Ald Beets

Plaats
Buurtschap
Opsterland
Fryslân

ald_beets_plaatsnaambord_kopie.jpg

Wat er nog over is van het oude dorp Beets, heeft sinds februari 2014 plaatsnaamborden getiteld Ald Beets gekregen (en niet Oud Beets, omdat het buurdorp dat vanouds Nieuw Beets heette, sinds 1950 Nij Beets heet).

Wat er nog over is van het oude dorp Beets, heeft sinds februari 2014 plaatsnaamborden getiteld Ald Beets gekregen (en niet Oud Beets, omdat het buurdorp dat vanouds Nieuw Beets heette, sinds 1950 Nij Beets heet).

ald_beets_gem_opsterl._bord.jpg

Op donderdag 28 oktober 2014 heeft de buurtschap Ald Beets dan eindelijk erkenning gekregen, door het plaatsen van de definitieve plaatsnaamborden. Gefeliciteerd! Alleen jammer van het 'drukfoutje': Ald Beets had eigenlijk bovenaan moeten staan...

Op donderdag 28 oktober 2014 heeft de buurtschap Ald Beets dan eindelijk erkenning gekregen, door het plaatsen van de definitieve plaatsnaamborden. Gefeliciteerd! Alleen jammer van het 'drukfoutje': Ald Beets had eigenlijk bovenaan moeten staan...

Oud Beets Adelskerk (Kopie).jpg

De sinds de jaren vijftig in verval geraakte en in 1984 afgebroken Adelskerk van Ald Beets

De sinds de jaren vijftig in verval geraakte en in 1984 afgebroken Adelskerk van Ald Beets

Oud Beets-001.jpg

Ald Beets, nog in volle glorie

Ald Beets, nog in volle glorie

ald_beets_begraafplaats_met_klokkenstoel_kopie.jpg

Zoals hierboven reeds gemeld, is de kerk van Ald Beets in 1984 afgebroken. Gelukkig is de begraafplaats met klokkenstoel wél bewaard gebleven, als aandenken aan het dorp Beets, dat de 'moeder' was van de dorpen Beetsterzwaag en Nij Beets.

Zoals hierboven reeds gemeld, is de kerk van Ald Beets in 1984 afgebroken. Gelukkig is de begraafplaats met klokkenstoel wél bewaard gebleven, als aandenken aan het dorp Beets, dat de 'moeder' was van de dorpen Beetsterzwaag en Nij Beets.

ald_beets_begraafplaats_mos.jpg

Op begraafplaatsen valt meer te zien dan je op het eerste gezicht zou denken. Bekijk oude grafmonumenten maar eens van dichtbij, dan kun je allerlei mossoorten ontdekken, zoals deze, op de begraafplaats van Ald Beets. Zie verder het hoofdstuk Landschap.

Op begraafplaatsen valt meer te zien dan je op het eerste gezicht zou denken. Bekijk oude grafmonumenten maar eens van dichtbij, dan kun je allerlei mossoorten ontdekken, zoals deze, op de begraafplaats van Ald Beets. Zie verder het hoofdstuk Landschap.

Ald Beets

Terug naar boven

Status

- Ald Beets is een voormalig dorp, thans buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Opsterland.

- De buurtschap Ald Beets valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Beetsterzwaag. In 1925 heeft Beets, zoals de plaats vanouds heette, de dorpsstatus reeds verloren en is zij formeel toegevoegd aan de kern Beetsterzwaag, die in de voorgaande eeuwen geleidelijk groter en belangrijker was geworden dan moederdorp Beets. Vanouds was Beets dus de hoofdplaats (vergelijkbaar met Kooten en Kootstertille in de gemeente Achtkarspelen).

- De buurtschap Ald Beets staat niet meer als zodanig in de atlassen - alleen de gelijknamige polder wordt nog vermeld - en kort na de afbraak van de kerk, in 1984, zijn ook de plaatsnaamborden verwijderd. Inwoners ijverden al sinds die tijd voor terugkeer van de borden. - En eind 2013 heeft ook een lokale politicus er weer aandacht voor gevraagd. Wat ons betreft terecht. Immers, van het oude dorp Beets is nog altijd een handvol panden plus de begraafplaats met klokkenstoel over. Genoeg om, zeker gecombineerd met het cultuurhistorisch belang van deze nederzetting, nog van een buurtschap en dús plaats - hoe klein ook - te kunnen spreken. En een plaats hoort plaatsnaamborden te hebben (en een vermelding in de atlassen).

Dat zou wat ons betreft een 'open deur' moeten zijn (maar is het helaas vaak nog niet): immers, plaatsnaamborden zijn nu juist in het leven geroepen om de ligging van plaatsen aan te duiden, en wij zien geen enkele reden waarom men dat bij welke (woon)plaats dan ook, hoe klein soms ook, níet zou moeten doen. In dit geval natuurlijk bij voorkeur gecombineerd met een informatiepaneel dat de voorbijganger vertelt over de rijke geschiedenis, de opkomst en de ondergang van het dorp (Ald) Beets (wat ook een wens is van de inwoners). In februari 2014 heeft CDA Opsterland hier plaatsnaamborden met de naam Ald Beets geplaatst, als start van de gemeenteraads-verkiezingscampagne. Dit waren tijdelijke borden, in afwachting van de definitieve borden van de gemeente. De definitieve borden zijn in oktober 2014 geplaatst (zie ook de videoreportage hierover van Omrop Fryslân). Tegelijk met de onthulling van de plaatsnaamborden zijn ook de ontwerpen van het dorpswapen en de dorpsvlag onthuld. De CDA-Statenfractie pleit ervoor om ook het viaduct over de A7 ter plekke Ald Beets te noemen. Dat heet nu nog Sweach (naar Beetsterzwaag), maar het viaduct loopt immers door Ald Beets en niet door Beetsterzwaag.

Terug naar boven

Naam

In het Nederlands
Oud Beets. Tegenwoordig is de Friese spelling Ald Beets het gangbaarst, wat wel te begrijpen is, omdat de plaats immers een 'paartje' vormt met buurdorp Nij Beets, dat sinds 1950 haar Friese spelling heeft. Het zijn spellingmatig wél 'vreemde eenden in de bijt', omdat de overige dorpen van Opsterland, op Jonkerslân na, qua naam wél primair Nederlandstalig zijn. Overigens staat op de plaatsnaamborden de spelling Oud Beets bovenaan. Dat moest eigenlijk andersom en is dus een 'zetfoutje' van de bordenmaker...

Oudere vermeldingen
Het huidige Ald Beets heette oorspronkelijk - toen Nieuw Beets er nog niet was - natuurlijk gewoon Beets. In 1315 wordt de plaats voor het eerst vermeld, als Beke. In 1480 vinden we Beetze en in de 16e eeuw Beets. In 1543 vinden we een complex grasland bij het dorp betiteld als Bexterwerren. De oude k gevolgd door een genitief s is daarin nog zichtbaar. Vanaf 1863 ontstaat de dochternederzetting Nieuw Beets (het huidige Nij Beets), dat aanvankelijk ook gewoon Beets heet en formeel blijft heten, ook als de PTT het in 1911 opgerichte postkantoor Nieuw Beets noemt (bijvoorbeeld in de poststempels en op de aantekenstrookjes). Het oude Beets gaat dan geleidelijk Oud Beets heten.

Naamsverklaring
De naam gaat terug op het woord beek en toont de (Friese) taalontwikkeling van k naar ts.(1) Met deze 'beek' wordt gedoeld op het Ald Djip, Boorne of Koningsdiep, die zuidelijk langs het dorpsgebied stroomde.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Ald Beets ligt W van Beetsterzwaag, rond beide zijden van afrit 28 van de A7, in de Polder Oud Beets.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 had Ald Beets, toen dus nog Beets geheten, 30 huizen met 187 inwoners. Halverwege de 19e eeuw is de plaats snel gegroeid. In 1870 had zij 570 inwoners (overigens wordt met die groei waarschijnlijk gedoeld op de pas sinds 1863 ontstane dochternederzetting Nieuw Beets, die in 1870 wellicht nog geen eigen naam had gekregen en nog als deel van (Oud) Beets werd beschouwd). Tegenwoordig omvat de buurtschap - volgens een krantenartikel uit 2014 t.g.v. de onthulling van de plaatsnaamborden - 37 boerderijen en woningen, met derhalve ca. 100 inwoners, plus de oude begraafplaats.

Terug naar boven

Geschiedenis

Adelskerk: geen succes...
Beets wordt in de middeleeuwen al genoemd als de zetel van het dekenaat Borndego (= 'land rond de Boorne'). De kerk, die behoorde tot de 'moederkerk' en parochiekerk in Oldeboorn, was gewijd aan de heilige Gertrudis. De eind 19e eeuw bouwvallig geworden Gertrudakerk is in 1890 vervangen door de Adelskerk, genoemd naar de adellijke families van buurdorp Beetsterzwaag die opdracht hadden gegeven tot de bouw van de nieuwe kerk. De dominee noemde in de eerste dienst echter al de onlogische plek van de kerk. Weliswaar historisch gezien logisch wegens het oude dorp en de plek van de oude kerk, maar praktisch gezien onlogisch omdat het nabije Beetsterzwaag al een kerk had en de sinds 1863 ontstane, al snel groter dan het oude Beets geworden nederzetting Nieuw Beets wel erg ver weg lag. De dominee vreesde terecht voor weinig 'aanloop' in zijn kerk. De kerk had aanvankelijk geen kachel, waardoor ook de adel er alleen in de zomer haar gezicht liet zien, en de Nieuw Beetsters hadden geen zin om 5 km te lopen naar de kerk. De dominee bouwde daarom al in 1891 een eigen, aanvankelijk eenvoudig houten kerkje in Nieuw Beets, in 1908 vervangen door een stenen kerk.

Afbraak Adelskerk
De belangstelling voor de Adelskerk te Ald Beets nam daardoor verder af. In 1956 werd er de laatste eredienst gehouden, waarna de kerk in verval raakte. Het kerkorgel is overgebracht naar de Zuiderkerk in Drachten. Nadat in 1967 de toren al door blikseminslag was afgebrand (waarbij de twee loodzware klokken met veel geweld ter aarde stortten), is de bouwvallige kerk, die inmiddels een gevaar was geworden voor bezoekers, in 1984 afgebroken. De klokken zijn ondergebracht bij museum Opsterlân te Gorredijk.

Van dorp naar buurtschap
Ald Beets, als Beets eeuwenlang een dorp van belang geweest en 'moederdorp' van de omliggende nieuwere nederzettingen Beetsterzwaag en Nij Beets, is eind jaren 1950 reeds deels afgebroken en wreed in tweeën gescheurd door de aanleg van rijksweg 43, de latere en huidige A7 (rond afrit 28). Na ook nog de reeds genoemde afbraak van de kerk in 1984, resteert van het oude Beets nu nog slechts een kleine, tot 2014 anonieme* buurtschap met een handvol panden en de begraafplaats.
* Want kort na de afbraak van de kerk zijn ook nog de plaatsnaamborden verwijderd. In 2014 heeft het plaatsje dus eindelijk weer plaatsnaamborden gekregen, zoals hierboven beschreven bij Status.

Atelier in Adelskerk
Kunstenaar Jaap van der Meij (1923-1999) had sinds 1963 zijn atelier in de Adelskerk te Ald Beets. Hij werkte aan de Vredeman de Vries academie in Leeuwarden. In totaal staan er zo'n 60 van zijn kunstwerken in het Noorden. Onder andere het beeld van de 'Drie burgemeesters' in Dokkum is van hem. Een deel van het sloopafval van de kerk is in de kelder gestort, om die daarmee op te vullen. In maart 2017 waren er plannen om deze kelder uit te graven. Men vermoedde namelijk dat er zich een muurschildering van Van der Meij zou kunnen bevinden (beluister ook de audioreportage hierover onder deze link). De beoogde opgraving, een initiatief van het project Kunst met een opdracht, is echter niet doorgegaan. In juli 2017 was er in het kader van dit project de tentoonstelling 'Het Atelier' in Museum Opsterlân, over Van der Meij, waar onder meer de op schaal nagebouwde Adelskerk te zien was. Na de tentoonstelling is deze in het museumdepot opgeslagen.

Zie verder:

- Nadere informatie over de geschiedenis van Ald Beets.

- Artikel over Ymko de Graaf en Jelle Terluin en hun fascinatie voor het verdwenen dorp Beets en de huidige buurtschap Ald Beets.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Begraafplaats (bij de boerderij op Beetsterweg 32), met klokkenstoel uit 1988. Op de begraafplaats van Ald Beets bevinden zich onder andere grafkelders van de adellijke families Van Lynden en Lycklama à Nijeholt, die in 1890 de Adelskerk hebben laten bouwen. - Filmpje van de begraafplaats met klokkenstoel. - Mooie fotoreportage van de begraafplaats en de klokken.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Mountainbikeroute Beetsterzwaag komt sinds maart 2019 ook door een nieuw aangelegd stuk MTB-route in Ald Beets.

- Meestal moet je heel diep door de knieën om mos van nabij te kunnen fotograferen. Op oude begraafplaatsen is dat vaak een stuk gemakkelijker, omdat veel oude grafmonumenten een prima voedingsbodem voor mos vormen. Aldus een tip van fotograaf Jan Kelderhuis uit Drachten op zijn blog, waar hij gelijk de daad bij het woord voegt door middel van enkele fraaie foto's die hij heeft gemaakt op de begraafplaats van Ald Beets.

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ald Beets.

- Zorg en welzijn: - De Jade zorggroep uit Geeuwenbrug huisvest sinds begin 2016 een Kinder Woon Groep (KWG) van maximaal 16 gevluchte kinderen (13 t/m 17 jaar) uit onder meer Eritrea en Syrië, in de vroegere zorgboerderij De Westerein in Ald Beets. Het gaat om alleenstaande, minderjarige vluchtelingen (AMV), die 24 uur per dag begeleiding krijgen. Tijdens een drukbezochte open dag in mei 2016 konden omwonenden kijken hoe het eraan toegaat. In dorpskrant De Nijs Beetster, mei 2016, op pag. 9-11, vind je er een verslag van.

Reacties

(4)

Waar komt de naam pôpe higte vandaan en waar kan ik het vinden

Dit is wel erg magere informatie voor een lezer om iets mee te kunnen. Wat meer hints zouden welkom zijn. Heeft u deze term aangetroffen in relatie tot de plaats Ald Beets, omdat u het hier plaatst, of heeft u het 'toevallig' hier geplaatst en slaat het niet (per se) op deze plaats? Heeft u deze term in een document zien staan?, zo ja wat was dat dan voor een document en uit welk jaar of ca. jaar/periode? Dat helpt lezers om met u mee te kunnen denken, lijkt me.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Ik heb in de tropische tuin gewerkt bij Hemminga en als ik van huis kwam uit Nij Beets ging ik de perken opknappen en beplanten in het voorjaar met viooltjes en in de zomer met rode salvia's. Ik heb nog vele foto's. Ik ben een oud-Nij Beetser. Ik hoor nog graag van u. Gr. van Jochum

Dus u kwam van Nij Beets naar Beetsterzwaag telkens door Oud/Ald Beets. Mooi uitzicht daar hoor. Jammer dat de kerk is afgebroken, maar de begraafplaats en de mooie klokkenstoel zijn gelukkig wel bewaard gebleven. En gelukkig staan er sinds 2014 dan ook eindelijk plaatsnaambordjes, want voorheen hadden mensen geen idee dat ze door Oud/Ald Beets kwamen en nu kan man dat gelukkig zien aan de bordjes.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen