Bergen aan Zee

Plaats
Dorp
Bergen NH
Kennemerland
Noord-Holland

bergen_aan_zee_plaatsnaambord_kopie.jpg

Bergen aan Zee is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland, gemeente Bergen. (© H.W. Fluks)

Bergen aan Zee is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland, gemeente Bergen. (© H.W. Fluks)

Bergen aan Zee

Terug naar boven

Status

Bergen aan Zee is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland, gemeente Bergen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1848 Bergen aan Zee.

Naamsverklaring
In 1906 door de burgemeestersfamilie Van Reenen gestichte badplaats ter hoogte van Bergen en hiernaar genoemd, waarbij een reeds bestaande naam opnieuw is gebruikt.(1)

Terug naar boven

Ligging

Bergen aan Zee ligt aan de Noordzee, W van Bergen, NW van Egmond aan den Hoef, N van Egmond aan Zee en ZW van Schoorl.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Bergen aan Zee heeft ca. 140 huizen met ca. 350 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Ontstaan van de badplaats
In 1885 wordt de dan nog maar 26-jarige Jacob van Reenen (1859-1951) burgemeester van de gemeente Bergen. Zijn vader had in 1851 de heerlijkheid Bergen gekocht en 'geregeld' dat zijn zoon burgemeester zou worden, na de pensionering van de toenmalige burgemeester. Jacob en zijn vrouw Maria, die de heerlijkheid van Jacobs vader erven, besluiten een deel van de vrijwel onbewoonde duinen van Bergen te ontwikkelen tot badplaats Bergen aan Zee. In 1905 wordt het karrenspoor door het Berger Bos en de duinen naar de zee vervangen door een verharde toegangsweg; de Zeeweg. In 1909 laten zij de stoomtramlijn van Bergen doortrekken naar de dan net ontstane badplaats. De spoorlijn is in 1955 opgeheven. Stoomlocomotief Bello doet nu dienst op de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik.

De ondernemer Christian Fredrich (Frits) Zeiler uit Baarn ziet wel mogelijkheden voor de ontwikkeling van de horeca in de badplaats. In 1906 wordt er Café Prins Maurits gebouwd, dat enkele jaren later wordt verbouwd tot het nog altijd bestaande Hotel Restaurant Café Prins Maurits, het eerste hotel van Bergen aan Zee. Het jaar 1906 wordt daarom als ontstaansjaar van de badplaats beschouwd. In 2006 hebben de inwoners dan ook het 100-jarig bestaan van het dorp gevierd.

In 1909 weet Frits Zeiler investeerders te vinden om tot de oprichting van N.V. Nassau-Bergen te komen. De beroemde architect H.P. Berlage wordt in de arm genomen en in de jaren 1909-1913 wordt aan zee een voor die tijd gigantisch hotel annex café-restaurant onder de naam "Nassau-Bergen' gebouwd, met 77 kamers en 110 bedden. In april 1942 krijgt dhr. Zeiler bericht dat een strook langs de kust van Bergen ontruimd moet worden in verband met kustverdedigingswerken. Enige tijd later wordt het hotel gevorderd door de Wehrmacht. Na een jaar leegstand wordt het hotel in 1943 afgebroken. Slechts de kelders bleven in tact. Daarin bevindt zich nu het Zeeaquarium. In 1952/1953 wordt er een nieuw Hotel Nassau-Bergen gebouwd. Bergen aan Zee heeft als eerbetoon een boulevard genoemd naar Frits Zeiler: de C.F. Zeiler Boulevard.

Koloniehuizen en herstellingsoorden
De gezonde zeelucht leidt begin 20e eeuw tot de bouw van diverse 'koloniehuizen' en 'herstellingsoorden' in de badplaatsen aan de Noordzeekust, waar kinderen uit de toen niet altijd zo gezonde steden kunnen 'aansterken'. Zo ook in Bergen aan Zee. In 1908 verrijst hier Het Zeehuis, een herstellingsoord voor kinderen van het Burgerweeshuis in Amsterdam. In 1910 volgt het koloniegebouw Voor Jong Nederland en in 1912 laat de Deutsche Ferienkolonie hier ook een groot koloniehuis bouwen. Gezamenlijk staat dit naast elkaar staande trio bekend als de Koloniehoek. Voor nadere informatie over deze panden, inmiddels allemaal rijksmonumenten, zie het hoofdstuk Bezienswaardigheden.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Nieuw Hotel Nassau Bergen
Het anno 2020 verouderde Hotel Nassau Bergen wordt in de komende jaren vervangen door een nieuw complex. Wethouder Klaas Valkering: “Het college is enthousiast over de plannen voor het nieuwe Hotel Nassau. De combinatie van een hotel dat past bij de maat van het dorp, een openbaar wellnesscenter en het herstel van kwetsbaar duingebied maakt dat dit plan bijdraagt aan een Bergen aan Zee waar we allemaal nog trotser op kunnen zijn. Daarom heeft het college de nieuwe plannen op 31 maart 2020 in een overeenkomst met de initiatiefnemers vastgelegd."

Tegen eerdere, grootschaliger plannen was veel weerstand onder een deel van de inwoners, die vreesden voor aantasting van het duingebied, en zich verenigden in de Verontruste Bewonersgroep Bergen aan Zee. "De schaal van het voorliggende plan is te massaal en gaat het kleinschalige karakter van het dorp ver te boven", zo stelden zij onder meer. De keuze is nu echter definitief gevallen op het kleinschaligere plan, waar eerder al door bewoners en belanghebbenden veel over is meegedacht. Voor het nieuwe Hotel Nassau heeft SeARCH architecten, een internationaal toonaangevend architectenbureau en meermaals winnaar van de ‘International Architecture Award’, een ontwerp gemaakt dat ‘mee beweegt met het duinlandschap’, waardoor het hotel met 60 hotelkamers en 20 recreatieappartementen, een parkeergarage en ruimte voor horeca en winkels passend blijft bij de kleinschaligheid die het dorp kenmerkt. Ook de volledige renovatie van horeca- en winkelpanden aan het naastgelegen plein (Rode Plein) behoort tot het bouwplan. Het nieuwe complex gaat Nieuw Nassau Bergen heten.

Structuurvisie
"Wat is Bergen aan Zee in 2030? De in 2012 opgestelde Structuurvisie gaat daarover. Over een kleinschalige exclusieve familiebadplaats, ingebed in en verbonden met de natuur en bekend vanwege kunst en cultuur. Een woonplaats en een plaats om te bezoeken. Voor wie rust zoekt, natuur wil zien, om duurzaamheid geeft, vertier zoekt voor zijn gezin op een aangename plek waar je kunt onthaasten en waar lokale identiteit de boventoon voert. Deze structuurvisie is een visie gericht op versterking van de ruimtelijke kwaliteit, op een krachtige band met de zee en het strand, op bereikbaarheid en toegankelijkheid, op comfort en veiligheid en voorzieningen gericht op een unieke ervaring die je specifiek in Bergen aan Zee op kan doen.

In de Structuurvisie is het hiervoor beschreven beeld uitgewerkt. Dit gebeurt op het gebied van: het profiel van Bergen aan Zee; ruimte en identiteit; wonen en voorzieningen; werken, recreatie en toerisme; verkeer, parkeren en openbaar vervoer; duurzaamheid. De structuurvisie dient als kader voor uitwerkingen in andere plannen; bijvoorbeeld de plannen op het gebied van herinrichting van de openbare ruimte, het parkeren en het verkeer. Ook dient de structuurvisie om richting te geven aan plannen van anderen en deze te toetsen aan het uitgezette beleid.

Bij de bijeenkomst met ondernemers en de bewonersavond over de concept structuurvisie heeft dhr. Sjoerd Soeters van Soeters Van Eldonk architecten een belangrijke rol gespeeld. Hij heeft, vanuit de analyse van Bergen aan Zee en gericht op het in deze visie verwoorde doel om het hart van het dorp op te waarderen, een voorbeeld uitwerking gemaakt. Op wervende manier heeft hij laten zien hoe het dorp een aantrekkelijk hart zou kunnen krijgen en een sterke band met de zee. Zijn denkrichting is een inspirerend voorbeeld en als zodanig opgenomen in bijlage 1 van de structuurvisie." Aldus de inleiding van de Structuurvisie.

"De Structuurvisie Bergen aan Zee is op 8 november 2012 door de gemeenteraad vastgesteld (zie punt 13 onder de link). Uit het verslag van 8 november 2012: ‘Raadsbrede waardering voor de inhoud van deze structuurvisie en het daarbij afgelegde participatietraject. Het dorp komt hiermee vooruit.’ Afgestemd op het profiel van het dorp en gebaseerd op kwaliteiten, knelpunten, trends en ontwikkelingen, richt de structuurvisie zich op de volgende beleidsdoelen voor 2030: - In Bergen aan Zee is het prachtig wonen. - In het dorp is het goed vertoeven in het bijzonder voor gezinnen met kinderen, cultuur- en natuurliefhebbers. - Het dorp kent een optimale bereikbaarheid en toegankelijkheid. - Het dorp is een parel aan de kust met een aantrekkelijk hart en een sterke verbinding met de zee. - In het dorp dragen alle nieuwe ontwikkelingen bij aan verbeteringen op het gebied van duurzaamheid." (aldus de opsteller van de Structuurvisie, bureau BügelHajema)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Bergen aan Zee heeft 8 rijksmonumenten, zijnde het voormalige koloniehuis van de Deutsche Ferienkolonie uit 1912 op Verspyckweg 3, met bijbehorende Speelzaal uit 1928, het Zeehuis uit 1908 op nr. 5, het voormalige koloniehuis Voor Jong Nederland uit 1910 en 1934 op nr. 7, met bijbehorende lighal uit 1937 in de trant van het Functionalisme, Villa Russenduin uit 1917 op Elzenlaan 2, woonhuis De Kubus uit 1936 op nr. 8, en woonhuis De Zephyr uit 1936 op nr. 22.

- "Het - ook in het hoofdstuk Geschiedenis beschreven - burgemeestersechtpaar Van Reenen-Völter heeft het dorp Bergen aan Zee als een volwaardig dorp ontworpen. Uiteraard was het toerisme een belangrijke drijfveer, maar er moesten ook mensen kunnen wonen en leven met alles wat daarvoor nodig was. Daarom wilde het paar dat er niet alleen hotels kwamen, maar ook een school en vooral een kerk. Die laatste belangrijke wens ging in 1918 in vervulling. Toen werd het Vredeskerkje (Kerkstraat 20) gesticht. Het zou een kerk voor iedereen worden, niet bedoeld voor een specifieke geloofsovertuiging. Daarom nam Marie van Reenen zelf het initiatief tot deze kerkbouw en zocht zij geen verbinding met de in Bergen al aanwezige kerkgenootschappen.

Bijzonder in het kerkje zijn naast de sobere aankleding van het schip de gebrandschilderde ramen, de eikenhouten preekstoel en de Bijbelteksten op de lange witte muren. De zes gebrandschilderde ramen zijn in art deco stijl ontworpen door G.F. la Croix en gerealiseerd door de Bergense glazenier Willem Bogtman. Zij bestaan uit het familiewapen van de familie Van Reenen, dat van de familie Völter, het wapen van Bergen aan Zee en dat van de gemeente Bergen. Naast de kansel zijn twee grote ramen geplaatst met een uitbundig art deco motief, de initialen 'R' van de familie Van Reenen en de 'V' van Völter en het jaartal 1918. De preekstoel geldt als het symbool van de vredeswens van de stichteres. Opvallend zijn de drie panelen, door haar schoonzoon, baron Taets van Amerongen, ontworpen. Zij zijn gemaakt door kunstenaars van vier nationaliteiten. De Engelsman Sydney Ward sneed het frame. De Duitse Lotte Benter, de Nederlander Eduard Jacobs en de Belg Albert Termote sneden de drie panelen. Hoe dit viertal bijeen is gebracht kan niet helemaal worden achterhaald.

De teksten op de zuidmuur, ‘Wentel uwen weg op den Heere en vertrouw op Hem. Hij zal het maken’ en op de noordmuur, ‘En nu blijft Geloof Hoop en Liefde, deze drie, doch de meeste van deze is de Liefde’ vormen een geloofsbelijdenis van Marie van Reenen. Behalve voor kerkdiensten werd het Vredeskerkje al snel na zijn stichting beschikbaar gesteld voor, zoals dat heette, opbouwende doelen. Dat varieerde van bijeenkomsten voor de Blavatsky-loge van de Theosofische Vereniging in Alkmaar tot muziekuitvoeringen. Hoewel de tijden zijn veranderd is dit gebruik nog altijd aanwezig.

Het Vredeskerkje heeft de tand des tijds kunnen doorstaan en is ook ontkomen aan de grote verwoesting van het dorp in de Tweede Wereldoorlog. Het is nog altijd een levend monument, dat plaats wil bieden aan iedereen die vast of tijdelijk in Bergen aan Zee vertoeft en dat op haar eigen wijze wil bijdragen aan het verhogen van het godsdienstig, zedelijk en geestelijk leven van haar bezoekers. Bij het 90-jarig bestaan van het kerkje in 2008 is een jubileumboek verschenen (auteurs: Bert Buizer, Ferdinand van Melle, en Frits David Zeiler), getiteld 'Een kerkje voor allen'. Hierin wordt de geschiedenis van het kerkje uitvoerig beschreven. Het is in het kerkje verkrijgbaar.

Tijdens de zomermaanden zijn er oecumenische diensten en verder wordt het Vredeskerkje gedurende het gehele jaar gebruikt voor huwelijken, rouwdiensten en culturele evenementen. Het kerkje biedt op de begane grond plaats aan circa 90 mensen, op het (kleine) balkon zijn nog circa 15-20 zitplaatsen. De oorspronkelijke banken staan opgesteld in rijen en zijn vooralsnog niet verplaatsbaar. Het gebouw is toegankelijk voor rolstoelgebruikers. De infrastructuur is verder simpel maar adequaat: wc-unit, keukentje, ringleiding, piano en orgel. LCD-beeldscherm evenals een muziek- en geluidsinstallatie zijn aanwezig."

- Het eerste 'koloniehuis' (waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis) in Bergen aan Zee wordt gebouwd in 1908; Het Zeehuis (Verspyckweg 5), gebouwd als herstellingsoord voor kinderen naar ontwerp van P. Heyn, in opdracht van het Burgerweeshuis in Amsterdam. De Amsterdamse weesjes konden hier dan enige tijd van de duinen, bossen en zee genieten. Het heeft daarna vele jaren dienst gedaan als vakantiehuis van het Centraal Genootschap voor Kinderherstellingsoorden en Gezondheidskolonies. In 1961 wordt Het Zeehuis een vakantieverblijf van Stichting Natuurvriendenhuizen en Kampeerterreinen, tegenwoordig het Nivon.

- Het tweede koloniehuis, koloniehuis Voor Jong Nederland (Verspyckweg 7) is in 1910 gebouwd (in Overgangsarchitectuur) in opdracht van de 'Vereeniging tot Bevordering van het Tijdelijk Verblijf van Kinderen in Gezonde Streken', naar ontwerp van de gebroeders Van Gendt. De achtervleugel ('lighal') is in 1937 gebouwd naar ontwerp van de Haarlemse architect Hartkamp. Van 1910 tot 1965 zijn hier de destijds zo genoemde 'bleekneusjes' uit de stad opgevangen om 'aan te sterken' in de gezonde zeelucht van Bergen aan Zee. Tot eind jaren vijftig is het koloniehuis onder bestuur van de SDAP in Amsterdam. Daarna komt het in handen van het Centraal Genootschap.

Halverwege de jaren zestig komt het pand leeg te staan. Het komt in handen van Piet Bot van de firma Bot Bouw. Hij heeft de sloopvergunning voor het gehele complex al rond, maar heeft nog geen goedkeuring voor de nieuwbouwplannen. Na ruim 10 jaar leegstand wordt het Koloniehuis door een viertal Bergenaren gekraakt. Er volgt een woelige periode met veel verloop onder de bewoners. Begin jaren tachtig heeft een van hen, Guus Boissevain, het Koloniehuis dankzij een erfenis kunnen aankopen. De bewoners kunnen het van hem overnemen en hebben er 11 appartementen en een aantal ateliers in gebouwd. De achtergelegen Lighal 'Het Solarium' bleef in eigendom van Guus Boissevain, waar hij zijn huis en atelier in heeft gerealiseerd. (bron: de inmiddels opgeheven website voorjongnederland.nl)

- Het derde koloniehuis in Bergen aan Zee is het koloniehuis van de Deutsche Ferienkolonie (Verspyckweg 3) uit 1912, ontworpen in Amsterdamse School-stijl door de architecten P. Vorkink en Wormser met bijbehorende speelzaal uit 1928, ontworpen door P. Vorkink. De drie naast elkaar gelegen koloniehuizen staan bekend als 'de Koloniehoek'. Het voormalige koloniehuis van de Deutsche Hilfsverein is van algemeen belang vanwege de architectuur-, cultuur-, sociaal-historische en typologische waarde als grotendeels gaaf voorbeeld van een koloniehuis in Amsterdamse Schooltrant, kenmerkend voor het oeuvre van de architecten Vorkink en Wormser. Verder is het pand van ensemblewaarde als onderdeel van het complex de 'Koloniehoek'.

- "Zeeaquarium Bergen aan Zee is de enige plek in Nederland waar je vissen uit alle wereldzeeën aantreft. Onze uitgebreide collectie bevat niet alleen de koude wateren van de Noordzee, maar ook de Atlantische Oceaan, Middellandse Zee en alle tropische zeeën komen ruim aan bod. Meer dan 40 aquaria, op temperatuur gerangschikt, geven een mooi overzicht van het leven onder water." Verder vind je er nog ongeveer evenveel vitrines met schelpen. In de walviszaal kun je een 14 meter lang skelet van een potvis bewonderen. Er is ook een strand achter het Zeeaquarium.

- Beeld van dichter Herman Gorter (1864-1927), uit 1990, van beeldhouwer Hans Bayens, met op de sokkel de tekst: De dagen zijn lichtreuzen / daar wandel ik laag tusschen.

- Beeldentuin.

- Gevelstenen in Bergen aan Zee.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Begonnen in het kader van de destijds landelijke Week van de Zee, is men in Bergen aan Zee vanwege het succes van dit project aldaar, onder eigen naam als Werkgroep Poëzie in de Branding verder gegaan, toen in 2008 werd besloten de landelijke Week van de Zee te beëindigen. Poëzie in de Branding (mei en/of juni, in 2021 voor de 18e keer) is een jaarlijks poëtisch project langs de vloedlijn op het strand, waar op panelen aan zo'n 20 palen, alsmede in een strandpaviljoen, door een jury uitgekozen gedichten van liefhebbers/deelnemers worden geëxposeerd.

- Jazz & Sail (weekend begin september) is 3 dagen live muziek op tientallen locaties in Bergen en Bergen aan Zee, en catamaranraces op het strand. Voor een indruk van het evenement zie de aftermovie van Jazz & Sail 2017.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Bergen aan Zee is een populaire badplaats, ook bij surfers en catamaranzeilers.

- Het duingebied rondom het dorp is een populair wandelgebied. Het is onderdeel van het Noordhollands Duinreservaat, en in beheer bij PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland.

- Veel mensen vinden de Zeeweg naar Bergen aan Zee de mooiste weg van Nederland, aldus een bericht onder de link d.d. 3-3-2019. Afgelopen jaren zijn er diverse commercials opgenomen van automerken. Onder de link vind je foto's van een commercial van Kia van voorjaar 2019 op de Zeeweg. Dorpsgids Yvon Bos-Eyssen reageert onder dat bericht dat de Zeeweg zo mooi is omdat hij in 1906 is ontworpen door landschapsarchitect Leonard Springer, die onder meer ook De Hout in Alkmaar heeft ontworpen.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Bergen aan Zee, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Live webcam strand Bergen aan Zee.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Bergen aan Zee.

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit en mooie foto's van Bergen aan Zee op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Vereniging Dorpsraad Bergen aan Zee is opgericht in 2001. Het doel van de Dorpsraad is de belangenbehartiging van de bewoners. Om dit doel te bereiken, inventariseert de Dorpsraad de wensen en de verlangens van de bewoners. Dit doen wij door middel van de Algemene Leden Vergaderingen en de website. Wij streven naar een gemeenschappelijk standpunt waarbij het algemeen belang van het dorp en de bewoners voorop staat."

Reactie toevoegen