Status

- Bad Nieuweschans is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Oldambt. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1989. In 1990 over naar gemeente Reiderland, in 2010 over naar gemeente Oldambt.

- Wapen van de voormalige gemeente Nieuweschans.

- Onder het dorp Bad Nieuweschans vallen ook de buurtschappen Booneschans en Hamdijk en een deel van de buurtschap Oudezijl.

Vroeger was er ZW van Bad Nieuweschans ook nog een buurtschap Tutjeshut, gelegen rond de splitsing van de Westerwoldse Aa met de toenmalige Oude Aa. Begin 19e eeuw komt het toponiem voor het eerst op kaarten voor, met de spelling Tuitjers Hutte. Toen nog met vermoedelijk alleen een watermolen met molenaarswoning. Rond 1910 is hier als onderdeel van de aanleg van het Tijdenskanaal een 'voetdraaibrug' gebouwd, met bijbehorende brugwachterswoning. Tot 1960 staat er ook nog een gemaal, in dat jaar vervangen door een groter gemaal te Ulsda die de oude gemalen te Ulsda en Tutjeshut vervangt. Ter plekke is geen bebouwing meer aanwezig. Voor zover deze er toen nog was, vermoeden wij dat de laatste bebouwing van Tutjeshut is verdwenen bij de aanleg van de A7 ter plekke, mede i.v.m. de (naar wij aannemen zandafgravings-)plassen die daar zijn ontstaan. Uit archiefstukken blijkt dat te Tutjeshut o.a. schipperskinderen zijn geboren en overleden. Nadere informatie over de vroegere buurtschap Tutjeshut. De buurtschap is in 1917 even landelijk in het nieuws als sergeant Lok hier een Duitse bommenwerper neerschiet.

Naam

Oudere vermeldingen
Nieuwe Schans, Langeakker, Lange-Akker, Nieuwe-Schans of Lang-Akker-Schans, 1852 Nieuwe-Schans of Langakker-Schans, 1881 Nieuweschans, 1903 Nieuwe-Schans.

Naamgeving
Nieuweschans heet sinds 2009 officieel Bad Nieuweschans. Daarmee wil het dorp zich als kuuroord profileren (zie verder bij Geschiedenis). De plaatsnaamborden zijn daar in 2009 op aangepast. Bijzonder is dat de naam ook is aangepast in het postcodeboek en in de BAG (in tegenstelling tot het Limburgse Valkenburg, waar inwoners en bedrijven ook Bad voor de plaatsnaam in het adres mogen zetten, maar dat is facultatief en niet geformaliseerd. Voor postcodeboek en BAG is dat 'gewoon' Valkenburg gebleven).

Ligging

Bad Nieuweschans ligt NO van Winschoten, ONO van Beerta en grenst in het Z aan de A7 en in het O aan Duitsland.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Nieuweschans 166 huizen met 934 inwoners, verdeeld in fort Nieuweschans 131/731 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Oudezijl (deels) 13/75 en Hamdijk 22/128. Tegenwoordig heeft Bad Nieuweschans ca. 600 huizen met ca. 1.500 inwoners.

Geschiedenis

Het grondgebied van de streek Reiderland is in de 14e eeuw bijna geheel door de Dollard verzwolgen. Nadat het land in de 16e eeuw nog eens door zware stormvloeden wordt geteisterd, kan de Dollard zich in twee richtingen in het achterland uitbreiden. Vanaf die tijd begint men snel de zee terug te dringen. Dit gebeurt zowel door natuurlijke aanslibbing als door actieve inpoldering. Hierdoor wordt ook het strategisch belangrijke grensgebied uitgebreid.

Daarom is in 1628 in opdracht van stadhouder Ernst Casimir van Nassau op de toenmalige Dollarddijk van de in 1605 bedijkte nieuwe polder Bunderneuland, Nieuweschans als vesting aangelegd ter vervanging van Oudeschans. Deze nieuwe schans krijgt de vorm van een regelmatige gebastioneerde vijfhoek omgeven door wallen en grachten, met twee poorten: de Bellingwolderpoort en later ook de Winschoterpoort. Binnen de schans ontstaat een regelmatig stratenpatroon met in het midden een brede hoofdas, waarop geëxerceerd wordt. Gedurende de 17e en 18e eeuw wordt de vesting nog versterkt en uitgebreid. Gedurende meer dan twee eeuwen behoudt deze vesting haar strategische betekenis en doorstaat zij veroveringen en plunderingen.

Nadat echter het Nederlandse garnizoen zich in 1815 terugtrekt en de regering in 1870 besluit om de vesting op te heffen, raakt Nieuweschans geleidelijk in verval. Wallen worden afgegraven, grachten worden gedempt en het oorspronkelijke karakter van de grensvesting lijkt verloren. De gehele ontmanteling heeft 35 jaar in beslag genomen. Van de vesting blijft weinig over. Nog te herkennen was de oude vestingweg in het centrum. De vestingvorm was alleen in de verkaveling van een deel van het stratenplan nog terug te vinden. Rond de jaren zeventig neemt de belangstelling voor dit historisch belangrijke grensplaatsje echter weer toe. Een grondige restauratie wordt uitgevoerd. Sinds 1974 is de dorpskern een beschermd dorpsgezicht.

Van vesting naar kuuroord
Sinds 1985 is Nieuweschans het eerste kuuroord van Nederland. Dit is ontstaan doordat in de bodem onder de oude vesting, op 600 meter diepte, zout bronwater is gevonden. Het water is niet alleen zout, maar zit ook nog vol mineralen. Het water wordt rechtstreeks uit de bron opgepompt naar het kuurbad. Om dit kuur-aspect te profileren, is de plaatsnaam in 2009 officieel veranderd in Bad Nieuweschans (zie verder hierboven bij Naam).

- Toen Bad Nieuweschans nog als vesting diende, woonden in de Kanonnierstraat de kanonniers. Zij behoorden tot de lagere rangen van de militaire gemeenschap en moesten dus genoegen nemen met een zeer eenvoudig onderkomen. Het Vestingmuseum is gehuisvest in een van de voormalige kanonniersbarakken (1e Kanonnierstraat 2). Onder het lage balkenplafond tref je een kleine, overzichtelijke tentoonstelling aan over de geschiedenis van het vestingdorp en zijn directe omgeving. Centraal in het museum is een grote maquette opgesteld waarmee de vesting wordt weergegeven zoals ze er omstreeks 1825 moet hebben uitgezien, met wallen en een brede gracht.

In het vestingmuseum bevinden zich landkaarten, en panelen waarop de geschiedenis en ontwikkeling van Bad Nieuweschans wordt weergegeven. Tevens zijn er vele voorwerpen (uit opgravingen) en documentatiemateriaal over het vestingdorp tentoongesteld. Er is ook een groot digitaal foto- en filmarchief ter inzage aanwezig. In het Vestingmuseum zijn tevens veel folders en flyers over de bezienswaardigheden in het dorp en omgeving te verkrijgen. Een ideaal punt dus om hier je ontdekkingstocht door de vesting en omgeving aan te vangen!

Recente ontwikkelingen

- Harmonieorkest Kunst naar Kracht uit Bad Nieuweschans is eind 2019 na een bestaan van 91 jaar opgeheven, omdat er geen aanwas van nieuwe leden meer was en omdat de leden allemaal een leeftijd bereikten waardoor het steeds moeilijker werd om de volle 100 procent te geven voor het orkest. Ook was het moeilijk om met 8 of 9 leden nog een redelijk muziekstuk te kunnen spelen. Kunst naar Kracht had wel een samenwerkingsvorm met het orkest van Finsterwolde, maar ook deze groep wordt steeds kleiner. Het langst zittend lid van Kunst naar Kracht was Jacob Kerkhof, die 65 jaar actief lid van de vereniging is geweest. Zijn vader was een van de oprichters en in die jaren was het vanzelfsprekend dat zijn zoon er als jonge jongen ook bij kwam.

- Dorpsvisie Bad Nieuweschans (2017).

Bezienswaardigheden

- Bad Nieuweschans heeft 47 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) Garnizoenskerk (Kerkstraat 1) is gebouwd in 1751 en heet zo omdat hij aanvankelijk dienst deed voor de in Bad Nieuweschans gelegerde militairen. Het gebouw kreeg bij de bouw een multifunctioneel karakter: de zolder werd ingericht als ammunitie- en hooizolder. In de huidige, achter de kerk gelegen consistorie waren vroeger twee paardenstallen. Van hieruit was de hooizolder met een trap bereikbaar. In de 19e eeuw kwamen deze functies te vervallen en werd de zolder afgebroken, waardoor de kerkruimte een gewelf kreeg. In het interieur valt de begin 19e-eeuwse preekstoel op. Ook bevindt zich achter in de kerk nog een 'arrestantenbank', waarin gestrafte militairen de kerkdienst konden bijwonen. Het eenklaviers kerkorgel is in 1874 door de Amsterdamse orgelbouwer Hermanus Knipscheer vervaardigd voor de Gereformeerde kerk in Schoonhoven. In 1925 is het orgel hier naartoe verhuisd. De kerk is voor het laatst in 2001 gerestaureerd. De kerk is nog in gebruik voor reguliere kerkdiensten en is daarnaast een trouwlocatie van de gemeente Oldambt. Ook worden er concerten in de kerk gegeven.

- De voormalige Gereformeerde kerk (Bunderweg 17) is een zaalkerk zonder toren. De kerk dateert uit 1910 en is in 1984 aan de eredienst onttrokken. Tegenwoordig is het een uitvaartcentrum.

- Nadat joden zich hier reeds sinds 1630 vanuit Duitsland hebben gevestigd, komt er in 1811 een synagoge op Achterstraat 40. Nieuweschans en Bellingwolde worden samen een joodse gemeente. Door terugloop van het aantal joodse inwoners in de jaren twintig van de 20e eeuw wordt het pand in 1925 gesloten en verkocht. In 1934 realiseert men een 'bidlokaal' in Bellingwolde. De joodse begraafplaats bij de Bunderpoort is vrij toegankelijk.

- Als je al relaxend over het terrein van wellnesscentrum Fontana Resort Bad Nieuweschans rondloopt, kun je zomaar ineens een ruim 9 meter hoog standbeeld van Lenin tegen het lijf lopen. Ondernemer Henk Koop uit Tjuchem had het beeld in 1997 geïmporteerd, waarna het een tijd in dat dorp heeft gestaan. In 2010 heeft Koops het beeld in bruikleen afgestaan aan het wellnesscentrum. Vandaar.

Jaarlijkse evenementen

- Paasmarkt Bad Nieuweschans (tweede paasdag).

- "Runners Oost-Groningen organiseert jaarlijks op een zaterdag begin augustus de Schansenloop (in 2020 voor de 10e keer). Deze trainingsloop over 21 en 30 kilometer is een goede voorbereiding voor de Monnikentocht en voor een najaarsmarathon. Het parcours voert langs schansen en over het randje van Nederland. De route is aangegeven. De start is afhankelijk van de afstand die de lopers lopen bij de muziekkoepel in Bad Nieuweschans (30 kilometer) of bij het Vestingmuseum in Oudeschans (21 kilometer). De finish is voor alle afstanden bij de molen in Vesting Bourtange. De route is grotendeels verhard. De verzorgingsposten zijn om de 5 km. Na afloop kan er op camping Plathuis in Bourtange van een douche worden genoten. Daar verzamelen de deelnemers zich ook voor de start, vanwaar zij met de bus naar hun - hiervoor beschreven - startlocatie worden gebracht." Voor een indruk van dit evenement zie het fotoalbum van de Schansenloop editie 2017.

- De Vakantie Spelweek (aan het eind van de zomervakantie) is drie dagen met allerlei sport- en spelactiviteiten e.d. voor kinderen in de basisschoolleeftijd.

- Sinterklaas.

Landschap, natuur en recreatie

- Kinderboerderij Bad Nieuweschans (sinds 1970) heeft een mooi groot terrein, waar de dieren gewoon door elkaar lopen. Je kunt genieten zo zittend tussen de levende have of vrijwillig meehelpend om de kinderboerderij in stand te houden. Alles is particulier initiatief. Zonder grotere en kleinere particuliere bijdragen zou de kinderboerderij niet kunnen bestaan. Dankbaar zijn zij dan ook voor diegenen die steeds weer sponsoren, zowel financieel als door daadwerkelijke ondersteuning (vrijwilligers op de markt en op de boerderij en alle anderen die werken achter de schermen). De speeltuin is overdag - bij daglicht - altijd open. Ouders let a.u.b. op dat er geen rommel op het terrein wordt achtergelaten.

- Veel van de eindeloze biljartlaken-weiland-landschappen en graanvelden zijn pas ontstaan door de ruilverkavelingen van na de Tweede Wereldoorlog, maar ook in de 19e eeuw heeft al veel geboomte plaatsgemaakt voor de grootschalige landbouw. Een bezoeker aan Bad Nieuweschans in 1857 verwoordt dat als volgt: "Buiten de Nieuwe Schans is het gras-, niets dan gras- en bouwland en, helaas! weinig geboomte, en waarom? Had dan nooit een Nieuw Schansser of die om de oude veste wonen lust om te leven en zich te bewegen onder het groene loof van welig geboomte? Wel zeker, en dit toonden de bewoners van het plaatsje zelf door hun groen gewelfde binnenplein, maar de Mammon, de lijfarts der tegenwoordige Maatschappij, ontzegt den landman dit genot en geeft hem weliger wasdom van het in die vette oorden zoo gebenedijde koolzaad, in ruil. Dit zooveel welvaart aanbrengend product der akkers, ‘t welk in den bloeitijd eene zee van golvend goud vertoont, wil de opene lucht. En wat het zwaarste is moet het zwaarste wegen!"

Links

- Algemeen: - Site van en over Bad Nieuweschans.

- Nieuws: - Nieuws uit Bad Nieuweschans op Facebook.

- Belangenorganisaties: - "Inwoners van dit dorp plus buurtschap Oudezijl zijn automatisch en gratis lid van Dorpsbelangen Bad Nieuweschans. Dorpsbelangen zet zich in om de belangen van het dorp te vertegenwoordigen en dat is een heel breed begrip. Vaak wordt er om de tafel gezeten met gemeentelijke vertegenwoordigers, en er worden ook werkbezoeken over en weer afgelegd."

- Als in 1969 de snelweg A7 tussen Nieuweschans en Groningen wordt geopend, is het gedaan met de bedrijvigheid in het dorp. Al het doorgaande verkeer gaat sindsdien immers om het dorp heen; al kort na de ingebruikname van de snelweg is er geen vrachtauto of toerist meer in de dorpskern te bekennen. Vele middenstanders moeten noodgedwongen hun winkel of bedrijf sluiten. Het gevolg hiervan is dat met name aan de Voorstraat panden in verval raken en leeg komen te staan.

Gelukkig ziet de gemeente direct het gevaar en besluit eind 1970 de synagoge en de bijbehorende leraarswoning in Bad Nieuweschans aan te kopen. In overleg tussen de gemeente en de Rijksdienst voor Monumentenzorg wordt besloten de synagoge en de woning te restaureren in plaats van af te breken. Op 13 maart 1973 wordt de restauratie afgerond. Na dit succes wil de gemeente meer panden restaureren, met name aan de Voorstraat. Ook de Rijksdienst en de Provincie vinden dit een goed idee. Om daarvoor subsidie te verkrijgen is het beter een zelfstandige stichting in het leven te roepen. Deze stichting zou dan trekker en duwer van de restauratie aan de Voorstraat worden. Met dit doel is in 1974 Stichting Vrienden van de Nieuwe Schans opgericht.

De stichting stelt zich ten doel om in samenwerking met de gemeente: Bad Nieuweschans, waar mogelijk, in de algemene belangstelling te plaatsen en te houden; het in 1975 als beschermd dorpsgezicht aangewezen deel van het dorp voor verval te behoeden; de belangstelling voor de geschiedenis van het vestingdorp en zijn omgeving aan te moedigen. Tijdens het 350-jarig bestaan van het dorp in 1978 is het Vestingmuseum aan de 1e Kanonnierstraat gereed gekomen. Medio 1983 is met de oplevering van het gerestaureerde 'Kloktorentje' het project 'restauratieplan' succesvol afgesloten. Later is het karakteristieke pand eigendom geworden van de stichting. In 2015 heeft de stichting de muziekkoepel aan de Voorstraat van de gemeente gekocht. Eens in de vijf jaar, in de jaren die op een 3 of 8 eindigen, organiseert de stichting een reünie voor Schanskers en oud-Schanskers. Ook organiseert de stichting sinds 1990 op de 3e zondag van januari een Nieuwjaarsconcert voor donateurs.

- Dorpshuis: - "Dorpshuis De Akkerschans is de thuisbasis van diverse verenigingen uit het dorp. Daarnaast is er door de week heen van alles te doen, en zijn er diverse zalen te huur voor vergaderingen of feestelijke activiteiten. Prijzen per uur: kleine vergaderzaal 6 euro; grote vergaderzaal 8 euro; grote zaal 12 euro. Wil je een sportief uitje met je bedrijf? Wat dacht je van een Mini-Run. Deze is op allerlei manieren mogelijk. Met kleine teams kun je gaan hardlopen of voor de mindere lopers een combinatie maken met fietsers. De omgeving van Bad Nieuweschans biedt genoeg mogelijkheden om er een leuk sportief uitje van te maken. Ook hebben we een sportzaal tot onze beschikking. Wil je een toernooitje (voetbal, tennis etc.) organiseren dan is dit heel goed mogelijk. Daarnaast is er nog van alles mogelijk. Neem contact op voor de mogelijkheden. Voor vragen kun je terecht bij Henk en Wera. Kom gerust eens langs of bel even: 0597-521453, b.g.g. 0597-521221 of 06-43473530."

- Muziek: - "Elke woensdagavond oefent het Schansker Dameskoor in de grote zaal van de Akkerschans. Het koor staat onder leiding van Meeuwis Peetsma en studeert veelal bekende populaire nummers in, zowel in Nederlands, Duits als een enkele keer ook Engelse nummers. De repetitie begint altijd zo rond 19:30 uur en het koor heeft altijd plaats voor nieuwe leden. Schroom niet om een keer de repetitie te bezoeken."

- "Het 50+ koor Animo is op zoek naar een nieuwe dirigent(e). Mevrouw Hilda van Wattum heeft onlangs afscheid genomen. Zij was lange tijd aan het koor verbonden."

- Dans: - "Van september t/m april een 55+ activiteit in je eigen dorp: bewegen op muziek in de vorm van groepsdans. Stap over de drempel van de Akkerschans en zet op dinsdagmiddag van 13.15-14.30 uur je beste beentje voor bij Dansgroep De Akkerschans, onder leiding van Trijnie Meis. Heb je gevoel voor ritme en wil je het danstalent in jezelf ontdekken? Sluit je dan aan bij onze groep en doe gezellig mee, halverwege drinken we met elkaar thee of koffie om even bij te komen. Ook de twee heren zien graag versterking."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Nieuweschans is opgericht in 1921, en bestond aanvankelijk vooral uit mensen die bij de NS werkten. - Jeugdvoetbalafdeling SJO Kroonpolder is niet in de gelijknamige buurtschap gevestigd, maar is in 2016 voortgekomen uit een fusie van de jeugdvoebalafdelingen van de voetbalverenigingen in de dorpen Drieborg en Bad Nieuweschans. De jeugd speelt op de accommodaties in de beide dorpen.

- Tennisvereniging LTC De Kanonniers.

- "Bad Nieuweschans kent twee hengelsportverenigingen: HSV Nieuweschans en de kleinere Ambtenaren Hengelaarsvereniging Nieuweschans (AHVN). Samen hebben ze tegen de 600 leden. Allebei huurden ze nog eigen visrechten op de plaatselijke wateren van de gemeente Oldambt. Deze visrechten zijn in 2018 overgegaan naar Hengelsportfederatie Groningen Drenthe, zodat ze konden worden toegevoegd aan de VISpas, waardoor iedereen met een VISpas er nu van kan genieten. De federatie heeft na de overdracht ook de toegankelijkheid van een van de wateren verbeterd. Voorheen was de oever onbegaanbaar door een dichte begroeiing met bramenstruiken. Ook kijkt de federatie of ze van een van de wateren een zogeheten Ed Stoop Visvijver kunnen maken door er extra vis uit te zetten, zodat jong en ouder goede vangstkansen hebben." (bron: Hengelsportfederatie Groningen Drenthe)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Bad Nieuweschans nieuw en - idem oud.