Kaart van Waterschap Anderwereld anno 1910 (bron: C.C. Geertsema, 'De zeeweringen, waterschappen en polders in de provincie Groningen', 1910)
Buurtschap Anderwereld ligt in de gelijknamige polder. Door die polder stroomt de Anderwereldstertocht. Het doodlopende zijweggetje naar boerderij Anderwereld heette blijkens deze kaart 'De Andere Wereld', maar heet nu helaas weer 'gewoon' Stitswerderweg.
De fraaie boerderij Anderwereld uit 1863 in de gelijknamige buurtschap. Het zou nóg fraaier zijn als ze de naam van de boerderij op hun gevel zetten, want een voorbijganger kan dat niet 'ruiken' en zo is het gelijk een alternatief 'plaatsnaambordje'.
Gemaal- en schutsluiscomplex Den Deel tussen Onderdendam en Fraamklap, aan de Z rand van Polder Anderwereld, geldt als een van de mooiste moderne gemalen van Nederland. (© https://groninganus.wordpress.com/2019/08/24/rondje-schaphalsterzijl-fra...)
- Anderwereld is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, in grotendeels gemeente Eemsdelta, deels gemeente Het Hogeland. T/m 1989 grotendeels gemeente Middelstum (in 1990 over naar gemeente Loppersum, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta), deels gemeente Kantens (in 1990 over naar gemeente Eemsmond, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland).
- De buurtschap Anderwereld valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Middelstum, deels onder het dorp Kantens.
- De buurtschap Anderwereld heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Op kaarten van voor 1910 is sprake van Polder De Andere Wereld. Daarna wordt het Waterschap Anderwereld. Vanaf ca. 1935 verandert de aanduiding 'Waterschap' weer in 'Polder'. Rond 1970 vervalt de aanduiding 'Polder' en blijft alleen de streeknaam nog over.
Naamsverklaring
Alle schoolmeesters in de provincie Groningen is in 1828 gevraagd om hun dorp naar aanleiding van een aantal vragen te beschrijven. De schoolmeester van Middelstum vermeldde toen in zijn schoolmeesterrapport o.a. 'De Andere Wereld' als een van de buurtschappen van deze toenmalige gemeente, en opperde als naamsverklaring: "Laag land en later bewoond: de huizen staan er afgezonderd waardoor het een geheel ander land of wereld genoemd kan worden." (1) formuleert het als volgt: "De naam zou een verwijzing zijn naar de leegte en laagte van het gebied: een andere omgeving, andere wereld dan men gewoonlijk in Groningen ziet."
De noordgrens van Polder Anderwereld is de Bredeweg ZW van en vallend onder Kantens, de oost- en zuidgrens is het Boterdiep en de westgrens is de Stitswerderweg Z van Stitswerd.
Het Z deel van de polder (met de bebouwing langs de Onderdendamsterweg en het Boterdiep) werd vroeger beschouwd als een aparte buurtschap / streekje Den Deel, maar maakt tegenwoordig onderdeel uit van de buurtschap / het streekje Anderwereld. Boerderij Den Deel (vermoedelijk adres: Onderdendamsterweg 17) en de gelijknamige buurtschap / streekje dankten hun naam aan de Delf, die hier Deel heette (en tegenwoordig Boterdiep).
Terug naar bovenDe polder en buurtschap Anderwereld omvat een 20-tal verspreide huizen en zal derhalve ca. 50 inwoners hebben.
Terug naar bovenWaterschap
Van 1876 t/m 1968 was er sprake van het Waterschap Anderwereld, die de gelijknamige polder omvat zal hebben. Het waterschap is in 1969 opgegaan in Waterschap Hunsingo, dat op zijn beurt in 1995 is opgegaan in Waterschap Noorderzijlvest.
Kerkelijk
Kerkelijk valt de polder en buurtschap Anderwereld onder Middelstum en Stitswerd. Vroeger, toen de 'gewone man' alleen de 'benenwagen' had, waren er in de buitengebieden kerkepaden waarover men 's zondags naar de kerk liep. Zo ook hier. De kerkepaden zijn hier inmiddels verdwenen, al is aan het patroon van de dubbele sloten nog wel te zien hoe deze moeten hebben gelopen, met name richting Middelstum.
- Boerderij Anderwereld (Stitswerderweg 15) dateert uit 1863 en is een monumenale boerderij, getuige de foto's die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ervan heeft gemaakt. Toch is het pand geen rijksmonument, want hij komt niet voor in de rijksmonumentenlijst van Middelstum.
- Mariska de Lange en Marko Datema kraakten eind 2017 de karakteristieke woonboerderij uit 1860 op Onderdendamsterweg 13 in buurtschap Anderwereld. Zij zagen het als hun droomhuis en protesteerden hiermee tegen het feit dat de eigenaar, de NAM, het gebouw wilde slopen. De boerderij kampte met complexe aardbevingsschade en was voor een deel onveilig verklaard. Na vijf dagen protest en overleg met de gemeente Loppersum en de NAM is uiteindelijk besloten dat het karakteristieke voorhuis behouden blijft en wordt versterkt. De schuur en de aangrenzende gang moesten wel worden gesloopt, omdat die te onveilig waren.
De NAM heeft het pand eind 2018 te koop gezet. Op basis van het bod en de plannen koos de NAM wie in aanmerking komt voor de koop van de boerderij. Belangrijk eis was dat de karakteristieke uitstraling van het voorhuis en van de nieuw te bouwen schuur behouden blijft. De versterkingsmaatregelen worden betaald door de NAM. In december 2018 is het pand toegewezen aan de hiervoor reeds genoemde Mariska de Lange en Marko Datema, die daar uiteraard heel blij mee waren. "We gaan er een prachtige woning van maken", zo stelden ze. Dus ga maar eens kijken of ze dat inmiddels hebben waargemaakt. ;-)
- Voor de afwatering van Polder Anderwereld was er aanvankelijk een stoomgemaal achter het pand op Onderdendamsterweg 5. Later is dat gemaal overgegaan op diesel of elektriciteit. In de jaren negentig verdwijnt dat gemaal van de kaart en is het dus kennelijk afgebroken. Dat is ook wel logisch, want in dezelfde periode verrijst, kennelijk als vervanging, iets naar het ZW, nabij Onderdendamsterweg 19, gemaal Den Deel.
Gemaal Den Deel, gelegen in het Boterdiep tussen het dorp Onderdendam en buurtschap Fraamklap, aan de Z rand van Polder Anderwereld, is het eerste, in 1992 in gebruik genomen, bodemdalingsgemaal. De bouw vond plaats tussen 1988 en 1992. De oorspronkelijke opdrachtgever was Waterschap Hunsingo dat in 1995 met de waterschappen Electra, Noordenveld, Smilde, Westerkwartier en Ommelanderzeedijk fuseerde tot Waterschap Noorderzijlvest. Het gemaal is genoemd naar het gebied Den Deel, ten noorden van het Boterdiep. De naastgelegen schutsluis is gelijktijdig met het gemaal gebouwd en vormt daar visueel ook één geheel mee. De wanden van het gemaalgebouw zijn grotendeels uit glas opgetrokken, met daarboven een op vier stalen kolommen rustend zadeldak. Vanaf de langslopende provinciale weg N996 kijk je dwars door het gemaal en op de machines in de pomphal. Het gemaal geldt als een van de mooiste moderne gemalen van Nederland.
Het gemaal bemaalt het diepste gedeelte van de bodemdalingschotel, de eerste schil van de electra-boezem en vormt de peilscheiding tussen de twee binnenste schillen. In het gemaal bevindt zich een zogeheten vislift. De vis wordt gelokt door een zachte stroom en komt zo in een bak terecht. Op gezette tijden wordt deze omhoog gehesen, waarna de vis verder kan zwemmen. Zo wordt vismigratie in beide richtingen mogelijk maakt. Een kleine pomp zorgt voor een continue waterstroom in de passage van de laagwaterzijde naar de hoogwaterzijde via verschillende bakken. Met schuiven in de bakken wordt het waterpeil geregeld.
In 2017 is de vispassage vervangen door een modernere, beter werkende vispassage. Recentelijk is de bedrijfsvoering, onder andere door het plaatsen van frequentieomvormers en het installeren van een nieuw besturingsysteem, geheel geautomatiseerd en op afstand bedienbaar gemaakt. Het gemaal is genoemd naar het gedeelte van de Delf dat hier Deel heette. De streek ten noorden van het gemaal heet ook Deel, maar staat meer bekend als Anderwereld. (bron o.a. De Nederlandse Gemalen Stichting) - Impressie van het gemaal- en schutsluiscomplex Den Deel W van Fraamklap.
In 2016 is er een loopbrug over de schutsluis bij het gemaal in Anderwereld aangelegd, t.b.v. - de veiligheid van - personeel en passanten. "Voortvloeiend uit de Arbowet die werkgever verplicht een Risico-inventarisatie & evaluatie (RI&E) uit te voeren, heeft Waterschap Noorderzijlvest (NZV) in juni 2014 bij gemaal Den Deel, waaronder de bijbehorende schutsluis en vispassage, op objectieve wijze een RI&E uitgevoerd. Uit de RI&E is gebleken dat op gemaal Den Deel risico’s voor directe gevaren zorgen voor de werknemers van het waterschap en passanten. Het terrein kan worden aangemerkt als openbaar terrein wat onderdeel uitmaakt van een veelgebruikte fietsroute. In de RI&E is ook gekeken naar risico’s voor gebruikers van het terrein. Geconcludeerd kan worden dat het gemaal niet voldoet aan de huidige wet- en regelgeving. Om de veiligheid te waarborgen dienen deze risico’s zo snel mogelijk verholpen te worden. Het doel van dit project is om alle geconstateerde risico’s uit te bannen en op deze manier een veilige omgeving in en rondom het gemaal te creëren voor werknemers en passanten." Aldus het hoofdstuk 'Aanleiding en doel' uit het plan voor het aanleggen van de loopbrug.
"Ten gevolge van de aardgaswinning daalt de bodem in Groningen. Dit leidt ertoe dat er voor de waterhuishouding nieuwe gemalen en stuwen moeten worden geplaatst. Normaal gesproken zijn gemalen of stuwen in stroomopwaartse richting onpasseerbaar voor vissen en in stroomafwaartse richting kunnen vissen door de werking van het gemaal worden verwond of zelfs worden gedood. De compartimentering van de polder- en boezemwateren belemmert derhalve de natuurlijke migratie van vis door de Groningse wateren. Om de migratie van vissen te bevorderen worden in Nederland inmiddels bij tal van stuwen en gemalen vispassages aangelegd. Het is echter niet duidelijk in hoeverre de barrièrewerking van de aan te leggen kunstwerken (gemaal of stuw) voor de migratie van vis in de toekomst kan worden opgeheven of beperkt door de aanleg van vispassages.
Het Provinciaal Groninger Fonds heeft daarom de effectiviteit van de vissluis bij gemaal Den Deel in het Z van Polder Anderwereld laten onderzoeken (Witteveen+Bos, 1998). Tevens is nagegaan welke rol de schutsluis kan spelen bij de migratie van vis en in hoeverre er door het gemaal beschadiging of sterfte optreedt onder de migrerende vissen. Dit vismigratie-onderzoek maakt onderdeel uit van het basisdocument dat door de Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij wordt opgesteld ten behoeve van het visstandbeheer in Groningen."
Terug naar boven- Boerderij Anderwereld (Stitswerderweg 15) ligt aan het eind van een heel lange oprijlaan. Ter hoogte van de boerderij gaat het verder als wandelpad (en wellicht ook fietspad?) naar Toornwerd. Vermoedelijk is dit onderdeel van een wandelroute?
- Overzicht van waargenomen dier- en/of plantensoorten in buurtschap Anderwereld (tip: als je onder de tab 'Waarnemingen' weinig of geen resultaten ziet, leg de datum dan een stuk, bijvoorbeeld een jaar, terug).
Terug naar boven- De foto van de boerderij op deze pagina is © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
- © van de recente kaart op deze pagina: Kadaster.
Reactie toevoegen