Bartlehiem

Plaats
Buurtschap
Tytsjerksteradiel Noardeast-Fryslân Leeuwarden
Trynwâlden
Fryslân

bartlehiem_collage.jpg

Bartlehiem is een buurtschap in de provincie Fryslân in grotendeels gem. Tytsjerksteradiel, deels gem. Noardeast-Fryslân, deels gem. Leeuwarden. De buurtschap valt grotendeels onder het dorp Wyns, deels onder het dorp Wânswert, deels onder het dorp Stiens

Bartlehiem is een buurtschap in de provincie Fryslân in grotendeels gem. Tytsjerksteradiel, deels gem. Noardeast-Fryslân, deels gem. Leeuwarden. De buurtschap valt grotendeels onder het dorp Wyns, deels onder het dorp Wânswert, deels onder het dorp Stiens

bartlehiem_cartoon_evert_kwok_drie_wijzen_uit_het_oosten.jpg

Evert Kwok is een, voor wie van het genre houdt, geniale reeks cartoons met woordgrappen. Zoals deze: de drie wijzen, anno 21e eeuw. Bartlehiem heeft vroeger ook Bethlehem geheten. Het is alleen niet het goede... (© www.facebook.com/woordgrappen)

Evert Kwok is een, voor wie van het genre houdt, geniale reeks cartoons met woordgrappen. Zoals deze: de drie wijzen, anno 21e eeuw. Bartlehiem heeft vroeger ook Bethlehem geheten. Het is alleen niet het goede... (© www.facebook.com/woordgrappen)

bartlehiem_skeelertocht_2017.jpg

De Bartlehiem Skeelertocht is er al sinds 1968. In 2017 was de extra feestelijke 30e editie.

De Bartlehiem Skeelertocht is er al sinds 1968. In 2017 was de extra feestelijke 30e editie.

bartlehiem_sloeproeivereniging.png

Sloeproeivereniging Bartlehiem is in 2013 opgericht

Sloeproeivereniging Bartlehiem is in 2013 opgericht

bartlehiem_touwtrekvereniging_ttv_bartlehiem.jpg

Een sportieve buurtschap, want naast de sloeproeivereniging is er ook nog touwtrekvereniging TTV Bartlehiem.

Een sportieve buurtschap, want naast de sloeproeivereniging is er ook nog touwtrekvereniging TTV Bartlehiem.

Bartlehiem.JPG

Na een mooie fietstocht langs de Dokkumer Ee komen we in Bartlehiem, op de rechteroever vanuit Leeuwarden gezien

Na een mooie fietstocht langs de Dokkumer Ee komen we in Bartlehiem, op de rechteroever vanuit Leeuwarden gezien

Bartlehiem..JPG

Plaatsnaambord voor de scheepvaart, met aan de overkant van de Dokkumer Ee het bekende brugje

Plaatsnaambord voor de scheepvaart, met aan de overkant van de Dokkumer Ee het bekende brugje

Bartlehiem (2).JPG

Na weer een mooie tocht langs de Dokkumer Ee komen we in Bartlehiem aan, op de linkeroever vanuit Leeuwarden gezien ...

Na weer een mooie tocht langs de Dokkumer Ee komen we in Bartlehiem aan, op de linkeroever vanuit Leeuwarden gezien ...

Bartlehiem (3).JPG

... en zien we het brugje van Bartlehiem van nabij.

... en zien we het brugje van Bartlehiem van nabij.

Bartlrhiem.JPG

Vanaf het Elfstedenbrugje zien we over de Dokkumer Ee naar de Oudkerkervaart en is de cirkel rond

Vanaf het Elfstedenbrugje zien we over de Dokkumer Ee naar de Oudkerkervaart en is de cirkel rond

Bartlehiem

Terug naar boven

Status

- Bartlehiem is een buurtschap in de provincie Fryslân, in grotendeels gemeente Tytsjerksteradiel (en daarbinnen in de streek Trynwâlden), deels gemeente Noardeast-Fryslân (t/m 2018 gemeente Ferwerderadiel), deels gemeente Leeuwarden (t/m 2017 gemeente Leeuwarderadeel).

- De buurtschap Bartlehiem valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Wyns (gemeente Tytsjerksteradiel), deels onder het dorp Wânswert (gemeente Noardeast-Fryslân), deels onder het dorp Stiens (gemeente Leeuwarden).

- In dit artikel uit toenmalig inwoner Joos Rienks haar ongenoegen over het feit dat de buurtschap Bartlehiem bij de toekenning van de huidige postcodes in 1978 geen eigen postcode met bijbehorende plaatsnaam heeft gekregen, maar in dat opzicht is verdeeld over de - hiervoor vermelde - omliggende dorpen met de bijbehorende gemeenten, waardoor de plaats(naam) sindsdien, in ieder geval voor de postadressen, 'van de kaart is geveegd'. Waarbij er volgens haar ook niet altijd even logisch met de straatnaamgeving en huisnummering is omgegaan.

Natuurlijk is de redactie van Plaatsengids.nl het met Joos eens; immers buurtschappen zijn, hoe klein vaak ook, net zo goed als steden en dorpen 'woonplaatsen', die dús eigenlijk ook een eigen postcode met hun eigen plaatsnaam zouden moeten hebben. Helaas is bij de invoering van het huidige postcodesysteem in 1978 niet alleen Bartlehiem, maar zijn vrijwel álle 4.000 buurtschappen 'adminstratief gemakshalve'* voor de postadressen onder een naburig dorp of naburige stad 'weggemoffeld'. Slechts een kleine 20 gemeenten hebben hun in totaal ruim 100 buurtschappen wel een eigen postcode met bijbehorende plaatsnaam toegekend. Welke toenmalige gemeenten dit waren, kun je lezen in het hoofdstuk Postcodeboek.

* Het scheelde immers veel uitzoekwerk om niet te hoeven bepalen welke boerderij onder welke buurtschap of welk dorp viel. En het was een megaklus, die jaren voorbereiding heeft gekost, om voor alle toen ca. 5 miljoen woningen een formeel postadres - wat vooral in het buitengebied toen nog lang niet alle panden hadden - met postcode toe te kennen, waar de nodige tijdsdruk op zal hebben gezeten, omdat door de toegenomen poststromen de noodzaak voor mechanisering van de postsortering steeds groter werd. Dus we kunnen ons er ook wel weer íets bij voorstellen dat het toen zo is gegaan, mede als je bedenkt dat de redactie van Plaatsengids.nl bij veel buurtschappen niet zelden een aantal manuren zoet is geweest om te bepalen welke panden in een buitengebied nu precies onder buurtschap A dan wel onder buur-buurtschap B vallen...

- De buurtschap Bartlehiem ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1232 Bethlehem, 1476 Berlaheem, 1484 Bethlahem, 1505 Bethlehem, 1540 Bethleheemer Hoogeterp, 1579 Betlehem, 1580-1581 Berleheem, 1769 Bartlehiem of Barlehiem, 1936 Bethlehem.

Naamsverklaring
Ontleent zijn naam aan het premonstratenzer nonnenklooster Bethlehem (ca. 1170-1580) dat hier stond, gesticht vanuit klooster Mariëngaarde bij Hallum en vernoemd naar de stad Bethlehem in Palestina, die volgens de Bijbel te verklaren is als 'broodhuis'. Na de Reformatie ontwikkelde de naam zich tot Bartlehiem, gereïnterpreteerd als 'het hiem van Bartle'.(1) Zie verder het hoofdstuk Geschiedenis.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Bartlehiem ligt rond de gelijknamige weg, NNO van Leeuwarden, NO van Stiens, ZW van Dokkum, N van Wyns, Z van Wânswert, grotendeels O en deels W langs de Dokkumer Ee. De huisnummers 2-10 en 1-59 (O van de Dokkumer Ee) vallen onder het dorp Wyns (wat ook geldt voor Wierewei 1-7) (gem. Tytsjerksteradiel), de nummers 61-75 (W van de Dokkumer Ee, N van de Aldtsjerkster Feart) vallen onder het dorp Wânswert (gem. Noardeast-Fryslân, voorheen gem. Ferwerderadiel), en de 3 woonhuizen plus 1 overnachtinggelegenheid W van de Dokkumer Ee, Z van de Aldtsjerkster Feart (= Wurgedyk 19-29) vallen onder het dorp Stiens (gem. Leeuwarden).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Bartlehiem 5 huizen met 40 inwoners onder de gemeente Ferwerderadiel. Onder de gemeenten Leeuwarderadeel en Tytsjerksteradiel wordt de buurtschap in dat jaar niet apart vermeld. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Van klooster naar geitenhouderij
Op een terp aan de Wierewei, O van de kern van buurtschap Bartlehiem, heeft de naamgever van de buurtschap gestaan: een premonstratenzer nonnenklooster. Dit vrouwenklooster, genaamd Bethlehem, was omstreeks 1165 door Frerick van Hallum, de stichter van het klooster Mariëngaarde te Hallum, tot stand gekomen. Het vrij grote klooster, dat een bezit had van enkele honderden hectaren vruchtbare kleigrond, is waarschijnlijk kort na de Reformatie in 1580 afgebroken (zoals overigens alle kloosters in Fryslân). Op de restanten van de later grotendeels afgegraven terp It Kleaster staan nu nog twee boerderijen (Wierewei 3 en 7).

De boerderij op Wierewei 3 in Bartlehiem is in 2017 betrokken door Kim Wessels en Bart van der Hoog, die er een biologische geitenhouderij zijn begonnen. Gelukkig geen megastal met duizenden geiten, maar 450 geiten. Hun vergunning biedt wel ruimte, maar: "We willen wel een grotere stal, zodat de dieren meer ruimte krijgen, maar het wordt echt geen geitenfabriek", aldus Kim. Biologisch boeren is niet alleen een economische keuze. Ze voelen zich er prettig bij, het gaat goed samen met kringlooplandbouw en zorg voor een betere bodem: ze krijgen grasklaver van een bioboer uit de buurt en brengen mest naar een akkerbouwer in Oosterbierum. "Door de beperkingen die je hebt - minder krachtvoer, minder medicijnen - moet je het meer van je vakmanschap hebben", zegt Bart. Kim: "En de omgang met dieren spreekt ons aan. We doen ook aan ‘duurmelken’, waardoor de geit minder vaak hoeft te lammeren en er minder overbodige bokjes worden geboren." Uiteindelijk gaan ze naar de slacht, de bokjes al na een maand. "Maar ik wil wel elke avond naar bed kunnen zonder te denken: wat heb ik nu weer met ze uitgespookt." (bron en voor nadere informatie zie de reportage over de geitenhouderij van Kim Wessels en Bart van der Hoog in NRC, 8-8-2019)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Op korte afstand van elkaar liggen in deze buurtschap twee bruggen: de betonnen brug over de Oudkerkstervaart en het van de Elfstedentocht beroemde houten fiets- en voetgangersbruggetje over de Finkumervaart. In het artikel onder de link wordt het bruggetje zelfs "het bekendste bruggetje van Fryslân" en "het icoon van de Elfstedentocht" genoemd. Bartlehiem is namelijk een strategische kruising in de Elfstedentocht, waar de buurtschap ook landelijk bekend om is: komend vanuit het W over de Finkumervaart, slaan de schaatsers na het bruggetje linksaf noordwaarts over de Dokkumer Ee naar Dokkum. Vanuit Dokkum terugkerend, slaat men op dit kruispunt linksaf naar de Oudkerkstervaart, voor de laatste 10 km naar de finish in Leeuwarden. Bijzonder is dat dit het enige punt in de Elfstedentocht is waar men de schaatsers in (de hiervoor genoemde) drie windrichtingen kan gadeslaan.

Onder de eerste link in de vorige alinea vind je een uitvoerige geschiedenis van het bruggetje, van sporthistoricus Jurryt van de Voorden*, die dat eens goed heeft uitgezocht, omdat hij zich er over verbaasde dat daar nog zo weinig over bekend was. Satirisch stelt hij: "We weten echt niets, alsof een Friese god de brug daar heeft neergelegd. 'Dag 11. God liet het water samenklonteren. Het koude noemde Hij ijs, het warme noemde Hij modder. Voorts schiep God het bruggetje van Bartlehiem om de Elfstedentocht te kunnen rijden. En Hij sprak en zeide tegen de man en de vrouw: “Verplaatst u zich over het ijs zoals de gezalfde zich in een volgend deel over water verplaatst.” God keek naar alles wat Hij had gemaakt en sloeg een Elfstedenkruisje. Hij zag dat het zeer goed was. Liber Fresia 11:11.' Zo is het niet gegaan. Het bruggetje is door mensenhanden gemaakt." Hoe het dit bruggetje - dat al op een tekening uit 1747 staat afgebeeld - door de eeuwen heen is vergaan, kun je dus lezen in het gelinkte artikel.
* Onder de link vind je nog ca. 1.000(!) artikelen van zijn hand over de sportgeschiedenis in ons land, op de site Sportgeschiedenis.nl.

Omdat de Elfstedentocht helaas nog maar zelden kan worden geschaatst - de laatste keer was in 1997 - en omdat het sowieso een mooie route is om ook op andere manieren te doen, trekt men tegenwoordig, vooral tijdens de Pinksterdagen, al steppend, fietsend, SUPpend en met de motor / auto / trike / solex langs de Friese Elf Steden. Over alle varianten van deze tochten vind je nadere informatie in het hoofdstuk Fryslân > Evenementen. Olympisch Kampioen en Wereldkampioen open water zwemmen Maarten van der Weijden bedacht in 2018 dat je de Elfstedentocht ook kunt zwémmen, en dat deed hij dan ook; van 18-20 augustus 2018 zwom hij de Elfstedentocht. Non-stop zwemmen langs de 11 Friese steden, met als doel om zoveel mogelijk geld op te halen voor 12 verschillende kankeronderzoeken. Na 55 uur zwemmen en 163 kilometer te hebben afgelegd - van de 200 kilometer die de route in totaal telt - vonden de medici het niet verantwoord om Maarten nog langer te laten doorzwemmen. Toch was het natuurlijk een sportieve topprestatie, waarbij hij onderweg is toegejuicht door het massaal toegestroomde publiek, onder meer bij het beroemde bruggetje in Bartlehiem, én de actie heeft 5 miljoen euro opgeleverd voor het kankeronderzoek. In juni 2019 heeft Maarten van der Weijden de Elfstedentocht nog een keer gezwommen, en de 195km nu wél voltooid. Deze ronde heeft wederom ca. 5 miljoen euro voor het kankeronderzoek opgeleverd.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De Bartlehiem Skeelertocht (op een zaterdag in augustus, in 2020 voor de 33e keer) is een groot sportief evenement met een nationaal en internationaal deelnemersveld. De wedstrijd is door schaatsbond KNSB aangewezen als Open Nederlands Kampioenschap (ONK). De start en finish zijn in buurdorp Hallum. De wedstrijd gaat over een parcours van 21.1 kilometer, met tegelijkertijd en op hetzelfde parcours een vrije toertocht. De recreanten gaan na de start van de wedstrijddeelnemers van het ONK los en rijden op hetzelfde parcours van 21.1 kilometer. Het is een vrije toertocht, iedereen kan dus in eigen tempo rijden. Recreanten kunnen kiezen uit een kleine ronde van 12.5km, de halve marathon (21.1km) of de marathon (42.2km).

Ook de 32e editie in 2019 was weer een groot succes, getuige dit bericht op de site van de organiserende stichting: "Wij danken deelnemers, publiek, omwonenden, sponsoren, medeweggebruikers, politie, gemeente, provincie, EHBO, al die vrijwilligers, KNSB, de media en nog veel meer mensen die er samen voor hebben gezorgd dat ook de 32e editie van ons evenement weer een ‘boppeslach’ was. Wij zien dit als een geweldige promotie voor de sport én voor onze woonomgeving. We feliciteren de winnaars en al die anderen die deze uitdaging aangingen. Tige tank en wat ons betreft: tot volgend jaar! Stichting Bartlehiem Skeelertocht: Bram Buruma, Jan-Durk Canrinus, Pieter Dijkstra, Fred Jansen, Klaas Krol, Maria Sterk, Anton Wiersma en Han Zuidema."

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Staatsbosbeheer heeft in 2012 het dorpsbosje aan de rand van Bartlehiem gekapt. De populieren waren zo volgroeid dat besloten is het gehele bosje van 1,5 hectare te kappen. Het gaat om een populierensoort die geteeld en gekloond is voor houtproductie. Door het hele bos te kappen ontstaan ideale omstandigheden voor een meer natuurlijk bos met soorten uit de eigen omgeving zoals es, zwarte els en berk. Daarnaast is er de komende jaren ruimte voor de ontwikkeling van struweel met wilde lijsterbes en meidoorn, die anders geen kans krijgen.

Terug naar boven

Beeld

- Filmpje met sigthseeing door Bartlehiem. 'Mario vD' heeft op 3 mei 2014 de Elfstedentocht op de motor gereden en heeft als onderdeel daarvan deze mooie foto- en videoreportage van deze buurtschap gemaakt.

Terug naar boven

Links

- Sport: - De in 2013 opgerichte Sloeproeivereniging Bartlehiem heeft ca. 20 leden en een 6-persoons Delphine roeisloep. Men roeit op de Dokkumer Ee richting Leeuwarden en Dokkum, maar ook wel naar Finkum, Oudkerk of Hallum. Sloeproeien is in allerlei opzichten een feestje. Want roeien betekent buiten zijn, in weer en wind. Je werkt aan kracht, uithoudingsvermogen, roeitechniek en je (sport)mentaliteit. En je hebt vooral ook plezier: want roeien doe je met een team. Nieuwe leden zijn van harte welkom. Het maakt niet uit of je 20 bent of 70. Ambities zijn gewenst, maar plezier staat voorop. Ze roeien van maart t/m oktober. Je kunt bij hen roeien op maandag-, woensdag-, donderdagavond en zaterdagochtend. Je kunt je inschrijven voor een vast moment of zelf indelen wanneer en hoe vaak je komt: heel flexibel dus.

- Touwtrekvereniging TTV Bartlehiem bestaat gezien de fotopagina op hun site in ieder geval al sinds 2013 (omdat er foto's van wedstrijden op staan sinds dat jaar), en is sinds november 2016 officieel een vereniging. Mede mogelijk gemaakt met medewerkerssponsoring van AB-vakwerk.

- Zorg: - Bartlehiem heeft er sinds eind 2010 ca. 16 inwoners bij gekregen, wat voor zo'n kleine buurtschap een flinke 'invasie' is ;-) De voormalige zuivelfabriek uit 1893, die sinds de jaren vijftig buiten gebruik was, is namelijk verbouwd tot woonzorgcentrum De Herbergier. De Herbergier is een landelijke zorgformule voor mensen met geheugenproblemen die niet meer zelfstandig kunnen wonen. "In elke Herbergier wonen ongeveer 16 mensen die we de ruimte bieden om zoveel mogelijk het leven voort te zetten zoals ze dat altijd hebben geleid. Bureaucratie kennen we niet. De inrichting, het dagelijks leven, de manier van omgang met elkaar. In een Herbergier is alles huiselijk en ongedwongen.

Zo zijn de gasten niet gebonden aan het dagritme of de roosters van zorgverleners. Ieder doet zoveel mogelijk naar eigen kunnen en in eigen tempo: opstaan, lichaamsverzorging, wandelen of bezoek ontvangen. Wie dat wil en kan, helpt mee met koken of boodschappen doen. Medewerkers hebben ook oog voor de persoonlijke interesses van de gasten. Zwemmen, een theater bezoeken of samen naar een discussieprogramma op televisie kijken - het kan allemaal. In de Herbergier richten we ons zoveel mogelijk op wat iemand nog wel kan. Daarom doen we zoveel mogelijk gewoon. En dat is, vreemd genoeg, in de zorg heel bijzonder."

Reacties

(2)

ik woon vlakbij Bartlehiem en ik vind deze informatie erg handig

Dank voor uw compliment! Dat doet ons altijd goed om te lezen. Want we hebben de site enerzijds gemaakt voor toeristen en recreanten, die bijvoorbeeld onderweg een plaats tegenkomen en dan op dat moment meer over die plaats willen weten, maar net zo goed voor inwoners en omwonenden kan het handig zijn om alle mogelijke informatie over hun/een plaats overzichtelijk op één pagina bij elkaar te hebben (voor nadere informatie daarover zie https://www.plaatsengids.nl/over-ons#wat-heb-%C3%ADk-eraan). Want dit soort informatie is er op zich allemaal wel, maar het stond per plaats allemaal zeer verspreid over vele papieren en elektronische bronnen. Vandaar mijn drang in 2008 om dit per plaats (voor alle 6.500 plaatsen in ons land) allemaal op één pagina te willen samenvatten. De planning is 'iets' uitgelopen; ik dacht er met 'een paar jaar' wel mee klaar te zijn, maar na 12 jaar van onderzoeken, schrijven en schrappen komt het in de loop van dit jaar helemaal gereed.

Overigens vond ik enkele onderwerpen hierboven nog wat mager uitgewerkt, dus ik heb nog het een en ander aangevuld, met name de postcode- en straatnaamperikelen onder Status, het bruggetje onder Bezienswaardigheden, waar ik nu een goed artikel over de geschiedenis bij heb gevonden, de Skeelertocht heb ik nu uitvoeriger vermeld, en natuurlijk horen de Elfstedenzwemprestaties van Maarten van der Weijden met video van bij "het bruggetje" er ook bij.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen