Status

- Baal is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Lingewaard. T/m 2000 gemeente Bemmel.

- De buurtschap Baal valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Haalderen.

- De buurtschap Baal ligt buiten de bebouwde kom en had tot voor kort aan beide uiteinden door de inwoners zelf vervaardigde blauwe plaatsnaambordjes, op particuliere grond (zie de foto's) . Deze bordjes weken daarmee af van de gebruikelijke witte plaatsnaamborden die kernen buiten de bebouwde kom aangeven. Het waren dus geen bebouwde-komborden, maar ze wekten door hun kleur kennelijk wel die indruk (hoewel je door de eenvoudige uitvoering volgens óns toch duidelijk kunt zien dat het geen officiële bordjes zijn; dít is pas een particulier vervaardigd, duidelijk op officiële komborden lijkend plaatsnaambord). Ze moesten van de gemeente namelijk om die reden in december 2017 worden verwijderd. De inwoners hebben vervolgens* de voor buurtschappen buiten de bebouwde kom gebruikelijke witte plaatsnaamborden (met blauwe letters) vervaardigd.
* Omdat de gemeente kennelijk niet bereid bleek witte plaatsnaamborden te plaatsen, zoals ze (dan wel het waterschap?) dat bijv. bij buurtschap Hulhuizen wél hebben gedaan.

Wij hebben van inwoners begrepen dat ook deze borden van de gemeente verwijderd zouden moeten worden, omdat er nog altijd verwarring zou bestaan over de toegestane maximumsnelheid. Wij zien de ratio niet van dat argument. Dat is gewoon géén argument. Immers; als men eerder een bebouwde kom in de omgeving is uit gereden (in dit geval met name van het dorp Haalderen), en vervolgens een buurtschap met witte plaatsnaamborden binnenkomt, heeft dat verkeerskundig geen enkele status (dat hebben immers alleen bláuwe borden), en blijft de maximumsnelheid na de borden dús gelijk aan vóór de borden. Dat is in het hele land zo, en wekt voor zover ons bekend nergens misverstanden.

Daarnaast is het de afgelopen jaren nota bene een - wat ons betreft wenselijke - trend dat gemeenten in toenemende mate juist wél witte plaatsnaamborden bij hun buurtschappen plaatsen. Wij (de redactie van Plaatsengids.nl) vinden het ook niet meer dan logisch dat bij een plaats (= stad, dorp én buurtschap) plaatsnaamborden horen te staan. Daar zijn die dingen immers voor bedoeld / in het leven geroepen. Zodat je ter plekke kunt zien wanneer je een bepaalde plaats binnenkomt en weer verlaat. Dat is wel zo netjes toch? Een van de nevendoelen van onze site is om dat bij gemeenten, andere lokale instanties, en inwoners onder de aandacht te brengen. Omdat dat bij plaatsen buiten de bebouwde kom geen wettelijke verplichting is - immers wettelijk zijn alleen borden verplicht bij een bebouwde kom = blauwe plaatsnaamborden = komborden - 'vergeten' gemeenten namelijk helaas om bij ca. de helft van de ca. 4.000 buurtschappen plaatsnaamborden te plaatsen. In vele opzichten vinden wij dat niet juist en niet terecht (zie ook de toelichting onder de link, onder het kopje Buurtschap). Elders op onze site schrijven wij daar over:

"Volgens onze logica hoort een plaats voorzien te zijn van plaatsnaamborden, ter bevestiging van de identiteit van de plaats en haar inwoners (zodat zij ook aan bebording kunnen zien in welke plaats zij wonen en wat de begrenzing ervan is), en opdat bezoekers, leveranciers, hulpdiensten en toeristen weten in welke plaats ze zijn aanbeland. Daartoe zijn die dingen immers op aard, zogezegd. Helaas denken nog niet alle gemeenten er zo over. Rond 2.000 van de 4.000 buurtschappen (het kleinste type woonplaats) zijn namelijk nog altijd niet voorzien van plaatsnaambordjes. Gelukkig is het de laatste jaren een trend om deze bordjes wél te plaatsen, voor zover ze er voorheen niet stonden. Goede voorbeelden hiervan zijn de gemeenten Vlagtwedde, Bellingwedde, Winsum, Hof van Twente en Boxtel (die er gelijk fraaie informatiepanelen van hebben gemaakt!), die middels een 'inhaalslag' bij alle buurtschappen in hun gemeente plaatsnaambordjes hebben geplaatst. Die gemeenten snappen wél dat dit een erkenning is van de identiteit van die buurtschappen én die van de inwoners, en dat het het kleinschalig toerisme ten goede komt. Hopelijk doen deze goede voorbeelden goed volgen!" Voor nadere toelichting op deze materie zie onze pagina Plaatsen zonder plaatsnaamborden.

- ZO van buurtschap Baal ligt de voormalige buurtschap Klein Baal (rond de gelijknamige weg). Deze bebouwing is tegenwoordig opgegaan in de dorpskern van Haalderen en is daarmee niet meer als buurtschap te beschouwen.

Naam

Oudere vermeldingen
Ca. 850 kopie 1170-1175 Barla, eind 11e eeuw apud maiorem Barlam, 1e kwart 13e eeuw Barle, weiland: 1350 Baelremede, 1419-1420 Groot Baerl, 1936 Baal. Reeds in de 11e eeuw werd deze buurtschap aangeduid als maior 'groter' ten opzichte van buur-buurtschap Klein Baal, die toen als minor 'kleiner' werd aangeduid.

Naamsverklaring
Samenstelling van bar 'bloot, kaal' en lo 'licht, open bos'. Ter aanduiding van een dunbeboste plaats die bij uitstek geschikt is voor snelle rooiing en bewoning. Het betrof veelal een uitgedund, gedegenereerd bos, waar het weidende vee verjonging in de weg stond, terwijl door houtkap de grotere bomen waren verdwenen.(1)

Ligging

De buurtschap Baal ligt O van het dorp Bemmel, NW van het dorp Haalderen, rond de Baalsestraat en enkele aangrenzende panden aan de Lage Zandsestraat. De buurtschap ligt verder ZO van het dorp Elst, Z van het 'dorp in de stad' Het Zand en de stad Huissen, ZW van het dorp Angeren en NW van het dorp Gendt.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Baal 7 huizen met 46 inwoners.Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.

Geschiedenis

De eerste tekenen van occupatie van het grondgebied van het huidige Haalderen zijn de teruggevonden sporen van twee Bataafse nederzettingen op de hoge oeverwallen van een oude Waalarm: de Zwarte Hof, uitgegroeid tot de buurschap (Groot) Baal, en het terrein achter Sallandsgoed.

- Verslag van de bevrijdingsgevechten in o.a. Haalderen en Baal d.d. oktober 1944 (in het Engels).

- Nog een artikel over de bevrijdingsgevechten in en rond Bemmel, Haalderen en Baal (in het Engels).

Bezienswaardigheden

- De indrukwekkende, kapitale 19e-eeuwse herenboerderij Groot Baerle in buurtschap Baal (Baalsestraat 5) is in najaar 1944 door de Duitsers verwoest. De locatie was echter al veel langer bebouwd en bewoond. De herbouw is in 1948 uitgevoerd in opdracht van J.G. van Oppenraaij naar ontwerptekeningen van de Amersfoortse architecten H.A. en G. Pothoven. Het ontwerp in de trant van de Delftse School toont een imposante T-boerderij. Het achterhuis kreeg een dwarsdeel met deeldeuren in de linkerzijgevel. Behalve de naast de boerderij gesitueerde vrijstaande tasschuur maakten ook de nog bestaande tuinmuren en inrijhekken met gemetselde hekpijlers deel uit van het ontwerp. De voorgevel van de tasschuur was aan de erfzijde grotendeels open; in de achtergevel zitten mestdeuren voor de varkensstallen. De boerderij ligt met de achterzijde naar de Baalseweg. De inrit aan de voorzijde is afgesloten door een hekwerk met pijlers waarop de naam van de boerderij - Groot Baerle - valt te lezen. Hagen begrenzen het erf aan de voorzijde en langs de weg aan de zuidzijde. In de voortuin staat onder meer een grote berk. Aan de achterzijde van het erf staan nog enkele fruitbomen.

- De oude boerderij Mariëndaal in buurtschap Baal (Baalsestraat 7), verwoest bij de oorlogshandelingen van 1944, bestond in 1832 uit een boerderij met een haaks daarop staande aangebouwde schuur, twee losse schuren en een hooiberg. De boerderij was in de loop van de 19e eeuw verbouwd tot een kapitale T-boerderij. De nieuwe boerderij, in 1950 gebouwd in de trant van de Delftse school, in opdracht van W.R.J. van Oppenraaij en eveneens naar ontwerp van de architecten H.A. en G. Pothoven, is van het gelede type met een afzonderlijk woonhuis, dat door een tussenlid is verbonden met de grote veeschuur. Het imposante woonhuis kreeg aan de straatzijde een riante hal met links een kantoorruimte en rechts een keuken. Aan de achterzijde liggen een grote woonkamer met annexe eetkamer en aangebouwde veranda. Op de verdieping zijn 4 slaapkamers en een badkamer gesitueerd. Het later gewijzigde tussenlid herbergde oorspronkelijk onder meer de spoelkeuken en melkkamer.

De schuur bood aan de voorzijde ruimte aan 16 stuks rundvee en aan de achterzijde aan maar liefst 6 paarden. In het midden van de schuur, tussen de stallen, bevindt zich een dwarsdeel met dubbele inrijdeuren in beide zijgevels. Het erf is aan de straatzijde afgesloten door een ijzeren hekwerk. Het heeft twee met klinkers bestrate toegangswegen met elk een toegangshek met aan weerszijden gemetselde pijlers. De ene toegangsweg leidt naar het villa-achtige woonhuis, het ander naar het bedrijfsgedeelte. Aan de tweede toegangsweg staat een later toegevoegde schuur. Op het erf staan rondom het gebouwenensemble diverse monumentale bomen. Het begin van de toegangsweg naar het woonhuis wordt geflankeerd door platanen.

- Tegenover Groot Baerle en Mariëndaal ligt Flora’s Hof (Baalsestraat 6); nog een imposante boerderij uit de wederopbouwperiode in buurtschap Baal. De naam van de boerderij is vermoedelijk ontleend aan Florentina Theodora Daamen, de echtgenote van opdrachtgever J.G. van Oppenraaij. Ook deze locatie is reeds lang bebouwd en bewoond. In 1832 bestond het complex uit een grote boerderij met naastgelegen schuur en hooiberg. De boerderij stond met de nok parallel aan de weg. Bij de herbouw in 1949 werd de erfsituatie sterk gewijzigd doordat de nieuwe boerderij met de voorgevel naar de Baalseweg werd gericht. Deze nieuwe boerderij is van het gelede type. Het woonhuis en de in U-vorm geplaatste onderling verbonden schuren vertonen gelijkenis met Groot Baerle, wat doet vermoeden dat ook deze boerderij is ontworpen door het architectenbureau van H.A. en G. Pothoven.

De boerderij ligt op enige afstand van de Baalseweg. Het erf heeft aan deze weg twee toegangen, beide voorzien van hekwerk met gemetselde pijlers. De ene toegangsweg leidt naar het woonhuis, de andere naar het bedrijfsgedeelte. Aan de noordwestzijde is later een derde toegang gemaakt die het complex en de later toegevoegde stal aan de achterzijde ontsluit. Het is niet bekend hoe destijds de erfbeplanting van het nieuwe complex was gedacht; uit de huidige situatie valt daarover weinig meer af te leiden.

- In buurtschap Baal zijn ook meer moderne van de streekeigen T-boerderij afgeleide boerderijen gebouwd. De voorhuizen van de vaak zeer grote hoeven hebben een voornaam maar sober karakter. Hoewel de boerderijen traditioneel ogen, zijn ze gebouwd met gebruikmaking van moderne technieken en zijn nieuwe inzichten voor wat betreft de inrichting van stallen en de bedrijfsvoering in de ontwerpen verwerkt. (bron van het hoofdstuk Bezienswaardigheden: brochure 'Wederopbouwboerderijen in Park Lingezegen. Een overzicht van de parels van wederopbouwarchitectuur', van het Gelders Genootschap, 2015)

Landschap, natuur en recreatie

- De komende jaren wordt de A15, die nu nog doodloopt bij Bemmel, doorgetrokken naar de A12. Het huidige einde van de A15 sluit aan op de haaks daarop lopende N839 Gendt - Bemmel - Huissen. De Provincie grijpt de gelegenheid aan om van de N839 - naast een volwaardige op- en afrit van de door te trekken A15 - tevens een "robuuste en toekomstvaste weg" te maken. Daarvoor is een Inpassingsplan N839 Bemmel - Huissen (2016) opgesteld, omdat e.e.a. landschappelijk zorgvuldig wordt ingepast. In dat kader citeren wij uit dit plan voor deze omgeving:

"Streefbeeld omgeving Baal en Klein Baal: Kleinschalig Betuws landschap. Het kleinschalige landschap rond Baal, dat tevens onderdeel is van Park Lingezegen, wordt versterkt en grootschalige objecten worden door opgaande beplanting enigszins gemaskeerd. Tevens wordt de toegankelijkheid van het landschap voor wandelaars en fietsers verbeterd, door de aanleg van het snelle fietspad langs de A15 en de onderdoorgang onder de N839.

Een wens is om de boomgaard in de zuidoosthoek van de A15 en de N839 uit te breiden richting N839, zodat de grootschalige snelwegaansluiting enigszins aan het zicht wordt onttrokken. Ook de gewenste bomenrij langs de Baalsestraat, aansluitend op de boomgaard, moet hieraan bijdragen. Langs de zuidzijde van de boomgaard wordt een weg aangelegd tussen de aansluiting Houtakker en de Baalsestraat. Deze weg krijgt een eenvoudige uitstraling, vergelijkbaar met de huidige landwegen in dit gebied.

Aan de zuidkant van het plangebied worden langs de N839 nieuwe bomen geplant die de grootschalige bebouwing van de scholen en het sportcentrum ter hoogte van Essenpas vanuit Klein Baal aan het zicht onttrekt. Langs de zuidzijde van de N839 worden de bestaande bomen tussen rijweg en het te verbreden fietspad gehandhaafd. In het Landschapsplan N839 Bemmel - Huissen (2017) zijn deze streefbeelden uitgewerkt en doorsneden opgenomen. Waar juridisch-planologisch mogelijk c.q. noodzakelijk zijn onderdelen / maatregelen verankerd in onderhavig inpassingsplan, zoals de compensatie in het kader van de provinciale regelgeving omtrent het Gelders Natuurnetwerk en de Groene Ontwikkelingszones (GNN/GO). Een voorbeeld zijn de natuurbestemmingen en ook de natuurvriendelijke oever aan de noordzijde van de ViA15."

- In het hierboven gelinkte Landschapsplan staat o.a. de voor deze omgeving relevante volgende passage: "De A15 en de N839 doorsnijden het open kommenlandschap, dat zich uitstrekt aan de Bemmelse zijde van de Linge: de vroegere polder Bemmel. Karakteristiek zijn de openheid en het kleinschalige, min of meer rechthoekige sloten- en verkavelingspatroon. Ten zuidwesten van de lijn Vergert - Heuvelsestraat - Baalsestraat wordt het landschap minder open. Hier liggen de buurtschappen Heuvel en Baal. De aansluiting op de A15 ligt in deze zone en doorsnijdt het oorspronkelijke tracé van de Karstraat, de oude route van Bemmel naar Huissen. De naam Karstraat verwijst naar de paardentrams, de karren, die hier voeger gebruik van maakten.

Het zuidelijke deel van de N839 is in de vorige eeuw nieuw aangelegd en vormt nu de grens tussen de bebouwde kom van Bemmel en het kleinschalige agrarische landschap rond Baal en Klein Baal. De landschappen langs de N839 vormen het deelgebied De Buitens van Park Lingezegen. Dit wordt getypeerd als "de Betuwe in het klein". Hier is nog enige ruimte voor nieuwe landgoederen of nieuwe erven. Het streefbeeld voor 2025 wordt als volgt neergezet: "kleinschalig Betuws landschap; bloeiende kersenbomen in het voorjaar; fietstochtjes; ommetjes; buitenritten te paard; nieuwe landgoederen; nieuwe bebouwing; dynamiek en ontwikkeling; huisverkoop van streekproducten; vermaak, ontspanning, verpozen; congrescentrum; concertpodium; themapark."

Het tweerichting fietspad langs de N839 en het snelfietspad langs de A15 zijn belangrijke routes voor scholieren en woon-/werkverkeer tussen Huissen, Bemmel, Angeren en Ressen. Via nieuwe onderdoorgangen onder de Betuweroute / A15 en de N839 worden deze fietspaden aan elkaar verbonden. De fietsroute naar Elst via Dikelsestraat en Kattenlegerstraat sluit hier op aan, evenals de fietsverbinding naar Haalderen via de Baalsestraat. Bij de brug over de Linge worden de fietsroutes over de Lingewal en het Lingefietspad Noord naar de rotonde Nijverheidsstraat geleid, waar men veilig de N839 kan oversteken. Deze fietsstructuur draagt bij aan recreatieve samenhang tussen de delen van Park Lingezegen, die door de A15 / Betuweroute, de Linge en de N839 worden doorsneden."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)