Amstenrade

Plaats
Dorp
Beekdaelen
Westelijke Mijnstreek Heuvelland
Limburg

gemeente_amstenrade_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Amstenrade anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Amstenrade anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Amstenrade

Terug naar boven

Status

- Amstenrade is een dorp in de provincie Limburg, in de streken Westelijke Mijnstreek en Heuvelland, gemeente Beekdaelen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981. In 1982 over naar gemeente Schinnen, in 2019 over naar gemeente Beekdaelen.

- Wapen van de voormalige gemeente Amstenrade.

- Onder het dorp Amstenrade valt ook het grootste deel van de buurtschap Hommert.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Awstroa, ook wel Austroa.

Oudere vermeldingen
1274 Anstenroden, 1298, 1366 en 1384 Anstenrode, 1369 Ansteroide, 1374 Anxelroede, 1380 Amstenrode, 1441 Astenrade, 1558 Aestenrode, 1603 Amsenrat, 1635 Ansenrat, 1803-1820 Amstenraedt; 1840 ook Amstenraedt.

Naamsverklaring
Het eerste lid is de persoonsnaam Ansto, het tweede is rode ‘rooiing van bos, ontginning’.(1)

Terug naar boven

Ligging

Amstenrade ligt OZO van het dorp Schinnen, NO van de dorpen Vaesrade en Nuth, N van het 'dorp in de stad' Hoensbroek, NW van de stad Heerlen, W en NW van de stad Brunssum, Z van de dorpen Merkelbeek en Oirsbeek en ZO van het dorp Puth.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- Volkstelling Amstenrade 1796.

- In 1840 heeft de gemeente 85 huizen met 502 inwoners. De gemeente omvatte naast het gelijknamige dorp verder een deel van de buurtschap Hommert en een deel van de kern Treebeek.

- Per 1 januari 1982 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld:
naar Schinnen: 147 hectare met 2.295 inwoners;
naar Brunssum: 120 hectare met 802 inwoners (= het voorheen Amstenradese deel van de kern Treebeek);
naar Heerlen: 19 hectare met 285 inwoners (= de bebouwing die grensde aan Hoensbroek).

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 700 huizen met ca. 1.800 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp wordt voor het eerst genoemd in een akte uit 1274, die verband houdt met de benoeming van de geestelijkheid van de kapel. In 1319 gaat het dorp als leen behoren tot het kathedrale kapittel van Luik en weer later behoort de plaats tot het Land van Valkenburg, maar valt ondanks een eigen dorpsraad rechtstreeks onder de Schepenbank van Oirsbeek. Onder graaf Huyn krijgt het dorp een bestuurlijke functie over het graafschap Amstenrade-Geleen. In 1767 valt het door verkoop en huwelijk toe aan de grafelijke familie De Marchand et d’Ansembourg. Het dorp kent diverse turbulente periodes om uiteindelijk vanaf de Franse tijd als zelfstandige gemeente verder te gaan tot de gemeentelijke herindeling van 1982. - Biografie Agnes Maria gravin Huyn.

Rondom kasteel Amstenrade met een prachtig park ontwikkelt zich in de loop der eeuwen een nederzetting, waarvan de oorspronkelijke wegen alle, zoals de stralen van een ster, leiden naar het slot als markant middelpunt. Weliswaar hebben veel uitbreidingen plaatsgevonden richting Hoensbroek en Hommert / Schinnen, maar in de huidige wegenstructuur is het stervormig patroon nog duidelijk te herkennen. Het gebied rondom het kasteel was enorm belangrijk. In de directe omgeving was de kerk gelegen met aan het kerkpleintje de pastoorsboerderij, de burgemeesterswoning en de dorpsherberg. (3076)

De Poststraat en de Putstraat zijn oude verbindingswegen naar Sittard en Oirsbeek. In de Putstraat stonden een aantal oude panden die echter grotendeels zijn gesloopt.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De afgelopen jaren is de Buitenring Parkstad Limburg aangelegd; een wegenstelsel voor het doorgaande verkeer in de streek, om de verkeersveiligheid en -doorstroming te vergroten. In Schinnen gaat de verdiepte Buitenring onder de Hommerterweg en de Allée door. Bij de Allée - de ‘entree’ van Amstenrade - is gekozen voor een ovatonde als aansluiting op de Buitenring. Deze ovale rotonde kan het verkeer goed afwikkelen en past bovendien binnen de beperkte beschikbare ruimte op deze plek. Hierdoor blijft het beschermde dorpsgezicht ook in de toekomst behouden. Bij de Allée zorgt het vrijliggende fiets- en voetgangersviaduct voor de veiligheid van de gebruikers.

De Allée en de Buitenring moeten op een goede manier op elkaar aansluiten zodat het verkeer goed kan doorstromen. De aansluiting moet ook qua ruimte passen op de Allée. Hoe groter de aansluiting, hoe meer er veranderd zou moeten worden aan het beschermd dorpsgezicht en dat is niet wenselijk. Daarom heeft men bij Heerlen 'afgekeken' waar gebruik is gemaakt van een ovale rotonde: een ovatonde. Zo’n ovatonde past ook goed op de Allée. Daarnaast is er een vrijliggend fiets- en voetgangerspand gemaakt. Hiermee kunnen fietsers en voetgangers op een veilige manier van Hoensbroek naar Amstenrade gaan en omgekeerd. Gescheiden van het overige, snelle verkeer.

De bomen langs de Allée en het Kasteellaantje zijn een belangrijk kenmerk van het beschermd dorpsgezicht Amstenrade. Om daar zo min mogelijk aan te veranderen, is er samengewerkt met de gemeente Schinnen. Zij had een plan om het Kasteellaantje en de Allée op een goede manier in te passen in het beschermde dorpsgezicht. Dankzij dat plan zal, wanneer de Buitenring helemaal klaar is, de Allée ook qua bomen haar oude allure behouden. De laanbeplanting langs de Brunssummerweg blijft zoals die was. En om het dorpse gezicht te versterken, komen er hoogstamfruitbomen in de weiden langs de dorpsrand.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Amstenrade heeft 33 rijksmonumenten (waarvan 24 betrekking hebben op het kasteel).

- Amstenrade heeft 42 gemeentelijke monumenten.

- De oude dorpskern is een beschermd dorpsgezicht. Het beschermde gebied heeft een oppervlakte van ca. 21 ha en bestaat uit de oude kern rondom Kasteel Amstenrade en de parochiekerk O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen. Het gebied heeft zijn historische karakter goeddeels behouden. Met name de straten Aan de kerk, de Hagedorenweg, de Kemkensweg en de Poststraat komen in structuur nog grotendeels overeen met de op de kadastrale kaart van ca. 1830 weergegeven situatie. Ook het bebouwingsbeeld is van een overwegend monumentaal karakter. De situering in het landschap is met name aan de zuidzijde nog zeer waardevol te noemen. Aan de noordwestzijde is door de 20e-eeuwse ontwikkeling veel van het historische aspect verloren gegaan.

Nadat in 1969 de kern van dit gebied als beschermd dorpsgezicht was aangewezen, werd dit gebied achteraf gezien als te beperkt ervaren en werd om die reden uitgebreid met een drietal kleine gebieden, die zowel historisch als ruimtelijk een sterke samenhang met het kasteel en de dorpskern hebben. Het noordwestelijke gebied (de Poststraat en omgeving) omvat het oorspronkelijke tracé van de weg naar Sittard en de bebouwing ten oosten daarvan. De huidige bebouwing aan de westzijde van deze straat, die in hoofdzaak bestaat uit garages en tuinmuren, vertegenwoordigt geen historisch belang en is derhalve buiten de bescherming gelaten.

Het oostelijk gebied (Hagedorenweg en omgeving) omvat het gedeelte van de Hagedorenweg, tot waar deze overgaat in het landelijk gebied, alsmede een gedeelte van de Kemkensweg tot waar twee rijen nieuwe woningen zijn gebouwd, die buiten de omgrenzing zijn gelaten. Het zuidoostelijke gebied omvat de bebouwingscluster langs het oude deel van de weg naar Heerlen, met uitzondering van hotel Schikan, dat zowel wat betreft bouwmassa als karakter sterk afwijkt van de rest van de bebouwing. Aan de zuidzijde is de gemeentegrens met Brunssum aangehouden. Stichting Beschermd Dorpsgezicht Amstenrade heeft tot doel de bescherming en het behoud van het beschermd dorpsgezicht en omgeving, evenals het stimuleren van de restauratie en reconstructie van dit gebied.

- In 1851 wordt aan Carl Weber (1820-1908), een jonge architect uit Keulen, de opdracht gegeven tot het ontwerpen van zijn eerste kerk, in neogotische stijl, ter vervanging van de oudere dorpskerk van Amstenrade, die gewijd was aan de H. Gertrudis. Gemeentebestuur en kerkbestuur houden vol aan de wens om een kerk te bouwen met 2 fronttorens. Omdat men uiteindelijk het benodigde geld niet bij elkaar kan krijgen, wordt een beroep gedaan op de graaf. Hij is bereid financieel bij te dragen en is de leidende figuur tijdens de bouw. In ruil voor het aandeel dat de graaf levert, wordt met het kerkbestuur overeen gekomen dat de graaf en zijn nakomelingen het eeuwigdurend recht krijgen op een bidkapel en begraafplaats in de kerk.

Op 16 maart 1852 legt graaf Jean-Baptiste de Marchant et d'Ansembourg de eerste steen en op 10 november 1853 wordt de eerste H. Mis opgedragen. De RK kerk Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen (Aan de Kerk 3) wordt beschouwd als een van de eerste Limburgse kerken in zuiver neogotische stijl. In 1932-1933 wordt naar een ontwerp van J. Cuypers en P. Cuypers jr. het transept verdubbeld en het koor in oostelijke richting herbouwd en van een omgang voorzien. Het monumentale Pereboom & Leijser orgel dateert uit 1866. - Site Parochie O.L.Vrouw Onbevlekt Ontvangen.

- Het huidige Kasteel Amstenrade (Hagendorenweg 1) dateert uit 1781, de vierkante toren is 17e-eeuws. Rijksmonument. Het kasteel zelf is niet toegankelijk, het fraaie Engelse park wel. - Pagina met uitvoerige beschrijving van het exterieur en interieur van het kasteel.

- Andere karakteristieke panden naast het kasteel, de kerk en de overige panden aan het Kerkplein zijn onder meer de pastorie, het klooster, de school en villa De Streek (Hommerter Allee 1).

- Gevelstenen in Amstenrade.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Toneelvereniging Ongeros brengt al meer dan 25 jaar jaarlijks in januari een nieuwe dialectproductie op de planken in Amstenrade, en daarna in maart ook nog in Heerlerheide en Oirsbeek.

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Parkuule. - Vasteloaves Club (VC) Rempetemp. - ZV Ummer Zaat. - Hauf om Hauf Zitting.

- Luikse Markt (eind mei).

- De in 1969 als weddenschap begonnen monsterrit Ettelbrück - Amstenrade (weekend eind augustus / begin september) is uitgegroeid tot een compleet weekend met ca. 100 deelnemers uit het dorp en omstreken, die de ca. 200 km tussen deze kernen al wielrennend afleggen. De rit telt ca. 3000 hoogtemeters en voert o.a. langs de volgende prachtige beklimmingen: Dasburg, Cote de Wanne, La Gleize, La Redoute, Cote de Foret, Ulvend. In deze documentaire zie je een kijk op historie, heden en toekomst van dit unieke gebeuren.

Terug naar boven

Beeld

- In 2012 kwamen No Adriolo en Bert Kreukels op het idee om gesprekken met de oudere inwoners van Amstenrade die zelfs de Tweede Wereldoorlog nog bewust hebben meegemaakt door middel van video-opnamen voor het nageslacht veilig te stellen. Deze gesprekken leverden een ongekende schat aan informatie op. In dit stukje film zie je ca. 15 minuten uit vele uren opgenomen video ter kennismaking met deze manier van "geschiedschrijving".

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Amstenrade (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Amstenrade.

- Nieuws: - Nieuws uit Amstenrade op Facebook.

- Buurtvereniging: - "Buurtvereniging Centraal Austroa is in 2010 opgericht, voor bewoners uit de Agnes Huynstraat, de Panhuisstraat en de Dr. Poelsstraat, maar is toegankelijk voor iedere inwoner van Amstenrade. Wij vinden het belangrijk om goed contact te houden tussen alle buurtbewoners en zijn van mening dat het best gezellig kan zijn met oudere en jongere bewoners samen in een buurt. Een goede onderlinge band creëert tevens een prettige sfeer, men leert elkaar beter kennen en dit geeft een veiliger gevoel. Door het organiseren van activiteiten proberen wij dit doel te bereiken. Onze intentie is om meerdere malen per jaar activiteiten te organiseren, zoals de (jaarlijkse) barbecue, een wandeling of fietstocht. Het kan ook een avondje kienen zijn of een gezellig treffen of een uitstapje. Wij hebben ideeën genoeg, maar suggesties van uw kant zijn altijd van harte welkom. Wij zouden het leuk vinden u te mogen ontmoeten bij de activiteiten van Buurtvereniging Centraal Austroa!" Aldus de vereniging op haar site.

- Dorpshuis en buurthuis: - Gemeenschapshuis Oud Dorp.

- Hoeskamer De Koeteleboet is een gezellig buurthuis in Amstenrade waar je altijd even een kopje koffie of thee kan komen drinken. Ook vinden er in het buurthuis verschillende leuke activiteiten plaats: - Computerclub Up-To-Date: de computerclub voor de iets oudere pc-gebruiker. - Op de woensdagmiddag om 12:00 uur kan iedereen een kopje soep komen eten voor €2,-. - Iedere laatste woensdag van de maand wordt er een uitgebreide lunch geserveerd, ook voor €2,-. - Iedere laatste woensdag van de maand is er van 13:30-15:30 uur kienen, per kaart kost dit ook €2,-. Kom eens langs voor een gezellige middag en meld je aan voor een of meer van de activiteiten.

- Onderwijs en kinderopvang: - "Basisschool De Verrekijker is een katholieke basisschool in Amstenrade, voor kinderen van 4 t/m 12 jaar. Het schoolgebouw dateert uit eind jaren '70. Nieuwbouw met een bredere maatschappelijke (wijk-) voorziening is het uitgangspunt voor de nabije toekomst. Het team van De Verrekijker heeft zich op verschillende manieren voorbereid om hun wensen ten aanzien van het nieuwe gebouw te combineren met het veranderend onderwijs. Vanuit maatschappelijke en onderwijskundige trends is de visie op het onderwijs herijkt, zijn kernwaarden vastgesteld en zijn de eerste stappen in veranderingen doorgemaakt. Veranderingen die leiden tot ontwikkeling van eigenaarschap van kinderen. - Lees hier meer over onze Visie en Missie. Onze school heeft ca. 230 leerlingen, verdeeld over 10 heterogene groepen. De groepen werken nauw met elkaar samen in units en op vaste momenten wordt groepsdoorbrekend gewerkt."

- Peuterspeelzaal de Klauterkabouter is een gecertificeerde VVE zaal (Voor- en Vroegschoolse Educatie).

- Judith Alberts is gastouder in Amstenrade voor kinderen van 0 t/m 4 jaar.

- Muziek: - "Harmonie de Nederlanden is een muziekvereniging voor jong en oud in het Schinnense kerkdorp Amstenrade. De harmonie voorziet veel activiteiten in het dorp van een muzikaal tintje. Sinds 2016 staat de harmonie onder muzikale leiding van Stefan Voncken. Harmonie de Nederlanden is opgericht in 1840 ter gelegenheid van de afscheiding van Nederlands Limburg van Belgisch Limburg. Het grondgebied werd toen weer in bezit genomen door de Nederlandse koning Willem I. Het eerste muziekconcours waar de harmonie aan deelnam was in Thorn, waar men in 1912 met paard en wagen naar toe ging. In 1942 moesten alle instrumenten worden ingeleverd aan de Duitse bezetter. Tijdens de bevrijding op 14 september 1944 werden de instrumenten weer van de zolder van het toenmalige gemeentehuis gehaald. Ook heden ten dage voorziet Harmonie de Nederlanden diverse dorpsactiviteiten van een muzikaal tintje. Zo worden onder andere de mis op tweede Kerstdag, het Paaseieren rapen en de Koningsdag optocht door de harmonie begeleid."

- In 1953 is Schutterij St. Gertrudis Amstenrade uitgebreid met een drumband. Wat ontstond als hobby voor een aantal kinderen in de vorm van 'de kleen sjötterie', groeide uit tot een ware drumband. Drumband St. Gertrudis is een trompetterkorps, bestaand uit slagwerkers en "klaroenblazers". Deze laatste tussen aanhalingstekens omdat ze geen gebruik meer maken van klaroenen maar van trompetten. De drumband richt zich daarentegen wel vooral op het spelen van traditionele klaroen- en jachthoornmuziek, veelal afkomstig uit de militaire dienstplichttijd, maar is ook een trendsetter op het gebied van nieuwe muziek. Al meerdere jaren weet de drumband van Schutterij St. Gertrudis toeschouwers te verassen met nieuwe muziek van het hoogste niveau. Door het gerbuik van ventielinstrumenten (trompet, bariton en sousafoon) creëert de drumband een geheel eigen sound. Dit in combinatie met het rode militaire uniform maakt Drumband St. Gertrudis tot een opvallende verschijning en een graag geziene gast op activiteiten in de regio.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Amstenrade is een vereniging voor de allerjongste jeugd tot de veteranen en de dames. Een gezellige vereniging in een gezellig dorp.

- Omnivereniging Amstenrade Sport heeft een uitgebreid lesprogramma voor alle leeftijdscategorieën. Vanaf de eerste bewegingslessen voor de allerkleinsten tot gezonde bewegingslessen voor senioren om fit te blijven. Alle sport- en dansdocentes zijn gecertificeerd. Ze bieden de volgende lessen: Ukkiefun, Kinderdans, Jazz dance jr., Jazzdance, Jazz modern, Klassiek ballet, Hatha Yoga, Pilates, Zumba, Bodyshape, Afterburn, Walk (indoor wandelen voor senioren), Indoor hockey, volleybal, badminton.

- Schutterij: - Al sinds 1650 is Schutterij St. Gertrudis niet meer uit het dorpsleven weg te denken. Ook binnen de schutterswereld is de schutterij een begrip en een graag geziene gast. De schutterij, die ooit is ontstaan om het dorp te beschermen in geval van nood, kent nu vooral een sociale en maatschappelijke rol. Tijdens activiteiten in het dorp verfraait de schutterij op muzikale ceremoniële manier het evenement. Buiten het dorp vertegenwoordigt de schutterij Amstenrade met gepaste trots op hoog cultureel niveau, door succesvol deel te nemen aan schuttersfeesten in de hele provincie en daarbuiten.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Amstenrade en - idem kerk.

Reactie toevoegen