormalige gemeente Abbenbroek.

Naam

Oudere vermeldingen
1206 Appenbruech, 1312 van Abbenbroucke, 1333 Abbenbroec, 1334 Abbenbroeke, 1395-1396 Abbenbroec, 1421 tot Abbenbroeck, 1573 Abbenbrouk, 1773 Abbenbroek.

Naamsverklaring
Betekent broek 'moerassig, drassig land' van de persoon Abbe.(1) "In de overlevering bestaat een verhaal dat het moerasland ooit eigendom is geweest van de abt van Echternach. De Brielse belastinggaarder Jan Kluit schreef omstreeks 1780 in zijn dagboeken dat men dicht bij het dorp nog steeds ‘zulke moerassige gronden vind, die niet dan bij drooge zomers kunnen begaan worden. Men heeft hierin wel eens latten van 18 en twintig voet door de bovenkorst gestoken, zonder dat men harden grond gewaar wierd.' Kluit schrijft verder dat hij tijdens zijn onderzoek geen enkel bewijs heeft gevonden dat Abbenbroek ooit eigendom is geweest van de genoemde abt, zodat hij tot de conclusie kwam dat dat een ongeloofwaardig verhaal was." (bron: Streekarchief Voorne-Putten)

Ligging

Het dorp Abbenbroek ligt W van de stad Spijkenisse en Z van het dorp Heenvliet.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Abbenbroek, die alleen het dorp omvat, 100 huizen met 644 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.300 inwoners.

Geschiedenis

In den beginne
Het is onduidelijk wanneer de polder van het dorp bedijkt is, maar het oudste gedeelte - het Oudeland - moet in ieder geval vóór 1200 zijn ingepolderd. Het was op dat moment nog maar een geïsoleerd eilandje in een waterrijk gebied. In de nabijheid lagen weliswaar opgeslibte gorzen, maar deze waren onbewoond en het zou nog ruim een eeuw duren voordat deze gebieden eveneens werden ontgonnen. In 1337 werd bijvoorbeeld het ‘Oude-Nieuweland' ingepolderd. Handel en reizen verliepen in de middeleeuwen louter per schip en de gunstige ligging langs de goed bevaarbare rivier de Bernisse zorgde ervoor dat Abbenbroek al snel een zekere mate van welvaart genoot.

Het dorp bezat bovendien een bijzondere juridische status. Reeds bij de allereerste vermelding in 1206 wordt duidelijk dat ‘Appenbruech' niet tot de heerlijkheid Voorne behoorde, maar als zelfstandige eenheid moest worden beschouwd. Dat wordt in een akte uit 1220 nog eens bevestigd, wanneer Dirk van Voorne een groot deel van Zuidwest Voorne aan Abdij ter Doest schenkt. Hierbij wordt het dorp buiten beschouwing gelaten. Het geslacht Van Abbenbroek had het gebied in bruikleen van de graaf van Holland onder Zeeuwse rechte. Dit betekende dat na het overlijden van de leenheer zijn zoons het in gelijke delen erfden. Op die manier raakte het leenheerschap steeds verder versnipperd. Bovendien mochten bij gebrek aan zonen ook de dochters de rechten erven.

Bedevaartplaats
Reeds in de 13e eeuw staat in Abbenbroek een eenvoudige kerk met een eenbeukig middenschip, met steunberen tegen de zijgevels. In het begin van de 14e eeuw is het gebouw uitgebreid met een koor. Deken Jan van Coudeberghe introduceert hier de verering van Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten. In 1492 richt hij een broederschap ter ere van de nieuwe Mariadevotie op. Het dorp groeit vervolgens uit tot een bedevaartplaats van bovenregionale betekenis; niet alleen mensen uit de omringende dorpen komen op de verering af, maar zelfs gelovigen uit Leiden, Den Haag en Middelburg trekken naar Voorne. De broederschap verkrijgt zelfs internationale bekendheid en aanhang. Vanaf die tijd worden er jaarlijkse ommegangen ter ere van Maria van Zeven Smarten gehouden. In 1494 is de devotie door de bisschop van Utrecht goedgekeurd en een jaar later door paus Alexander VI. De snelle goedkeuring is waarschijnlijk vooral te danken aan de vele wonderbaarlijke genezingen die plaatsvonden. Tot circa 1520 wordt in brieven melding gemaakt van maar liefst 48 mirakels. De populariteit van de bedevaartplaats was weliswaar groot, maar duurde niet lang. Tijdens de tweede helft van de 16e eeuw raakt het katholieke geloof op Voorne in verval. In een verslag uit 1571 van het Aartsbisdom Utrecht wordt al geen melding meer gemaakt van de devotie, en na de reformatie zijn de laatste restanten die aan het bedevaartsoord herinnerden, verdwenen.

17e/18e eeuw
De dorpelingen voorzagen met landbouw en veeteelt in hun bestaan. Verspreid in de polders Oudeland, de Oude Nieuwlandsche polder en de Nieuwlandsche polder stonden enkele boederijen, maar de meeste inwoners woonden in de dorpskern, rond de waterkom. De haven had sinds de verzanding van de Bernisse nauwelijk nog een functie en werd voornamelijk gebruikt om de jaarlijkse oogst te vervoeren. In de kom werd in 1765 de weg met stenen bestraat. In 1640 woedt er een grote brand in het dorp, waarbij talloze huizen afbranden. In 1644 herhaalt de ramp zich, waarbij dit keer het rechthuis (ook wel de secretarie genoemd) in vlammen opgaat. In 1645 wordt begonnen aan de herbouw. De graaf van Merode draagt driekwart van de kosten bij en Heer Nicolaas van Abbenbroek het andere kwart. Door de versnippering van het leenheerschap bezaten ze samen het eigendom van de heerlijkheid. In 1772 verkeert het gebouw in zeer slechte staat en moet het worden hersteld. Een extra belastingheffing zorgt voor de benodigde financiën. Inmiddels is het rechthuis allang verdwenen. Alleen de gevelsteen die in 1645 is geplaatst, is bewaard gebleven. Deze is ingemetseld in de kerk.

Verenigingsleven
Tegen het einde van de 19e eeuw komt ook in dit dorp het verenigingsleven van de grond. Nog altijd bestaat de in 1889 opgerichte muziekvereniging De Kleine Trompetter. De muziektent in de kom van het dorp dient al bijna een eeuw als podium voor de muzikale optredens. Om het verenigingsleven een plaats te geven, is op 23 oktober 1979 de eerste paal geslagen voor het nieuwe dorpshuis. Daarvoor moesten echter wel het gemeentehuis, de school en de hoofdonderwijzerswoning worden afgebroken. Nadat het dorp in 1980 is opgegaan in de nieuwe gemeente Bernisse, verrijst in 1988 in Abbenbroek het gemeentehuis van die gemeente.

Watersnoodramp
Ook dit dorp is door de Watersnoodramp van 1953 getroffen. Op 1 februari stroomde het water 's ochtends vroeg vanuit de polder Zuidland door een gat in de Haasdijk en vanuit de polder Oudenhoorn over de Katerwaalsedijk naar het dorp. De ramp kostte het leven van één slachtoffer, die tijdens een reddingspoging naast de boot stapte. Op 4 februari werd besloten het dorp grotendeels te evacueren. Enkele weken later werd het dorp grondig schoongemaakt, en terwijl de ouders de huizen repareerden, kregen de kinderen les in de muziektent en op de zolder van bakkerij Kastelein, die als noodschool waren ingericht. (bron en voor nadere informatie zie de artikelen over de geschiedenis van Abbenbroek op de site van Streekarchief Voorne-Putten)

Recente ontwikkelingen

Voormalig gemeentehuis
Door de gemeentelijke herindeling van 2015 is het gemeentehuis van de toen opgeheven gemeente Bernisse overbodig geworden. Het pand op Gemeenlandsedijk Noord 26 in Abbenbroek is kennelijk een bedrijfsverzamelgebouw geworden, want op de site van gemeente Nissewaard lezen wij "dat dit verzamelgebouw op dit moment meerdere huurders huisvest", en dat er nog vleugels / ruimten op polderniveau vanaf 68 m2 beschikbaar zijn. De gemeente beschrijft het pand als volgt: "Het gebouw is gelegen aan een dijk, de doorgaande weg naar de dorpskern. Op 5 minuten loopafstand van de bushalte richting Hellevoetsluis, Spijkenisse of Rockanje. Op dijkniveau is de hoofdingang met intercomsysteem en postbussen. Bij binnenkomst komt u in de ingerichte ontvangsthoek en ruim opgezette hal met een lift en trappenportaal naar de andere verdiepingen. Op dijkniveau is een ingerichte bijeenkomstruimte, die los per dagdeel te reserveren is. Naast de bijeenkomstruimte is een pantry, voorzien van een koffieautomaat, koelkasten en vaatwassers. Direct naast het object op polderniveau is voldoende openbare parkeergelegenheid met een aparte entree naar het gebouw."

Bezienswaardigheden

- Abbenbroek heeft 9 rijksmonumenten.

- Abbenbroek heeft 18 gemeentelijke monumenten.

- De voormalige Hervormde kerk van Abbenbroek (Kerkplein 9) wordt beschreven als een baksteenbouw met houten bekapping, bestaande uit een rechthoekig gesloten koor, een driebeukig schip en een westtoren. Het dak is met leien gedekt. Het koor, dat waarschijnlijk als eerste is gebouwd, dateert uit 1300 of begin 14e eeuw. De kleine grafzerk in de wand is de oudste toevoeging in het koor (1461). Het gebouw bevat ook nog andere, goed bewaard gebleven grafzerken (uit 1607, 1619 en 1658). De grafkelders zijn geruimd en volgestort met zand. In het koor bevindt zich ook de eiken preekstoel die in 1613, voor rekening van Graaf de Merode, in z'n huidige vorm werd gebracht. De preekstoel bevat een rijke koperen lezenaar.

Het schip van de kerk dateert uit het laatste kwart van de 15e eeuw. Koor en schip worden van elkaar gescheiden door het laatgotische koorhek uit 1500. Tot 1788 worden beide gedeelten voor de eredienst gebruikt, het schip is na 1788 niet meer voor de eredienst in gebruik geweest. De toren dateert uit begin 15e eeuw en bevat een grote klok uit 1451. De afgeopen jaren is er groot onderhoud gepleegd. Zo is het gehele dak voorzien van nieuwe leien, zijn alle goten vernieuwd en is het metselwerk gerestaureerd. Ook de binnenmuur achter de kansel is aangepakt. Sinds 2004 valt de kerk onder de Hersteld Hervormde Gemeente Abbenbroek. Op haar site vind je o.a. een uitvoerige beschrijving van de kerk en haar geschiedenis.

- Korenmolen De Hoop dateert uit 1843. De ronde stenen molen is flesvormig gebouwd: de romp heeft een uitgesproken insnoering. De molen is tot 1947 als zodanig in gebruik geweest, sindsdien is er elektrisch gemalen. In 1974 heeft de toenmalige gemeente Abbenbroek de molen gekocht. In 1979 is de molen gerestaureerd en maalvaardig gemaakt. Tegenwoordig is de gemeente Nissewaard eigenaar van de molen. De Hoop is, evenals de bijbehorende graanschuur en molenaarswoning, een rijksmonument en valt tegenwoordig onder het beheer van Stichting Molenbehoud Nissewaard. De molen is op afspraak en wanneer de molen draait te bezichtigen.

- De kern van het rijksmonumentale Ambachtshuis in Abbenbroek (Kerkplei 9a) dateert van voor 1600. Het huis kreeg zijn huidige uiterlijk tijdens een ingrijpende verbouwing en uitbreiding in 1768. Ook het smeedijzeren inrijhek ten oosten van het huis stamt uit die tijd. Het gebouw heeft een L-vormige grondslag en telt twee bouwlagen. De zes traveeën tellende voorgevel heeft schuifvensters met roedeverdeling en een portaal in eenvoudige omlijsting. Een eenvoudig geprofileerde lijst bekroont de gevel. Daarboven bevindt zich een schilddak met dakkapellen. Het interieur kenmerkt zich door veel verschillende vloerniveaus. De inrichting omvat nog veel authentieke elementen, waaronder een tegelwand en een aantal balken plafonds met beschildering. Het huis is in 2007 geheel gerestaureerd. Het Ambachtshuis wordt particulier bewoond en is niet te bezichtigen.

- In het centrum van het dorp staat een muziektent in de gracht van de kerkring.

Jaarlijkse evenementen

- Midzomerfeest (weekend eind juni), met op zaterdag Abbeblues.

- Op een zaterdag in juli is er de Wielerronde van Abbenbroek, met tevens een dikke-bandenrace en een koppeltijdrit voor 200 koppels.

- Tot heden is het carbidschieten op oudjaarsdag (12.00-18.00 uur) een traditie in het dorp. Bij carbidschieten wordt er in een melkbus (of bijvoorbeeld een opslagvat) acetyleengas verbrand. Dit is afkomstig van een reactie van water en calciumcarbide. De bus wordt dan afgesloten met een deksel of een plastic bal. Het acetyleen wordt ontstoken. Hierdoor schiet het voorwerp met een grote knal uit de bus. In Abbenbroek gebruiken ze in plaats van melkbussen twee dubbelloopskanonnen en nog een kleiner kanon. Wellicht was het in 2018 de laatste keer, want door de realisatie van nieuwbouwwijk De Kreken van Nibbeland in Zuidland komt de locatie aan de Haasdijk dan wel dicht bij woningen te liggen. Maar misschien kan er een alternatieve locatie worden gevonden. - Videoreportage carbidschieten editie 2018, door Roel van Deursen.

Beeld

- Foto- en videoreportage van Abbenbroek, door Roel van Deursen.

Links

- Dorpshuis: - Dorpshuis Abbenbroek is er door de gemeenschap en voor de gemeenschap. Het Dorpshuis is het hart van de samenleving, de spil in de leefbaarheid van de kleine kernen, de plaats waar het gebeurt, waar de initiatieven van de gemeenschap tot uiting komen. Denk hierbij aan sport, spel, muziek, ontspanning, vergadering, toneel, workshops et cetera. Al deze initiatieven zijn van verenigingen en vrijwilligers; Stichting Dorpshuis (SDA) is verantwoordelijk voor de totale exploitatie van het Dorpshuis, waarbij er geen financiële steun is van de gemeente. De gemeenschap is zelf verantwoordelijk voor het voortbestaan van het dorpshuis.

SDA is jaren geleden ontstaan naar aanleiding van geruchten omtrent sluiting van het dorpshuis. Na een jarenlange strijd en verzoeken om zelf de volledige exploitatie uit te mogen voeren, is het nieuwe dorpshuis in september 2013 opnieuw geopend. Het dorpshuis biedt ruimte voor initiatieven en is hierbij een sterke partner, die ondersteuning biedt in de uitvoering en daarnaast op financieel gebied ondersteuning kan bieden. Alle initiatieven die financieel haalbaar zijn, een beperkt risico met zich meedragen en voldoen aan de doestelling van het SDA dienen een kans te krijgen. Een privépersoon met een initiatief voor de gehele gemeenschap wordt ook geholpen voor zover dit binnen de mogelijkheden valt. Na een forse renovatie in 2018 van zowel het exterieur als het interieur voldoet het pand weer helemaal aan de eisen des tijds. Dorpshuis Abbenbroek is op 23-11-2018 feestelijk heropend. Onder de link vind je een videoreportage ervan, met toespraken van deze en gene, die toelichten hoe het allemaal verlopen is.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool De Vliegerdt heeft drie groepen, met gecombineerde leerjaren (1-2-3, 4-5-6 en 7-8). In alle klassen wordt Engels gegeven. Verder zijn er in elke klas touch screens, laptops en iPads, is er een methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, zijn er Plusgroepen voor leerlingen van groep 5 t/m 8, is er een zorgcoördinator voor alle leerlingen en hun ouders, is er een leerkracht voor HVO en GVO in groep 3 t/m 8, is er voor- en naschoolse opvang door Kinderopvang De Bonte Vlinder en is er een eigen tussenschoolse opvang die door eigen ouders georganiseerd wordt.

- Jeugd en jongeren: - De Speelparasol is jeugdtheater door professionele gezelschappen, in Dorpshuis Abbenbroek of op locatie.

- Tot in 2018 het Dorpshuis geruime tijd dicht ging voor een grondige renovatie, was er onder begeleiding van ouders de wekelijkse mogelijkheid voor de jeugd voor het samen doen van bijvoorbeeld spelletjes, maar hiervoor was nog maar weinig belangstelling. Toch bleek er wel degelijk behoefte aan een eigen plek voor de jeugd. Ouders benaderden de jongerenwerkers van JOZ, wat resulteerde in een nieuwe opzet en een prachtige vernieuwde ruimte, met onder andere een groot scherm, tafeltennistafel en andere mogelijkheden voor ont- en inspanning. De in maart 2019 heropende jeugdruimte heet 'The Chill in', welke naam is bedacht door de toen 9-jarige Liam Westdijk. Sindsdien kunnen kinderen en jongeren om en om iedere woensdagavond in de kelder van het gebouw terecht voor een avondje gezellig samen chillen, spelletjes doen, gamen of andere activiteiten. De ene week is ingeruimd voor kinderen tot 12 jaar, de andere week is bedoeld voor 12- tot en met 15-jarigen. JOZ-medewerkers bieden activiteiten aan, maar richten zich ook op wat de jongeren zelf willen en bedenken. Die activiteiten kunnen ook buiten, op een sportveld of ergens anders in Abbenbroek worden gehouden.

- Muziek: - Muziekvereniging De Kleine Trompetter/Wilhelmina omvat een fanfare en een drumband. De muzikale geschiedenis van het dorp begint in 1889 als fanfare De Kleine Trompetter wordt opgericht. In 1908 wordt in Heenvliet fanfare Wilhelmina opgericht. Tijdens W.O.II worden de repetities gestaakt. De watersnoodramp van 1953 bezorgt beide verenigingen nogmaals tegenslag. In 1961 besluiten de verenigingen samen te gaan onder de huidige naam. Als thuishaven wordt Abbenbroek gekozen. De vereniging bestaat uit een fanfare met circa 45 leden en een drumband met circa 20 leden. Tevens worden leerlingen op blaasinstrument en slaginstrument bij de vereniging opgeleid. Vrijwel alle instrumenten zijn in bruikleen van de vereniging te bespelen. Jaarlijks organiseren ze een voorjaars- en een najaarsconcert, wisselend in een van de kernen van de voormalige gemeente Bernisse. Verder geven ze concerten op uitnodiging en werken ze mee aan schoolconcerten. Ook treden ze marcherend op tijdens Koningsdag, Avondvierdaagse, openingen, sinterklaas inhalen et cetera. Op de basisschool van Zuidland kunnen de kinderen muziekles krijgen, op kleurrijke, kunststof, lichtgewicht 'kindvriendelijke' muziekinstrumenten.

- Downtown Abbey is in 2015 begonnen als een klein clubje nieuwsgierige zangers en zangeressen, en is inmiddels uitgegroeid tot een enthousiast koor van ca. 25 leden. Tijdens optredens maken ze regelmatig gebruik van muzikanten. Ze zingen lichte, gevarieerde muziek en zorgen graag voor een vrolijke aanvulling op jouw braderie, opening, dorpsfeest, jaarconcert of kerstfair. Downtown Abbey repeteert elke donderdagavond van 20.00-22.00 uur in het Dorpshuis van Abbenbroek (met uitzondering van de kerst- en zomervakantie). Wil je een keer komen luisteren of een proefavondje meezingen? Wees welkom, de koffie staat klaar!

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Abbenbroek.

- Gymnastiekvereniging AGV.

- Tennis Vereniging Abbenbroek (TVA) is opgericht in 1976 en heeft twee hardcourt banen. TVA is een kleine vereniging waar recreatief tennis centraal staat.

- Op de banen van Schietvereniging Diana kan uitsluitend met klein kaliber (.22) munitie worden geschoten. De mogelijkheden zijn: Klein kaliber geweer 12/50 meter, Klein kaliber karabijn 12 meter, Luchtgeweer 10 meter, Klein kaliber pistool 10/25 meter, Vrij pistool 50 meter, Luchtpistool 10 meter, Klapschijfschieten, Bowlingpinschieten en DVS (Dynamisch schieten).

- Zorg: - Hanny en Jos Voermans zijn in 2006 gestart met Woonboerderij Westenrijck in Abbenbroek om een zestal jongeren met een verstandelijke beperking een mooie toekomst te geven. Zij streven voor hun bewoners naar een kwaliteit van leven die zij zelf voor ogen hebben en geven hen de ruimte om zichzelf te zijn, te leren en zelf fouten te ervaren. Dit alles om de cliënten zo zelfstandig en weerbaar mogelijk te maken. Zij luisteren naar en herkennen de zorgvraag van de cliënten en indien deze verandert, veranderen zij met de zorgvraag mee. Zij proberen de vraag samen met hen uit te werken zonder het voor hen in te vullen. Kennelijk sprak het concept aan, want in de jaren erna hebben ze nog zeven woonlocaties plus acht dagbestedingslocaties in de regio gerealiseerd.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)