Avereest

Voormalige gemeente
Hardenberg
Salland
Overijssel

gemeente_avereest_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Avereest anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Avereest anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Avereest

Terug naar boven

Status

- Avereest is een voormalige gemeente in de provincie Overijssel, in de streek Salland.

- Tot 1811 bestond er een ‘kerspel Avereest’ dat onder het schoutambt van Ommen en Den Ham viel. In april 1811 is dit schoutambt vervangen door de gemeenten Ommen - met daarin het kerspel Avereest - en Den Ham. Per 1-7-1818 is de gemeente Ommen opgesplitst in de gemeenten Ambt Ommen, Stad Ommen en Avereest.

- De gemeente Avereest omvatte de dorpen Balkbrug, Dedemsvaart (waar het gemeentehuis gevestigd was) en Oud Avereest en daarnaast de buurtschappen Benedenvaart, De Haar, De Maat (grotendeels), De Pol, Den Huizen, Den Kaat (vroeger ook Ten Kate, Ten Kotten), Den Oosterhuis, Den Westerhuis, Groot Oever, Het Bergje, Kievitshaar, Lutten Oever, Mulderij, Noord-Stegeren, Sponturfwijk, Stegerveld (deels), Strooiendorp en het oostelijk deel van het Westerhuizingerveld. Vroeger was er ook nog een buurtschap Wheme of Weeme en een buurtschap De Veldhoek.

- De gemeente Avereest is per 1 januari 2001 opgeheven en opgegaan in de (formeel nieuwe) gemeente Hardenberg.

- Wapen van de voormalige gemeente Avereest.

- De naam Avereest komt nog wel voor op Google Maps (zie hierboven), maar daar bedoelt men het dorpje Oud-Avereest mee.

Terug naar boven

Naam

In het Nedersaksisch / Sallands
Averiest.

Oudere vermeldingen
Overeest, Averreest.

Naamsverklaring
Betekent letterlijk ‘over de Reest’. Vanuit het noorden gezien lag de gemeente aan de andere zijde ('over') de Reest, een riviertje dat hier de grens tussen Drenthe en Overijssel vormt. Voor de verklaring van het naamdeel -reest zie bij Oud Avereest.

Poging tot naamsverandering
Nadeel van een gemeentenaam die niet tevens een plaatsnaam is, is dat je buiten de regio steeds moet uitleggen waar de gemeente ligt. Dat bleek ook hier regelmatig het geval: buiten de regio kent iedereen de hoofdplaats Dedemsvaart, maar bij de gemeentenaam ging geen belletje rinkelen. Vandaar het voorstel van Burgemeester en Wethouders aan de Raad, d.d. 3-12-1954, om de gemeentenaam te veranderen in Dedemsvaart, onder gelijktijdige verandering van de naam van het dorpje Oud-Avereest in Avereest (omdat ook de naam van dat dorpje regelmatig vraagtekens zal oproepen. Het impliceert immers dat er ook een Nieuw-Avereest zou zijn. Dat was er vroeger inderdaad, maar die plaats heet tegenwoordig Dedemsvaart, waarmee het voorvoegsel Oud- dus in principe overbodig is geworden). Beide zijn niet doorgegaan. Nadere toelichting vind je op pag. 107 van het boek van dhr. Piel, zoals vermeld onder Geschiedenis. Die pagina is helaas niet te 'deeplinken', dus je zult er vanuit de link onder Geschiedenis zelf even naartoe moeten bladeren.
Ook bij andere gemeenten speelt dit probleem: zo wordt om de zoveel jaar door iemand voorgesteld om de gemeentenaam Smallingerland te veranderen in de naam van de veel bekendere hoofdplaats: Drachten. Maar ook dát is tot heden niet gelukt.

Terug naar boven

Ligging

Avereest lag Z van Zuidwolde en N van Ommen, rond de Dedemsvaart.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- Per 1 januari 1837 vindt reeds de eerste grenswijziging van de gemeente plaats. Een toelichting hierop vind je in de 3e alinea van het hoofdstuk Geschiedenis. De gemeente Avereest wordt per die datum vergroot met een noordelijk deel van de gemeente Ambt Ommen (2.514 ha met 1.568 inwoners) en een noordwestelijk deel van de gemeente Ambt Hardenberg (1.123 ha met 575 inwoners). Het grondgebied van de gemeente wordt hiermee meer dan verdubbeld. (onder de links vind je plattegronden van welke gebieden het betrof. © van de bewerkte plattegronden en die hierna: Andreas Bartelink)

- In 1840 heeft de gemeente 702 huizen met 3.781 inwoners, verdeeld in dorp Avereest of Hoofdwijk (daar zal het huidige Balkbrug mee bedoeld zijn, red.) 245/1.308 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen De Kiewitshaar (De Kievitshaar) 8/42, Den Bever (De Bever) 11/62, De Westerhuis (Westerhuizen) 8/50, De Huizen (Ten Huizen) 22/117, De Oosterhuis (Oosterhuis, Oosterhuizen) 15/81, De Dedemsvaart 234/1.265, Het Arrienveld 36/192, Het Achterveld 66/352, De Sponturfwijk 42/224 en De Ommerschans (deels) 15/88.

- Per 1 januari 1978 vindt een grenswijziging met de Drentse gemeente Zuidwolde plaats, waarbij 15 hectaren nabij de buurtschap de Tippe werden overgeheveld naar de gemeente Avereest, tevens werd het grensverloop op de kanalisatie van de Reest aangepast waardoor minder dan 1 hectare overging van Avereest naar Zuidwolde. De motivatie hiervoor vind je in de memorie van toelichting.

- Bij de opheffing van de gemeente Avereest in 2001 had zij een oppervlakte van 7.363 hectare met 5.824 huizen en 15.371 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Gemeente staatkundig en geografisch
Totdat Overijssel in 1811 werd ingedeeld in gemeenten, behoorde het kerspel Avereest tot het schoutambt Ommen en Den Ham. Toen het Koningrijk Holland in 1810 werd geannexeerd door het Franse Keizerrijk, werd ook een begin gemaakt met het gebied in te delen naar Frans model. Bij besluit van de prefect van het departement van de Monden van de IJssel (officieel Département des Bouches-de-l’Yssel, grotendeels gelijk aan het huidige Overijssel) van 28 maart 1811, werden onder meer de gemeenten in de arrondissementen Deventer en Zwolle ingesteld, waartoe het gebied waar Avereest lag behoorde. Op 13 april 1811 wordt het schoutambt, door de installatie van de gemeentebesturen, provisioneel gescheiden in de gemeenten (tot 1813 officieel Mairie geheten) Ommen, waartoe ook het latere Avereest behoort, en Den Ham. Bij keizerlijk decreet van 21 oktober van dat jaar wordt de provisionele indeling bevestigd.

Nadat Nederland eind 1813 weer een soeverein land is en in stadhouder Willem VI haar nieuwe koning (Willem I) heeft benoemd, wordt de gemeentelijke indeling naar zijn inzicht gewijzigd. Bij koninklijk besluit van 24 november 1815 wordt het ‘plan van de verdeeling der provincie Overijssel’ goedgekeurd. Dit plan voorziet onder meer in de splitsing van de gemeente Ommen in drie gemeenten: Stad Ommen, Ambt Ommen en Avereest. Per 1 juli 1818 wordt de splitsing bestuurlijk doorgevoerd en op 1 januari 1819 wordt deze scheiding ook voor de Burgerlijke Stand doorgevoerd.

In het uiterste zuidoosten, tegen de grens met de gemeenten Ambt Hardenberg en Ambt Ommen, kende de gemeente Avereest uitgestrekte veengebieden*. Nadat in 1809 was begonnen met het graven van de Dedemsvaart, werd een begin gemaakt met de vervening van het gebied. De werknemers die dit werk met zich meebracht, vestigden zich massaal in de nieuwe kolonie die eveneens de naam ‘Dedemsvaart’ kreeg.

Aangezien de kolonie in drie gemeenten was gelegen, brachten de inwoners in 1834 bij Gedeputeerde Staten van Overijssel het verzoek in om een eigen gemeente te mogen vormen. De gemeente Avereest, die bij de volkstelling van 1 januari 1830 ‘slechts’ 897 zielen telt, is tegen. Zij is bang dat een afname van het aantal inwoners van de gemeente de zelfstandigheid in gevaar brengt. Koning Willem I, die 19 jaar daarvoor juist voor de zelfstandigheid van Avereest had gekozen, bracht de oplossing: Bij koninklijk besluit van 15 april 1836 werden delen van de gemeente Ambt Hardenberg (= het noordelijke deel van de buurtschappen Diffelen en Rheeze) en Ambt Ommen (De Veenderij) toegevoegd aan de gemeente Avereest. Daarmee komt het aantal inwoners op ca. 3.100.
* Dit gaat uit van de oude grenzen van de gemeente, zoals deze tussen 1818 en 1837 waren.

In 1978 wordt de gemeentegrens voor de laatste keer gewijzigd. Aanleiding daarvoor is de aanleg van de provinciale weg S12 tussen Dedemsvaart en Slagharen, begin jaren zeventig. De weg loopt over een afstand van 400 meter over het grondgebied van de Drentse gemeente Zuidwolde. Omdat het wenselijk is het wegbeheer en onderhoudsbeleid onder Overijssel te laten vallen én het gedeelte van de gemeente Zuidwolde ten zuiden van deze weg (ca. 15 hectaren met 13 inwoners) afgesneden wordt van de rest van de gemeente, verzoeken Gedeputeerde Staten van Overijssel en Drenthe met instemming van de gemeenteraden van Avereest en Zuidwolde om een grenswijziging. Bij deze grenswijziging wordt tevens de grens in de Reest aangepast, omdat dit riviertje begin jaren zestig over een korte afstand is gekanaliseerd.

In 1996 wordt de eerste aanzet gegeven voor een nieuwe gemeentelijke indeling: De gemeenten Avereest, Gramsbergen, Hardenberg en Ommen laten het rapport “Van nut en noodzaak: Over inhoud en vorm van de samenwerking tussen Avereest, Gramsbergen, Hardenberg en Ommen” opstellen. Uit dit rapport komen twee varianten naar voren. Alle gemeenten fuseren tot één nieuwe gemeente of alleen Avereest, Gramsbergen en Hardenberg fuseren en Ommen blijft een zelfstandige gemeente. Een deling via de noord-zuidas (Avereest / Ommen en Hardenberg / Gramsbergen) of oost-westas (Avereest / Gramsbergen / noordelijk Hardenberg en Ommen / zuidelijk Hardenberg) wordt door alle partijen afgewezen.

Aanvankelijk kiest Gedeputeerde Staten van Overijssel in haar ‘herindelingsplan West-Overijssel’ uit februari 1997 voor een fusie van enkel Avereest, Gramsbergen en Hardenberg, maar wanneer het plan eind 1997 behandeld wordt, kiest Provinciale Staten er voor om ook Ommen in de fusie te betrekken. Uiteindelijk wordt er in de Tweede Kamer toch voor gekozen om Ommen als zelfstandige gemeente te laten voortbestaan en Avereest, Gramsbergen en Hardenberg per 1 januari 2001 te laten fuseren tot een nieuwe gemeente Hardenberg. (© van het hoofdstuk Geschiedenis: Andreas Bartelink).

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen van) deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Geschiedenis Avereest I.

- Geschiedenis Avereest II.

- Historische Vereniging Avereest (HVA).

- De ontwikkeling van de gemeente Avereest en de veenkolonie Dedemsvaart.

- Genealogische database Avereest.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "Weidevogelbescherming Avereest stelt zich als doel zo veel mogelijk van de in dit gebied broedende weidevogels te beschermen, opdat meer legsels kunnen uitkomen. Bij weidevogelbescherming wordt de aandacht voor overleving van kuikens steeds belangrijker. De laatste jaren blijkt dat naast de grutto en tureluur ook kieviten extra aandacht verdienen. De intensieve werkzaamheden op landbouwgronden volgen elkaar tegenwoordig zo snel op, dat het voortbestaan van weidevogels steeds moeilijker wordt. Gelukkig wil een toenemend aantal agrarische ondernemers en medewerkers van loonbedrijven in samenwerking met vrijwillige weidevogelbeschermers zich inzetten voor bescherming van de weidevogels en het vliegvlug worden van de kuikens. In 1995 is Henk Spijkerman gestart met weidevogelbescherming in deze omgeving. Geleidellijk hebben steeds meer vrijwilligers zich aangesloten. Tegenwoordig heeft de vereniging ca. 55 vrijwilligers, die bij bijna 200 boeren op in totaal bijna 4500 ha de nesten van weidevogels beschermen.

De vrijwilligers zijn actief in de regio Hardenberg, Dalfsen, Staphorst en Ommen. Ook zijn er gebieden die de Overijsselse provinciegrens overschrijden naar Drenthe. Dit heeft ertoe geleid dat er een samenwerking tot stand is gekomen met Landschapsbeheer Drenthe. Met name nabij Kerkenveld, Coevorden en Zuidwolde is dit het geval. De beschermgebieden beginnen in de gemeente Dalfsen, daar ligt het gebied tussen Nieuwleusen en Oudleusen. Dit gebied is in 2009 en 2010 verder uitgebreid. In de gemeente Hardenberg beginnen we in het Westerhuizingerveld, Den Kaat, Vierde Blok, omgeving Oostwijk, richting Elfde Wijk. Dan gaan we richting Luttergreppel, Slagharen, Schuinesloot, Nieuwe Krim, De Krim, Lutten en Oud-Lutten. In 2003 en 2004 is het gebied uitgebreid met Ane, Anerveen, Holthone en Holtheme.

De vrijwilligers gaan elk voorjaar weer het land in om in goed overleg met boeren nesten van weidevogels te beschermen tegen sneuvelen door landbouwactiviteiten. Nestbescherming is de band met het platteland weer aanhalen, gezond buiten bezig zijn en weidevogels van dichtbij meemaken. Wanneer de nesten zijn gevonden plaatsen de vrijwilligers er markeringsstokjes bij. De agrariërs kunnen dan zien waar de nesten liggen. Tijdens het bewerken van de grond kan het nest dan ontweken worden. Dit kan onder andere bij bemesting, maar ook bij het maaien van het gras. Niet alleen het beschermen van nesten, maar ook het sparen van de kuikens is een vorm van weidevogelbescherming. Dit kan op verschillende manieren. Zo kan de agrariër een wildredder aan de tractor bevestigen. Hiermee worden niet alleen vogels gealarmeerd, maar ook hazen en reekalveren; ook het plaatsen van stokken met daaraan plastic zakken is een manier. Het geritsel van de plastic zakken zorgt er voor dat de volwassen vogel zijn jongen meeneemt naar een naastgelegen perceel."

Terug naar boven

Beeld

- Beeldbank Historische Vereniging Avereest.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Avereest (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Lokale links: - Avereest linkspagina betreffende instanties in deze voormalige gemeente.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Avereest.

Reactie toevoegen