Aduarderzijl

Plaats
Buurtschap
Westerkwartier
Westerkwartier Middag-Humsterland
Groningen

aduarderzijl_collage.jpg

Aduarderzijl, collage van buurtschapsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Aduarderzijl, collage van buurtschapsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

aduarderzijl_plaatsnaambord_kopie.jpg

Aduarderzijl is zo'n idyllisch buurtschapje, dat je daar niet eens sneller dan 30 km/uur moet wíllen rijden...

Aduarderzijl is zo'n idyllisch buurtschapje, dat je daar niet eens sneller dan 30 km/uur moet wíllen rijden...

aduarderzijl_buurtschapsgezicht_kopie.jpg

Aduarderzijl, het Waarhuis, waar je een beschrijving van vindt in de hoofdstukken Bezienswaardigheden en Evenementen en activiteiten

Aduarderzijl, het Waarhuis, waar je een beschrijving van vindt in de hoofdstukken Bezienswaardigheden en Evenementen en activiteiten

Aduarderzijl.jpg

Buurtschap Aduarderzijl

Buurtschap Aduarderzijl

Aduardezijl.JPG

De zijl (sluis) bij Aduarderzijl; we kijken over het Reitdiep.

De zijl (sluis) bij Aduarderzijl; we kijken over het Reitdiep.

aduarderzijl_kanon.jpg

In augustus 2017 zijn twee historische kanonnen die al eerder in Aduarderzijl hebben gestaan, teruggeplaatst en feestelijk 'ingewijd', zie daarvoor verder het kopje Bezienswaardigheden. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

In augustus 2017 zijn twee historische kanonnen die al eerder in Aduarderzijl hebben gestaan, teruggeplaatst en feestelijk 'ingewijd', zie daarvoor verder het kopje Bezienswaardigheden. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Aduarderzijl

Terug naar boven

Status

- Aduarderzijl is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streken Westerkwartier en Middag-Humsterland en de gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Ezinge. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

- De buurtschap Aduarderzijl valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Feerwerd en voor een klein deel (dit betreft de panden Antumerweg 3 en 5) onder het dorp Garnwerd.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Auwerderziel.

Oudere vermelding
Aduarder-Zijl, 1382 "van den zyle, de Adewerder ziil gheheten is", 1610 Auwerdersyll, 1625 Aedwerder Syllen, 1663 Aduarder Zylen, 1677-1678 Awerder zylen, 1781 Aduarder Zijl, 1936 Adewarderzijl.

Naamsverklaring
Betekent zijl 'uitwateringssluis' behorend bij Aduard, gelegen in het Aduarderdiep, lozend op het Reitdiep.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Aduarderzijl ligt ZO van het dorp Schouwerzijl, WZW van het dorp Winsum, NO van het dorp Ezinge, N van het dorp Feerwerd en NW van het dorp Garnwerd, rond de T-splitsing Aduarderdiep/Reitdiep, en rond het punt waar de Zijlsterweg, de Middagsterweg en de Antumerweg bij elkaar komen. De buurtschap grenst in het N en O aan het Reitdiep en wordt doorsneden door het Aduarderdiep.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Aduarderzijl 13 huizen met 114 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap circa 20 huizen met circa 50 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De 13e-eeuwse Zwaagsluis is begin 14e eeuw verplaatst naar een sluis vlakbij het klooster Aduard. Vóór 1382 bouwt men een nieuwe sluis in de Kliefsloot bij boerderij Arbere (1313 kopie "in de steede, dhe heet de Arbere", bij het Oudfriese adebara 'ooievaar'). Deze sluis wordt gehinderd door opslibbing en na het graven van het Aduarderdiep (vóór 1407) wordt zij vervangen door het 'Aduarder blockzijl' bij de huidige buurtschap Aduarderzijl.(2)

De 'zijl' (uitwateringssluis) bij Aduarderzijl was eeuwenlang van groot strategisch belang. Wie deze sluis beheerste kon immers de stad Groningen drooghouden of onder water zetten en beheerste daarmee de toegang tot de stad vanuit het westen. Vandaar dat er in de loop der eeuwen diverse veldslagen rond deze 'zijl' zijn uitgevochten, met in totaal honderden doden.

"Deze sluis is in het begin der 14e eeuw aangelegd en werd door de Saksers, die er in 1501 een sterk blokhuis bouwden, bevestigd, teneinde de scheepvaart der Groningers langs het Reitdiep te stremmen, waarom deze schans Weer-Groningen genoemd werd. De Groningers, het nadeel dat hunne stad daardoor leed ondervindende, belegerden de schans in 1515 en namen haar, nadat de Saksers zich dapper verdedigd hadden, den 17 maart van dat jaar bij verdrag in, waarop zij haar tot den grond toe slechtten en tevens de houten brug afbraken die daar over het Reitdiep geslagen was.

Eenige jaren later echter werd de schans weder opgebouwd, en, in 1593, met staatskrijgsvolk bezet zijnde, door Graaf Willem van den Berg belegerd, die haar, na tweemaal tevergeefs storm geloopen te hebben (nu weten we gelijk waar het gezegde ‘het loopt storm’ vandaan komt, red.), bij eenen derden aanval overmeesterde, als wanneer hij de geheele bezetting om het leven deed brengen. Ten volgenden jare echter werd dit bestaan, door Graaf Willem van Nassau, aan de Spaanschen betaald gezet, want deze, de schans eveneens stormenderhand veroverd hebbende, liet de bezetting, uit 135 man bestaande, benevens hunnen bevelhebber, den kapitein Prenger, over de kling springen.

Thans is de buurtschap, sedert meer dan eene eeuw, weder eene opene plaats, alwaar het zijlvest der Aduarderzijl zijne bijeenkomsten houdt.

Toen in 1813 de Franschen dit land verlieten, werd omstreeks deze plaats, een schip, met geld beladen en met 32, meestal gewapende douaniers bemand, door een negental schippersgasten, met zekeren Roelof Schenkel aan het hoofd, veroverd en voorts naar Groningen opgebragt, waar het geld in ‘s lands kas werd gestort."(3)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze buurtschap, kun je terecht bij de volgende sites:

- Reportage (film) over de strategische rol die Aduarderzijl in 1672 heeft gespeeld.

- Nadere informatie over de geschiedenis van het Aduarderdiep en de Aduarderzijlen op de site van Groninger Archieven.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Sluizen
"Het historische sluizencomplex bij Aduarderzijl zal worden gerestaureerd. De staat van onderhoud van het complex is slecht. Er zitten scheuren in de muren van de sluis, de sluisdeuren zijn op de waterlijn in slechte staat, het voegwerk is beschadigd en het ijzerwerk heeft te lijden onder roestvorming. Tijd voor een grondige ingreep vindt eigenaar Waterschap Noorderzijlvest. Het complex bestaat uit twee sluizen. Beide zijn gebouwd in 1876. Daarvoor was er al een sluis aanwezig, gebouwd in 1706. De sluizen vormen de verbinding tussen het Aduarderdiep en het Reitdiep. Voor de restauratie is ca. een half miljoen euro geraamd." (bron: Federatie Industrieel Erfgoed Nederland FIEN, april 2021)

- Pal naast de sluis staat een witgepleisterd 'waarhuis' (Zijlsterweg 20) uit deels 1680, voorhuis uit 1706, de voormalige sluiswachterswoning (waren = bewaren, bewaken). Rond 1880 stonden er vier tapperijen in deze buurtschap (een op elke vijf huizen!), waaronder het waarhuis, waar de sluiswachter ook borrels schonk. Dit grote aantal hield verband met het feit dat schippers en scheepsjagers hier vaak een tijd moesten wachten alvorens ze door de sluis konden varen omdat het water binnen en buiten de sluizen even hoog moest staan. In de tussentijd konden ze dan de tijd doden in een van de uitspanningen.

- In augustus 2017 zijn twee historische kanonnen teruggeplaatst bij 't Waarhuis in Aduarderzijl. De kanonnen zijn feestelijk ingewijd door dijkgraaf Bert Middel van Waterschap Noorderzijlvest, omlijst door muziek en een historische opvoering door Rederijkerskamer Iovivat uit Garnwerd, waarbij strijders uit Middag en Humsterland tegen elkaar ten strijde trokken. Gelijktijdig werd deze middag feestelijk stilgestaan bij de eenwording van het Middag-Humsterland. Dit Nationale Landschap, tot en met 2018 nog verdeeld over de gemeenten Winsum (betreffende de voormalige gemeente Ezinge) en Zuidhorn, is bij de herindeling van 2019 geheel onder de nieuwe gemeente Westerkwartier komen te vallen. Dijkgraaf Middel, oud-inwoner van Zuidhorn, zei blij te zijn met deze rechtzetting van, wat hij noemde, een "historische blunder" die is gemaakt bij de vorige herindelingsrondes van 1990.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Wouter de Koning volgde na de studie psychologie/filosofie aan de universiteit van Groningen een piano-opleiding aan het conservatorium. Hij heeft onder andere jaren als vaste begeleider en componist met Joke Bruijs door het land gereisd. Rika Dijkstra begon op de Toneelschool in Amsterdam, waar ze het al na een jaar voor gezien hield. Na jarenlange muzikale theatrale omzwervingen, onder andere als jazzzangeres in Zweden, keerde ze in 1995 terug naar Nederland waar ze Wouter weer ontmoette. Ze gingen samenwerken en wonen nu in het hierboven reeds beschreven Waarhuis, dat ze hebben omgetoverd tot een klein cultuurparadijsje waar regelmatig exposities, concerten, diners en kleinkunstvoorstellingen plaatsvinden. In 't Waarhuis is ook een maquette te vinden van de schans die in Aduarderzijl heeft gelegen.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Sinds 2014 is er het Reitdiepveer over het Reitdiep, tussen Aduarderzijl en Schaphalsterzijl, alleen voor fietsers en voetgangers, van april tot en met oktober.

- Het Dorpsommetje Garnwerd-Aduarderzijl voert je van Garnwerd via deels onverharde paden en langs het Aduarderdiep naar het historische sluizencomplex. Vandaar loop je verder via de oude, deels afgegraven wierde Antum terug naar Garnwerd, waar het laatste deel van de route door het oude, rustieke deel van het dorp terug naar het uitgangspunt loopt. Onderweg kom je naast de genoemde kernen ook nog door de buurtschap Schifpot. De omgeving maakt deel uit van Nationaal Landschap Middag-Humsterland en lag tot begin 20e eeuw, vóór de aanleg van de bruggen over het Reitdiep en het Aduarderdiep, zeer geïsoleerd van de buitenwereld.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Aduarderzijl, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage over Aduarderzijl door Jaap Elevelt.

Terug naar boven

Links

- Belangenvereniging: - Dorpsvereniging Feerwerd, Aduarderzijl e.o.

Terug naar boven

Bekende inwoner

- Voormalig staatssecretaris Jaap Scherpenhuizen (1934-2012) is onder andere bekend geworden omdat hij in de jaren tachtig met nog enkele anderen de verhuizing van de PTT-top (met ruim 2.000 banen) van Den Haag naar Groningen heeft weten te bewerkstelligen.

Reactie toevoegen