Berg (en Terblijt)

Voormalige gemeente
Dorp
Valkenburg aan de Geul
Heuvelland
Limburg

berg_en_terblijt_hh_monulphus_en_gondulphuskerk_0.jpg

Berg, H.H. Monulphus en Gondulphuskerk

Berg, H.H. Monulphus en Gondulphuskerk

berg_en_terblijt_hh_monulphus_en_gondulphuskerk_ii_0.jpg

Berg, H.H. Monulphus en Gondulphuskerk

Berg, H.H. Monulphus en Gondulphuskerk

berg_en_terblijt_hh_monulphus_en_gondulphuskerk_iii_0.jpg

Berg, H.H. Monulphus en Gondulphuskerk, interieur

Berg, H.H. Monulphus en Gondulphuskerk, interieur

LB gemeente Berg en Terblijt in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Berg en Terblijt in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Berg en Terblijt in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Berg (en Terblijt)

Terug naar boven

Status

- Berg en Terblijt is een voormalige gemeente in de provincie Limburg en in de streek Heuvelland die in 1982 is opgeheven en opgegaan in de gemeente Valkenburg aan de Geul; Berg is een dorp in laatstgenoemde gemeente (en was een dorp in de voormalige gemeente Berg en Terblijt).

- Wapen van de voormalige gemeente Berg en Terblijt.

- De gemeente Berg en Terblijt omvatte de dorpen Berg en Vilt en de buurtschappen Geulhem en Terblijt.

- Omdat de toenmalige gemeente in 1978, bij het ontstaan van ons huidige postcodesysteem, geen eigen postcode en postale plaatsnaam heeft aangevraagd voor haar kernen, dan wel de PTT die niet heeft toegekend, heeft de hele toenmalige gemeente voor de postadressen één plaatsnaam gekregen, en is er voor de postadressen daarom sprake van een 'gemakshalve formele plaatsnaam' Berg en Terblijt, die in de praktijk de 4 in de vorige alinea vermelde kernen omvat.

- Omdat men in de praktijk onder de naam 'Berg en Terblijt' meestal het dorp Berg verstaat, als zijnde veruit de grootste kern, met de kerk voor al deze kernen, hebben wij deze pagina de titel 'Berg (en Terblijt)' gegeven, om aan te geven dat het hier zowel over de voormalige gemeente gaat, als over het dorp Berg, dat voor de postadressen ook 'Berg en Terblijt' heet.

- T/m 1981 was er dus sprake van een gemeente "Berg en Terblijt". Kennelijk om de herinnering daaraan levend te houden, staat er een wit plaatsnaambord "Berg en Terblijt" vóór het blauwe plaatsnaambord Berg, als je vanuit Maastricht het dorp Berg nadert.

- Het dorp Berg heeft officiële, blauwe plaatsnaamborden en heeft daarmee een bebouwde kom.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1139 Berga, 1212 Berge, 1274 Berge iuxta Traiectum, 1631 Berg.

Naamsverklaring
- Betekent letterlijk bij of op de berg ´heuvel´. Berg is gelegen op een heuveltop.

- “Niet ver van den westelijken rand van het gebergte, hetwelk als een amphitheater, het Wijkerveld, en de geheele vlakte besluit, van welke ligging het dorp dan ook zijnen naam ontleent.” (3084)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Berg ligt O en NO van de stad Maastricht(-Scharn) en de 'dorpen in de stad' Amby en Heer, aan de Rijksweg (de N590) van Maastricht naar Valkenburg, en N van de buurtschap Terblijt, W van het dorp Vilt, Z van het dorp Houthem en ZO van de dorpen Meerssen en Rothem, rond onder andere de hiervóór genoemde Rijksweg en de wegen Valkenburgerstraat, Langen Akker, Geulhemmerweg, Grote Straat en Achter de Hoven.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Berg en Terblijt 146 huizen met 764 inwoners, verdeeld in het dorp Berg 65/314 (= huizen/inwoners), de buurtschappen Terblijt 27/130, Vilt 25/164, Valkenburgerpoort 16/95 en Geulem (deels) 11/45 en de panden Aan den Koeweg 1/6 en Aan den Rasberg 1/10.

- Grenscorrecties (van de voormalige gemeente Berg en Terblijt):
per 1 oktober 1940 naar Valkenburg: 60 hectare met 414 inwoners (Valkenburgerpoort / De Plenkert / Grendelplein);
per 1 oktober 1940 van Houthem: 13 hectare met 15 huizen en 79 inwoners. Dit betrof een aan Vilt grenzend gebied, genaamd Houthemerberg. Dit gebied strekte zich uit vanaf de Geul tot aan de Rijksweg te Vilt. De verbindingsweg naar de Geul, thans Geulgracht geheten, droeg tot 1940 de naam Lijkweg. Het was de weg waarlangs de lijken via Koningswinkelbrug over de Geul, Klaterstraat en St. Gerlach naar de RK kerk en begraafplaats te Houthem werden gedragen, om aldaar ter aarde te worden besteld. Dat was een behoorlijk lange wandeling. (3307)

- Per 1 januari 1982 is de gemeente Berg en Terblijt opgeheven en opgegaan in de gemeente Valkenburg aan de Geul met 745 hectare en 4.336 inwoners.

- Tegenwoordig heeft de postale woonplaats Berg en Terblijt ca. 1.800 huizen met ca. 4.400 inwoners, waarvan ca. 400 huizen met ca. 1.000 inwoners in het dorp Vilt en ca. 80 huizen en ca. 200 inwoners in de buurtschap Terblijt.

Terug naar boven

Geschiedenis

Reeds vóór de Romeinse tijd, omstreeks 4000 jaar v. Chr., was er bewoning in Berg, wat door archeologische vondsten (onder meer aarden urnen op de Rasberg, vuurstenen wapens in het Bronsdal en koperen bijlen te Vilt) wordt bewezen. Berg lag zeer gunstig voor bewoning; er was vruchtbare grond, een rivier (drinkwater) in de nabijheid en men was, gezien de hoogteligging, gevrijwaard van overstromingen.
Uit de Romeinse tijd zijn ook bewoningsresten gevonden, terwijl ook benamingen uit die periode aanwijsbaar zijn. Op de Wyperse Heide bijvoorbeeld is een Belgo-Romeinse begraafplaats: wypers betekent van de galg. In de Romeinse tijd werd de galg vaak op de begraafplaats gezet. Men kon de gehangene dan meteen verbranden en ter aarde begraven.

De (land)weg naar Bemelen draagt de naam 'Haagwilder', wat ook op een Romeinse bebouwingsplaats duidt. Deze weg zou onderdeel uitmaken van een Romeinse noord-zuid verbinding, komende vanaf de Putweg te Vroenhof, de Mussenput te Geulhem en leidende naar Bakkenbosch te Cadier en Keer. Dat een andere Romeinse (leger)weg, de Heerbaan van Boulogne over Tongeren en Maastricht naar Keulen via Berg heeft gelopen, wordt algemeen aanvaard, en zelfs met de Peutingerkaart uit de 4e eeuw aangetoond. Over de exacte ligging zijn de geleerden het niet altijd eens; dat de heerbaan via de Konijnsgracht (volgens sommigen een verbastering van Koningsgracht [via regia]) en niet via de Cauberg naar Valkenburg verder liep, is echter algemeen aanvaard.

De omgeving de Schone Poel duidt op bewoning in de Frankische tijd. Hier ligt de oudste kern van Berg, waar zich ook het oude RK kerkgebouw (gesloopt in 1955) bevond. Bij een Frankische nederzetting (ca. 600 n. Chr.) ligt meestal een drinkpoel in het midden van een driehoek. De boerderijen liggen langs de zijkanten van de driehoek, terwijl vanuit de drie hoeken wegen lopen naar de velden en weilanden. In de ochtend wordt het vee vanuit de stallen naar de poel gedreven om te drinken, waarna de koeherder de beesten via een van de uitwegen naar de graslanden brengt en 's avonds weer terug voert. Ter wille van de mest voor de akkers en de veiligheid moest het vee immers 's nachts in de stallen blijven.

Berg was reeds in 1139 een van de banken van het St. Servaaskapittel te Maastricht en bleef dat tot 1796. Dit hield in dat dit Kapittel als Heer van de heerlijkheid Berg de heerlijke rechten kon uitoefenen, zoals het cijnsrecht (belasting heffen), het recht van justitie, het jacht-, bos- en visrecht. Het Kapittel benoemde ook de leden van de schepenbank, die namens haar het bestuur en de rechtspraak uitoefenden. De godsdienst was Rooms-Katholiek en bleef dat ook nadat Berg ingevolge het Partagetractaat van 1661 (als uitvloeisel van de Vrede van Munster van 1648) tot Staats gebied was verklaard.

De protestantse Staten Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden hadden dan wel de rechtsmacht van de katholieke koning van Spanje overgenomen, maar zagen ervan af in de elf Banken van St. Servaas de protestantse godsdienst in te voeren. Evenmin eisten zij dat schout en schepenen protestant moesten zijn. Mogelijk dat deze handelwijze mede werd ingegeven door het feit dat nauwelijks benoembare lieden van het "waarachtige (protestantse) geloof" in deze regio te vinden waren…

Berg en Terblijt was een gemeente van voornamelijk landbouwers. Door het zagen van mergelblokken voor het bouwen van boerderijen, kerken, huizen en dergelijke, het kalkbranden en het gebruik van mergel als meststof waren er ook andere inkomensbronnen. Het werk in de mergelgroeven was zwaar en leverde slechts een hongerloontje op.

De gemeente Valkenburg had op haar grondgebied in de 19e eeuw geen mergelgroeven liggen, wat je vandaag de dag bij het betreden van bijvoorbeeld de fameuze Gemeentegrot (tijdens de Kerstmarkt of bij een normale bezichtiging, te voet of per treintje) niet zal willen geloven. In 1880 stond de gemeente Berg en Terblijt het alleenrecht van de mergelexploitatie aan de voet van de Cauberg af aan de gemeente Valkenburg. (3307)

- Het boek 'Berg en Terblijt, van twee heerlijkheden naar één gemeente' (auteurs V.Th.J. Claessens, A.H.H. Houben en H.L. Raeven, 512 pag., uitg. gemeente Berg en Terblijt, 1981) is op verzoek van de gemeente geschreven ter gelegenheid van de opheffing van de gemeente per 1 januari 1982.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Berg heeft 12 rijksmonumenten.

- In Berg bouwden architecten Peutz en Sprenger met de H.H. Monulphus en Gondulphus een zeer middeleeuws ogend kerkgebouw, ofschoon het al 1933 was. De opdracht was dan ook geweest om een kerk in gotische stijl te ontwerpen die plaats bood aan 1.200 gelovigen. Van de toegepaste soorten natuursteen en beton, springt het mergel waarvan de muren grotendeels zijn opgetrokken het meest in het oog. Dit werd gewonnen op zo’n 100 meter afstand, uit de Geulemse Berg.

De plattegrond volgt het beproefde schema met driebeukig schip, stoere westtoren en aan de andere zijde een transept en een verlengd en meerhoekig gesloten koor. Binnen is de architectuur wel degelijk herkenbaar 20e-eeuws, maar toch ook zeker zeer gotisch met de spitse bogen van arcaden en ribgewelven. Opmerkelijk is dat de bouwers de steunberen tegen de binnenzijde van de buitenmuren hebben gezet, waardoor het buitenaanzicht strak blijft. Zie ook de opvallende vorm van de lichtbeukvensters - een vorm die ook elders in Limburg bij echt middeleeuwse bouwwerken wordt gevonden. De donkere glas-in-loodramen uit de jaren veertig en vijftig zijn ontworpen door kunstschilder Hub Levigne. De lichtere glas-in-loodramen uit 1970 zijn vervaardigd door kunstenaar Franz Griesenbrock. De kerk is recentelijk gerestaureerd.(1) - Loret-kerkorgel uit 1870.

- Gevelstenen in Berg.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - CV Dien Mam.

- Wandelroute vanuit Berg (8,3 km) door de buurtschappen Terblijt, Gasthuis, 't Rooth, Sint Antoniusbank en het dorp Bemelen.

- De Geuldalloop (hardloopwedstrijd op een zondag in mei) is 10,8 km lang en loopt met veel hoogteverschillen door de bossen en heuvels van het Geuldal. Vertrek en finish bij het sportcomplex van VV Berg ’28 (Mariamunster, Berg en Terblijt). Nadere informatie op tel. 043-6041174.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Deze wandelroute (11 km) voert je door het dorp Berg en de buurtschap Terblijt en omgeving.

- Ter ondersteuning van Stichting Bergse Kracht - waarvoor zie het hoofdstuk Links > Welzijn - is er een Kringloopzolder op Muntweg 8a in Berg en Terblijt. Deze is iedere zaterdag geopend van 10.00-17.00 uur. Kom langs en kijk rond, of bied je eigen spullen aan.

- Natuurgebied Bergse Heide / Ingendael is een tussen Berg en Terblijt, Vilt en Houthem gelegen 153 hectare groot gebied, waarin plateaubos via hellingbos overgaat in vochtige graslanden. De Geul slingert vrij door het gebied waardoor oevers afkalven en bomen ontwortelen. Komend vanaf Sint Gerlach zijn globaal vier zones in het reservaat te onderscheiden: een open grazig gebied, de Geul en omgeving, het hellingbos en het plateaubos. Door invloed van overstromingen van de Geul en opkwellend grondwater zal in laagtes in het dal plaatselijk water blijven staan. Nagenoeg het enige beheer dat hier plaatsvindt, is begrazing door Galloways en koniks, die als grazers het gebied bevolken. Door jaarrondbegrazing in lage dichtheden wordt zo getracht een afwisselende soortenrijke vegetatie in stand te houden. Het hellingbos is zeer rijk, plaatselijk komt er pure kalk aan de oppervlakte. Boven op het plateau is de bodem armer aan voedingsstoffen. Vroeger was hier heide aanwezig. De bossen op de heuvelrand zijn bijzonder vogelrijk. De ondergrondse groeven worden door vleermuizen als overwinteringsplaats gebruikt.

- De Meertensgroeve is een oude grindgroeve in Berg en Terblijt. Door de warme en beschutte ligging en de open schrale vegetatie is het een apart gebied binnen de Bergse Heide.

- Ingendael vormt met het Meerssenderbroek, De Dellen en de Bergse Hei een reeks natuurgebieden in het Beneden-Geuldal, de laatste kilometers voordat de Geul in de Maas uitmondt. Hier mag de Geul weer vrij meanderen, zijbeken vernatten de dalgronden, ooibos keert spontaan terug en grote grazers (reeën, konikspaarden en galloway-runderen) trekken tussen de hellingbossen en het dal heen en weer. De Strabeek loopt sinds de omlegging ervan in 1999 vrijuit in de laagste delen van Ingendael (de Putbeemd). Zo ontstaat een stromend moeras dat door bijzondere planten en dieren wordt bevolkt. Ingendael is te bereiken vanaf Houthem, Geulhem of Berg en Terblijt. Ingendael is voor wandelaars vrij toegankelijk, ook buiten wegen en paden. In de bossen van de Bergse Heide is een dicht padennet aanwezig. Door het gebied loopt het Pieterpad.

- Stg. Het Limburgs Landschap organiseert regelmatig excursies door de omgeving van Geulhem. Nadere informatie op tel. 043-6090051.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Berg, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Berg en Terblijt van het Kernoverleg op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Kernoverleg Berg en Terblijt ondersteunt, faciliteert en promoot zelfsturing voor de inwoners van Berg, Terblijt en Geulhem. Door middel van zelfsturing maakt de gemeente Valkenburg aan de Geul bewust ruimte voor initiatieven en oplossingen van bewoners. Het kernoverleg helpt inwoners bij het uitvoeren van die initiatieven. Zo zijn we er samen verantwoordelijk voor dat ons dorp een fijne plek is om te wonen."

- Onderwijs: - In Berg is sinds mensenheugenis een lagere school geweest. De vroegere school werd in 1889 gebouwd, maar ook daarvóór is hier al onderwijs verzorgd. Uitzonderlijk is dat in het dorp altijd gemengd onderwijs is geweest; jongens en meisjes op dezelfde school en in dezelfde klas. In 1978 is de huidige school gebouwd. Basisschool Berg wordt bezocht door leerlingen uit het dorp Berg en Terblijt en uit andere omliggende kernen zoals Sibbe, Vilt, Geulhem en Houthem. De school is trots op het grote, ruim opgezette speelplein met royale speelmogelijkheden voor de kinderen. Zo is er een verkeersplein en zijn er zandbakken en klimtoestellen. Het speelplein is in zijn geheel om de school heen gelegen.

- Muziek: - Harmonie Concordia Berg en Terblijt.

- Vocalgroup Joy repeteert elke maandagavond in Zorgcentrum Fonterhof.

- Sport: - Bij de oprichting van de voebalclub in 1928 onder de naam Be Quick is zij een van de weinige clubs in de omgeving. De destijds “rode duivels” starten in de competitie van wat dan nog de RKLVB heet. In 1934 krijgt men in Berg concurrentie waarop niet is gerekend: er wordt een tweede voetbalclub opgericht onder de naam Victoria. Moeilijke tijden voor de nog 12 overgebleven leden. Ondanks deze tegenslag slaagt men erin kampioen te worden en te promoveren naar de 2e klasse van de IVCB. In competitie '37/'38 weet men zelfs te promoveren naar de 1e klasse. In 1939 moet Be Quick haar naam veranderen omdat de bond IVCB niet toestaat dat er twee verenigingen met dezelfde naam in competitie uitkomen. Onder fel protest wordt de naam gewijzigd in RKVV Berg. Ook na de fusie van de bonden IVCB en KNVB worden nog protestbrieven gestuurd, echter zonder succes. Inmiddels is de naam uitgegroeid tot een begrip op voetbalgebied en verenigingsleven in de regio, maar vooral in de gemeenschap Berg. v.v. Berg ’28 is met ca. 300 leden de grootste vereniging in het dorp Berg. Na de beginjaren is er natuurlijk in de loop der jaren veel verbeterd in allerlei opzichfen, o.a. qua faciliteiten. Zie daarvoor de pagina geschiedenis v.v. Berg '28.

- Badmintonclub BC Smash Berg en Terblijt is een recreatief ingestelde vereniging die voor jong en ouder op een leuke manier sportiviteit weet te combineren met gezelligheid. BC Smash organiseert naast diverse badmintongerelateerde activiteiten, zoals trainingen, competitie, toernooien en uitwisselingen met andere verenigingen, ook speurtochten, feestavonden, jeugdkampen etc. BC Smash biedt verschillende spelniveaus aan voor zowel jeugdleden als senioren. Heb je interesse, kom dan eens langs in de sporthal op een van de speelavonden. Neem je sportkleren en schoeisel mee, dan kun je meteen meespelen (een racket is nog niet nodig).

- Overige verenigingen: - Schutterij 'de Heilige Monulphus en Gondulphus' is in 1617 opgericht en in 1826 opgeheven. In 1963 wordt de eens zo befaamde schutterij heropgericht. Maar wel in een geheel ander gedaante als voorheen. De toentertijd in Berg en Terblijt woonachtige kunstschilder Lei Molin wist dat zich in het Rijksmuseum nog enkele authentieke uniformen bevonden van schutters uit de tijd dat Rembrandt de Nachtwacht schilderde. Aan de hand van deze uniformen en Rembrandts Nachtwacht ontwierp Molin verschillende kostuums. Achteraf is het een prijzenswaardige en kapitale vondst gebleken. De levende reproductie van Rembrandts Nachtwacht bleek een overweldigend succes. In 1965 deed men het eerste optreden voor de televisie waarna het uitnodigingen regende. Bij openingen, op televisie, in reclamespots, documentaires, congressen in binnen- en buitenland etc. Ook het koningshuis liet zich verschillende keren verassen door een optreden van het Nachtwacht Gilde.

- Zorg: - De Fonterhof (Valkenburgerstraat 114) is een kleinschalig zorgcentrum in Berg en Terblijt met 62 woningen voor ouderen.

- Welzijn: - "Wanneer je wordt geconfronteerd met de diagnose kanker komt dat heel hard aan. Je ontvangt massa’s informatie, ervaart veel emoties en brengt uren door in wachtruimtes, spreek- en onderzoekskamers. Alledaagse handelingen zijn niet meer vanzelfsprekend. Veel activiteiten in en rond het huis, of in je werk, vergen meer inspanning. Je bent snel moe en diverse activiteiten zijn minder goed uitvoerbaar. Dit heeft best veel invloed op het gezin en het verdere sociale leven. Om mensen met kanker en hun naasten te helpen is in 2016 Stichting Bergse Kracht opgericht. Onze vrijwilligers kunnen helpen met het doen van boodschappen, klusjes in en rond het huis, het uitlaten van de hond en noem maar op. Heb je een hulpvraag, neem dan contact met ons op. Ook vrijwilligers en donaties zijn welkom. Beide kan men opgeven via de site."

- "Bij Repareerschuurke “Van Alles Get” kun je terecht voor allerlei reparaties aan kleine huishoudelijke apparaten. Een team van vrijwilligers staat voor je klaar om de reparatie uit te voeren. Je kunt terecht bij Repareerschuurke “Van Alles Get” (Rijksweg 132, Berg en Terblijt) op elke 2e zaterdag van de maand tussen 11.00-15.00 uur. Is het druk en moet je daardoor even wachten? De gezellige ambiance van Van Alles Get zorgt dat de tijd vliegt!"

- Bedrijfsleven/ondernemen: - "Het in 2014 opgerichte Ondernemersinitiatief Berg Terblijt Geulhem Vilt wil bewustzijn creëren van de beschikbaarheid van producten, diensten en locaties bij de ondernemers, de overige inwoners en bezoekers van Berg, Terblijt, Geulhem en Vilt en inwoners van de aanpalende woonkernen. De ondernemers zijn door hun maatschappelijk betrokken ondernemende wijze een sociaal en economisch bindmiddel binnen Berg, Terblijt, Geulhem en Vilt."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Berg en Terblijt, - idem kerk en - idem Langen Akker.

Reactie toevoegen