Baak is een dorp in de provincie Gelderland, regio Achterhoek, gemeente Bronckhorst. T/m 2004 gemeente Steenderen.
- Baak is een dorp in de provincie Gelderland, regio Achterhoek, gemeente Bronckhorst. T/m 2004 gemeente Steenderen.
- Wapen van de vroegere heerlijkheid Baak.
Terug naar bovenIn het dialect
Boak.
Oudere vermeldingen
1190 de Baco, 1248 kopie 1363 de Baech, 1294-1295 Bake, 1326 tGoed te Baack, 1523 Baick, 1665 Baeck.
Naamsverklaring
Het Oudnederlandse baka*- (naast het Middelnederlandse bac) betekent 'rug', vergelijk het Nieuwengelse back, in plaatsnamen met de betekenis 'welving, heuvelrug, hoogte'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.
Baak ligt ZZO van Zutphen, NO van Steenderen.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Baak 126 huizen met 869 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.200 inwoners.
Terug naar boven"Het kerkdorp
Het dorp Baak is omstreeks het jaar 1000 ontstaan. De naam is mogelijk een verbastering van het Germaanse woord “Baka” wat heuvelrug betekent. Op deze hogere rug in het stroomgebied van de IJssel is een nederzetting gesticht. Rond het jaar 1200 hebben de bewoners een houten katholieke kapel gebouwd die in 1362 vervangen is door een stenen kapel, vernoemd naar de heilige Nicolaas. De kapel maakte deel uit van de parochie Steenderen en is gebruikt tot de reformatie. Nadien is deze in verval geraakt. Op dit moment is aan de Hofstraat alleen nog de ruïne te zien.
Na de reformatie is het dorp vanaf ca. 1700 een zelfstandige parochie, waarvan Steenderen en Wichmond deel uitmaken. Aanvankelijk is achter het Bobbink een houten kerkschuur gebouwd die in 1772 vervangen is door een stenen kerk op de plaats waar nu Concordia staat. De kerk is hiermee dus enkele honderden meters verplaatst in de richting van Huize Baak. In 1836 wordt deze kerk gerestaureerd en uitgebreid tot de omvang van het huidige Concordiagebouw. In 1890 bouwt de parochie de huidige grote St. Martinuskerk op de plaats waar vroeger het huis van de familie Herfkens stond. De kerk is deels gefinancierd met een legaat van de toenmalige kasteelbewoners, de familie Van der Heijden.
Het landgoed
Het jaartal van de aanleg van het kasteel is niet precies terug te vinden. Historisch wordt het jaartal 1190 gezien als het begin van Baak. In dat jaar tekende een zekere Bertold van Baeck als getuige de acte waarmee de Graaf van Gelre aan Zutphen stadsrechten verleent. Na de families Van Baeck, Van Hackfoort, Van Raesfeld en Westerfold neemt in 1691 Baron van der Heijden het kasteel over. In 1843 bestond het landgoed uit een gerestaureerd landhuis, 1300 ha grond met bos, landerijen, woningen en boerderijen in de voormalige gemeenten Steenderen en Hengelo. Ook kasteel Doornenburg en enkele havezaten maakten er deel van uit.
De gemeenschap
De kasteelheer was ook de oprichter van de Marke van Baak, een bestuurlijke organisatie die gemeenschappelijke agrarische gronden met een omvang van zo’n 300 ha in exploitatie had. De Marke was verantwoordelijk voor de
toewijzing van het gebruik van de gronden aan particuliere boeren. Ook het beheer van de wegen en waterlopen hoorde bij die verantwoordelijkheid. In het begin van de 19e eeuw heeft de Marke de eerste school opgericht, aan de Beukenlaan. Later is een nieuwe school gebouwd aan de Dollemansstraat, die ook door leerlingen uit Toldijk werd gebruikt. Met een eigen parochie, een eigen school, de Marke en Huize Baak met landgoed heeft ons dorp in deze omgeving een duidelijke, zelfstandige positie gehad. Naderhand is dit nog uitgebouwd met een eigen Boerenleenbank en een Coöperatie.
Eind 19e eeuw scheiden de parochies Steenderen en Wichmond zich van Baak af. De gemeenschappelijke school aan de Dollemansstraat voor het dorp en buurdorp Toldijk is in 1920 vervangen door een school aan de Wichmondseweg. In 1927 kende deze school zo’n kleine 40 leerlingen. Het dorp bestond voor de oorlog uit verspreid liggende woningen en een kleine concentratie woningen aan de ZE weg. Er waren toen zo’n 500 inwoners.
Tot 1950 overstroomden grote delen van Baak elke winter via de Baakse Overlaat. Na de afsluiting ervan is het dorp sterk gegroeid met de aanleg van veel woningen aan de Wichmondseweg, de Helmichstraat, de Van der Heijdenstraat, de Pastoor Bouwhuisstraat en de Leeuwenkamp. Nadien is het dorp veranderd van een boerengemeenschap in een forensendorp.
Vanaf die tijd is ook het verenigingsleven tot bloei gekomen. Begin jaren vijftig zijn talrijke verenigingen opgericht, zoals de voetbal-, biljart- en gymnastiekvereniging. Na de viering van 100 jaar kerk en 800 jaar dorp in 1990 zijn daar het openluchtspel en de toneelvereniging bijgekomen. Niet onvernoemd mag blijven het hoogtepunt in Baak: de jaarlijkse kermis op de eerste maandag van oktober. Wagenbouwers en jeugd zorgen elk jaar weer voor een grote optocht waar de omgeving voor uitloopt. Een ander belangrijk element in de gemeenschap is de inzet van vrijwilligers in de verschillende besturen en in het bijzonder bij de Martinuskerk. De kerk is in de afgelopen jaren volledig gerestaureerd, waarbij tevens een scheiding is aangebracht tussen religieus en een niet-religieus deel. Voor de invulling van het laatste deel zoekt het dorp nog een passende oplossing." (bron: Dorpsplan) Wat dat laatste betreft: in 2018 is dat deel verbouwd en herbestemd tot multifunctioneel dorpshuis het Martinushuus, waarvoor zie het hoofdstuk Links > Dorpshuis.
Literatuur
Werner Helmich was de laatste Heer van Baak. Hij heeft Huize Baak in 1956 verkocht. Jan Schutte (1923-1981) was opgeklommen van 'kansarm weesjongetje' tot bankdirecteur in het dorp. Dochter Astrid Schutte heeft zich in de geschiedenis van beiden verdiept en daar in 2021 het boek ‘De laatste heer. Hoe de bevoorrechte klasse plaats maakte voor de gewone man’ over gepubliceerd (256 pag.).
"Samenvatting. 'De laatste heer' van Astrid Schutte is een fascinerend verhaal over emancipatie, verloren tijden en het belang van afkomst binnen de Nederlandse standenmaatschappij. Voor de lezers van Eva Vriend. In 'De laatste heer' ontvouwt Astrid Schutte de fascinerende geschiedenis van het einde van de Nederlandse standenmaatschappij. Hoofdpersonen zijn twee prominente bewoners van haar Gelderse geboortedorp Baak: kasteelheer Werner Helmich en haar vader Jan, de latere directeur van de lokale bank. Werner komt uit een aanzienlijk geslacht, Jan is een eenvoudige pachterszoon, op jonge leeftijd wees geworden.
In de eeuw waarin de traditionele elite zijn positie verliest heeft erfgenaam Werner de taak het familiehuis voor zijn nageslacht veilig te stellen. Jan droomt er ondertussen van om hogerop te komen in het leven. De wegen van de kasteelheer en de pachterszoon kruisen elkaar: kasteelheer Werner schiet Jan te hulp bij het najagen van zijn droom terwijl hij de zijne moet opgeven. 'De laatste heer' van Astrid Schutte is daarmee zowel een saluut aan verloren tijden als een eerbetoon aan het nieuwe Nederland, waarin wat je kúnt belangrijker is dan de plek waar je wieg heeft gestaan.
‘Het mooiste aan dit boek is de verandering der zeden. Hoe dingen die ooit eeuwig en onveranderlijk leken – de adel in het kasteel, de pachter met de pet in de hand – zo ingrijpend veranderd zijn dat het nu bijna exotisch overkomt.’ – Nicolien Mizee. ‘Met plezier gelezen! Dankzij haar persoonlijke betrokkenheid maakt Astrid Schutte de geschiedenis van de neergang van de “heren” en de opkomst van de “meneren” goed invoelbaar.’ – Ileen Montijn.
‘Bijzonder geslaagd aan 'De laatste heer' is hoe Schutte twee familiegeschiedenissen met elkaar vervlecht en aan elkaar spiegelt. Het is een lokaal verhaal van opkomst en verval, van wisseling van de wacht en de macht, van wat mensen scheidt en bindt.’ - Trouw." Zie ook het artikel over dit boek in de Gelderlander, 15-8-2021.
Dorpsplan
"Het dorp Baak is een van de wat minder opvallende dorpjes in het noordwestelijke deel van de Achterhoek. Pas na uitvoeriger orientatie wordt duidelijk dat het dorp een erg vriendelijke uitstraling heeft, met fraaie uitzichten in het landschap en een aantal bijzondere plekken. Voorbeelden zijn de Sint Martinuskerk, Huize Baak, vele historische boerderijen en de ruïne. De bevolking vormt een hechte gemeenschap met intensieve sociale verbanden. Dit uit zich onder meer in een groot aantal verenigingen en festiviteiten. Noaberschap speelt nog een grote rol in de gemeenschap.
Om een impuls te geven aan de verbetering van het leefklimaat van Baak heeft het bestuur van Baaks Belang het initiatief genomen om een dorpsplan op te stellen. Hiervoor is een dorpswerkgroep ingesteld. In dit dorpsplan wordt aangegeven welke kwaliteiten voor het dorp belangrijk zijn en welke knelpunten er zijn. In de vorm van uit te voeren acties kan in de periode 2010-2020 gewerkt worden aan de verbetering van het leefklimaat.
Het dorpsplan begint met een kort overzicht van de geschiedenis van het dorp, de huidige ligging en het landschap rond het dorp. Met het hoofdstuk Acties begint het inhoudelijk deel van het dorpsplan. Aangegeven wordt dat de acties onder te verdelen zijn in zeven thema’s. Per thema is in een situatieschets beschreven hoe de huidige situatie is en welke knelpunten er zijn. Vervolgens wordt de visie op het thema beschreven en per onderwerp de acties die voortkomen uit de visie. Tenslotte worden nog eens alle uit te voeren acties in een schema weergegeven. Deze zullen gedurende de komende 10 jaar geagendeerd worden in de bestuursvergaderingen van Baaks Belang. Gedurende het proces zijn nog veel meer concrete suggesties gedaan die van belang zijn bij de uitwerking van de acties. Deze suggesties worden bewaard." Aldus de Inleiding van het Dorpsplan Baak 2010-2020.
- In (of vanaf) 2010 is een nieuw woonwijkje in Baak gerealiseerd. Het gaat om in totaal 28 woningen: 8 rijtjeswoningen voor starters, 12 twee-onder-een-kapwoningen en 8 vrijstaande woningen. Baaks Belang heeft zich jaren sterk gemaakt voor deze uitbreiding die het dorp een leefbaarheidsimpuls moet geven. De 8 vrijstaande woningen zijn in particulier opdrachtgeverschap gebouwd. Het woonwijkje is aangelegd op het terrein van de voormalige tuinderij Hubers aan de zuidoostzijde van de dorpskern. De noord- en oostgrens worden gevormd door de Wichmondseweg, de zuid- en westgrenzen door de Vordenseweg en de Van der Heijdenstraat.
- Basisschool Sint Martinus is na afloop van schooljaar 2014-2015 gesloten en met de scholen van Olburgen en Steenderen opgegaan in een nieuw 'integraal kindcentrum' in Steenderen.
Terug naar boven- Het dorp heeft 17 rijksmonumenten, waarvan er 10 betrekking hebben op Huis Baak.
- Baak heeft 22 gemeentelijke monumenten.
- De huidige neogotische Sint Martinuskerk dateert uit 1891 en verving de gelijknamige voorganger uit 1836. De kerk is ontworpen door architect Alfred Tepe en is mogelijk gemaakt door een schenking van Ernestus Georgius van Middachten. De kerk is rond 2005 prachtig gerestaureerd. De geloofsgemeenschap maakte sinds 2010 deel uit van Parochie HH. Twaalf Apostelen, die 14 (aanvankelijk 12, vandaar de naam) geloofsgemeenschappen omvat. De afgelopen jaren was er nog maar een keer in de twee weken een dienst, die door 40 tot 50 mensen werd bezocht. De parochie ging daarom op zoek naar een herbestemming voor het pand. De kerk is in 2018 herbestemd tot een multifunctioneel dorpshuis, waarvoor zie verder het kopje Links.
- Huis Baak (Wichmondseweg 19) is een kasteel en landgoed, dat in totaal 10 rijksmonumentale objecten bevat. Het wordt in 1294 voor het eerst in de archieven vermeld. Het is dan in bezit van de graven van Gelre. In de 18 en 19e eeuw is het in bezit van diverse baronnen en jonkheren, van 1852 tot 1890 is dat de familie Van Middachten. In 1738/39 is het pand herbouwd en vernieuwd, met gebruikmaking van enig muurwerk van het middeleeuwse slot. Onder meer is op het landgoed een boerenwoning bijgebouwd. Ook in 1880 is er uitgebreid. Van 1959 tot 1982 hebben de (RK) Dochters der Liefde hier gewoond. Vanaf 1982 was de RK Focolarebeweging hier gevestigd. Het diende 25 jaar als een Mariapoli. In 2007 is het complex verkocht aan de internationale christelijke organisatie Ellel Ministries, die hier cursussen en trainingen organiseert voor diepgaande toerustiging in christelijke gebedsgenezing en discipelschap. Het huis is vanaf de openbare weg goed te zien. Er loopt een wandelpad door het kasteelpark.
- Van 1916 tot 1953 was er een tramlijn Zutphen - Emmerik. Baak was een van de stations aan deze lijn. Inwoners Fred van der Mije en Werner Willemsen wilden dit stukje geschiedenis weer in het dorp zichtbaar maken. Een aantal enthousiaste vrijwilligers uit het dorp heeft op een aantal zaterdagen een groenstrook op het oude tracé vrijgemaakt, bijna tien meter origineel Baaks tramspoor neergelegd, een verhard pad aangelegd en een bank geplaatst. Het is zo origineel mogelijk aangelegd, dus in dit geval zonder bielzen en keien. Verder is er een informatiebord 'Tramstation Baak' geplaatst, naar Duits voorbeeld, met foto's van het Baakse tramspoor en bijschriften in het Nederlands en Duits. Het monument is in juni 2019 feestelijk geopend. Buurdorpen als Hummelo en Toldijk overwegen ook iets dergelijks te gaan maken. Wellicht ontstaat er op den duur zo één groot project van Zutphen tot Emmerik met hetzelfde 'gezicht'. Achterhoek Toerisme lijkt het een goed plan om daar dan een fietsroute aan te koppelen.
Terug naar boven- De Muzikale Helden van Baak (op een zaterdag in februari, in 2020 voor de 4e keer) is een avond waar muzikale talenten uit het dorp in diverse formaties hun kunnen tonen.
- Het Paasvuur in Baak is op 1e paasdag. Om 20.00 uur wordt het aangestoken. In de voorafgaande weken kunnen mensen op een vijftal dagen hout komen brengen. Kosten zijn 5 euro voor een aanhanger en 10 euro voor een grotere vracht. De houtdikte mag maximaal 10 centimeter zijn. Geen grote stammen of andersoortig hout. Voor vragen kun je bellen met Rowald Franck, tel. 06-18548297.
- De Kermis en Oranje Stichting (KOS) organiseert jaarlijks de activiteiten op Koningsdag, de Baakse Kermis en eens in de 5 jaar de Dodenherdenking.
- Tempelpop (weekend in mei, in 2019 voor de 4e keer) (interview met de organisatoren voorafgaand aan Tempelpop 2018).
- Elke 3 jaar is er een Openluchtspel (eind mei / begin juni) bij de familie Hebben in Baak. De laatste keer was in 2017, dus de volgende keer is in 2020.
- Baakse Kermis (gedurende 3 dagen eind september / begin oktober).
- Kerstmarkt in het Martinushuus (2e zondag van december), in een warme, sfeervolle ruimte, met mooie, bijzondere en lekkere producten. Knutselhoek voor de kinderen.
Terug naar boven- De Baakse Beek en de Veengoot lopen globaal van Baak naar Lichtenvoorde. De afgelopen jaren heeft langs deze beken een 10-tal herinrichtingsprojecten plaatsgevonden, ter verbetering van het waterbeheer en de omstandigheden voor de natuur. Zie verder de site Baakse Beek - Veengoot.
Zo zijn o.a. de Baakse Beek en de Bakerwaard aan de IJsseldijk nabij Baak in 2014 heringericht. Er zijn maatregelen getroffen om het onderhoud te verbeteren en er zijn natuurlijke oevers en een zogeheten stapsteen ingericht. In de Bakerwaard is de beheer- en onderhoudssituatie van de watergang langs het bestaande natuurreservaat verbeterd. Deze werkzaamheden dragen bij aan het inrichten van de Baakse Beek als ecologische verbindingszone. Door de slechte staat van de onderhoudspaden kon het maaionderhoud niet altijd even goed en veilig uitgevoerd worden. Nabij gemaal Baakse Beek was grond beschikbaar om in te richten als natuur (stapsteen). De stapsteen wordt ook gebruikt om in perioden met veel neerslag tijdelijk water te parkeren. Zo beperkt het waterschap wateroverlast op plekken waar dat veel schade aanricht. Door de natuurlijke inrichting is het bestaande natuurreservaat verbonden met de Gelderse IJssel. Zo ontstaat een verbinding tussen natuurgebieden op de Veluwe met natuurgebieden in Duitsland.
Terug naar boven- "Facebookpagina Mooi Baak is de verzamelplek voor typische Boakse foto's uit verleden en heden, herinneringen en allerlei zaken die verband houden met onze liefde voor dit plaatsje met zijn mooie omgeving en zijn rijke historie."
Terug naar boven- Belangenorganisatie: - Baaks Belang heeft als doel het behartigen van de belangen van de inwoners van Baak en directe omgeving, ten einde de leefbaarheid te verhogen en de onderlinge band te versterken. De vereniging tracht dit doel te bereiken door o.a. het organiseren van bijeenkomsten waarin de belangen van de inwoners worden besproken en het organiseren van evenementen en activiteiten.
- Dorpshuis: - Een deel van de Martinuskerk werd de afgelopen jaren al gebruikt voor allerlei dorpsevenementen en -activiteiten, onder de noemer Martinushuus. Stichting Vrienden van de Parel van Baak is medio 2018 eigenaar geworden van de kerk. De kerk is verbouwd (kosten: ca. 9 ton) en herbestemd tot multifunctioneel dorpshuis het Martinushuus.
- Sport: - SV Basteom is in 2013 ontstaan uit vv Baakse Boys en sv Steenderen en is de voetbalclub voor Baak, Bronkhorst, Olburgen/Rha, Steenderen en Toldijk.
- "D.O.G. (= Door Oefening Gezond) Baak is dé toonaangevende dans- en gymnastiekvereniging in de regio. Een vereniging van, voor en door leden. Het is de grootste binnensportvereniging in Bronckhorst-West en staat voor sport, spel, educatie en plezier. Voor zowel jong als ouder worden er dans- en gymlessen gegeven door professionele en enthousiaste leiding. Dit alles met als doel iedereen te laten bewegen en zo door oefening gezond te laten zijn/blijven. Dus kom gezellig sporten en bewegen! Bij D.O.G. worden er gymlessen gegeven voor peuters, kleuters, meisjes, jongens en dames. Daarnaast worden er op een hoger niveau selectielessen turnen gegeven aan meisjes. Zij komen uit in de 3e t/m 5e divisie. Naast de gym- en turnlessen worden er ook hiphop- en jazzdanslessen gegeven. Vanaf kleuterleeftijd kunnen kinderen al in de Kleuterdansles terecht en doorstromen naar de Dance4Kidz les. Voor de jeugd vanaf 8 jaar zijn er stoere hiphoplessen.
Voor volwassenen bieden we een energieke en gezellige Dance Workout les. Ook in de andere lessen kunnen volwassenen en ouderen bewegen op eigen niveau. Bijvoorbeeld tijdens de Bodyheat les en de les "Meer bewegen voor ouderen". Hier wordt aan de conditie gewerkt door het doen van afwisselende oefeningen. Ook op maandagavond kan er gesport worden door volwassenen: gymnastiek voor dames: denk dan aan bewegen, soepel houden van de spieren en een balspel. Behalve sportief is het ook heel gezellig. Dat laatste kan ook gezegd worden van het uur daarna: volleybal voor mannen en vrouwen. Vanaf peuterleeftijd tot aan hoogbejaarde leeftijd kun je dus bij D.O.G. terecht voor passende lessen. Alle lessen worden gegeven in de sportzaal van het sfeervolle Concordia. Heb je zin om te kijken of aan de slag te gaan: kom eens vrijblijvend bij een les kijken (de eerste 2 lessen zijn gratis), de sfeer proeven of meteen al meedoen!"
- Duurzaamheid: - Er zijn plannen om de voormalige voetbalvelden van voetbalvereniging Baakse Boys in te richten als een zonnepark met 4.800 zonnepanelen, waarmee ca. 300 huishoudens van energie kunnen worden voorzien. Baakse Boys is in 2013 gefuseerd met SV Steenderen. Het terrein in Baak ligt sinds september 2015 braak. Remie Fiscaal Juridisch Adviesbureau uit Uden wil in samenwerking met NPG Energy dit park gaan ontwikkelen. Remie wil het terrein pachten van de gemeente. Voor de afname van de stroom wil zij samenwerken met de Achterhoekse Groene Energiemaatschappij (AGEM). Het is de bedoeling dat inwoners van het dorp energie kunnen gaan afnemen. De intentie is om medio 2019 met de uitvoering te starten.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Baak RK.
Reactie toevoegen