Status

- Berlicum is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente Sint-Michielsgestel. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1995.

- Het wapen van de voormalige gemeente Berlicum is in licht gewijzigde vorm het dorpswapen geworden. Het betrof een 'sprekend wapen', dat een beer voorstelde, zij het aanvankelijk als foutieve interpretatie een beer in de zin van 'mannetjes-varken'. Pas in 1973 is dit hersteld in de bedoelde bruine beer.

- Niet te verwarren met het Friese dorp Berlikum, dat sinds 2010 overigens formeel Berltsum heet.

- Ondet het dorp Berlicum valt voor de postadressen ook het dorp Middelrode [met de bijbehorende buurtschappen Heikantse Hoeve (grotendeels), Laar (grotendeels) en Woud (deels)]. Verder vallen onder het dorp ook de buurtschappen Doornhoek, Heikantse Hoeve (deels, voor enkele panden), Hersend, Laar (deels), Loofaert, Nijvelaar, Plein en Wamberg. Dat zijn in totaal 8 buurtschappen.

Naam

In het Brabants
Balkum, Ballekum.

Naamgeving gemeente
De gemeente werd ook wel 'Berlicum en Middelrode' genoemd (en heette tot 1896 officieel zo).

Oudere vermeldingen
1237 Berlekem, Berlikem, 1240 Berlanchem, Berlinchem, 1252 Berlinchem, 1312-1350 Berlinchem, Berlychem, 1355 Berlikem, 1380 Berlichem, 1365 Berlyckem, ca. 1400 vaak: Berlikem, 1883 Berlikum.

Naamsverklaring
Samenstelling van heem 'woonplaats, woning' en de genitief meervoud Berlinga*, een afleiding met het suffix -ing- van de persoonsnaam Berilo met als betekenis 'van de lieden van de persoon Berilo'.(1)

Ligging

Berlicum ligt ZO van 's-Hertogenbosch en Rosmalen, NO van Sint-Michielsgestel.

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Berlicum 358 huizen met 2.383 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 180/1.192 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Middelrode 163/1.125 en Kaathoven (deels) 15/66. De gemeente omvatte verder de buurtschappen Assendelft, Loofaart of De Loiffart, Doornhoek, (In den) Hasselt, Veebeek, West-Kampen of Het Kampen, Motven, Brand en Heikant.

- Per 1-1-1996 is de gemeente opgeheven en opgegaan in de gemeente Sint-Michielsgestel met 3.129 huizen en 8.855 inwoners op een oppervlakte van 2.373 hectare. 75 hectare met 43 huizen en 78 inwoners ging over naar de gemeente Maasdonk (dit betrof het Berlicumse deel van de buurtschap Kaathoven) en 1 onbewoonde hectare ging over naar de gemeente Bernheze.

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 3.200 huizen met ca. 8.000 inwoners. Het getal van ca. 9.800 inwoners dat hier en daar wordt vermeldt, is inclusief het dorp Middelrode dat geen eigen postcode heeft en daarom voor de postadressen ook 'in' Berlicum ligt.

Geschiedenis

Romeinse munten
De broers Wim en Nico van Schaijk hebben in de winter van 2017 ruim honderd Romeinse munten gevonden op enkele meters afstand van de Brabantse Aa, ter hoogte van Berlicum. Ze lagen in een zone van 50 bij 50 meter op een locatie waar de bovengrond was afgegraven voor natuurontwikkelingsproject Dynamisch beekdal de Aa van Waterschap Aa en Maas. Het gaat om vier zilveren denarii en 103 voornamelijk bronzen sestertii en assen. De munten zijn geslagen vanaf de regeerperiode van keizer Vespasianus (69 na Chr.) tot aan keizer Marcus Aurelius (180 na Chr.). Daarnaast is er één Republikeinse munt van de muntmeester Calpurnius (90 v. Chr.) gevonden. Opvallend detail is dat een groot deel van de munten met een dikke korst ijzer bedekt was. Ze zijn afkomstig uit een zandlaag met zeer veel natuurlijke brokken ijzer. Dit wijst er op dat ze oorspronkelijk in een relatief nat gebied lagen.

In oktober 2018 heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) een proefsleuf gegraven om meer inzicht te krijgen in de oorspronkelijke context van de munten. In de sleuf is de insnijding van een oudere, inmiddels dichtgeraakte, beekbedding vastgesteld, waarin Romeins aardewerk is gevonden. Waarschijnlijk was hier in de Romeinse tijd al een beek en mogelijk zelfs een voorde. Een voorde is een doorwaadbare plaats van een beek of rivier. Door de verspreiding van de munten en de relatief grote tijdsperiode van hun afkomst, lijkt het niet om een eenmalige actie te gaan. Het is waarschijnlijker dat de munten gedurende een langere periode in de nattigheid terecht zijn gekomen. Misschien deed men in de Romeinse tijd voor de oversteek een schietgebedje en offerden ze, zodra de overkant veilig bereikt was, een muntje als dank? Maar andere verklaringen zoals verlies of geloof in de goddelijke kracht van de beek worden ook niet uitgesloten. Waterschap Aa en Maas krijgt advies van de RCE over hoe zij de vindplaats het beste kunnen beheren. Het onderzoek maakt volgens de RCE duidelijk hoe belangrijk het is dat vondsten door vrijwilligers en particulieren gemeld worden bij Portible Antiquities of the Netherlands (PAN). Dat is een samenwerkingsproject van de Vrije Universiteit met onder meer de Rijksdienst en NUMIS.

Archeologisch onderzoek en meldingen van amateurarcheologen laten zien dat beekdalen en andere natte landschappelijke zones vaak bijzondere archeologische vondstcomplexen opleveren. Vondsten als wapens, sieraden, aardewerk en ook menselijke en dierlijke offers zijn vanaf de prehistorie tot in de middeleeuwen door menselijk handelen in deze zones terechtgekomen. Meestal verbinden archeologen hier een rituele betekenis aan. Ook munten worden in het noorden van het Romeinse rijk veelvuldig in of langs beekdalen gevonden. Uit bestudering van landschappelijke en historische kaarten blijkt dat de munten uit Berlicum bovendien op een locatie lagen waar het beekdal relatief smal is. (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Berlicum, kun je terecht bij de volgende instantie en sites:

- "Heemkundekring De Plaets is in 1967 opgericht door enkele dorpsgenoten uit Berlicum en Middelrode. Inmiddels bestaat onze kring dus alweer ruim 50 jaar. Voorgangers als zuster Hendrikus, Jos van Lith en Egbert Gerrits hielden zich al eerder bezig met het verzamelen van allerlei materiaal over de geschiedenis van onze kernen. Tinus Boselie bezocht veel archieven en publiceerde regelmatig verhalen in het lokale blad ‘Rondom de Toren’ en later ‘De Brug’. In 1967 leidde dat tot de oprichting van De Plaets. Grote animator was Wim van der Heijden, samen met een aantal energieke andere leden. De kring heeft door de jaren heen een groot aantal publicaties verzorgd. De belangstelling voor de boeken en het eigen periodiek ‘Rondom de Plaets’ is nog altijd groot.

Een aantal leden is nog altijd actief bezig met onderzoek, verzamelen en bewerken van allerlei materialen (akten, bidprentjes, ansichtkaarten, archeologisch materiaal en allerlei gebruiksvoorwerpen) en het bewaken van historisch belangrijke plaatsen en gebouwen. Elke dinsdag komen de werkende leden in Den Durpsherd bij elkaar om deze nooit ophoudende klus te klaren. Iedereen is welkom om een steentje bij te dragen of in ons materiaal te snuffelen naar bijvoorbeeld gegevens over de eigen familie of woonhuizen. Medewerking aan artikelen of bijvoorbeeld het volgende boek is ook een optie." Op de site van de heemkundekring vind je o.a. een pagina over de geschiedenis van enkele kernen in de voormalige gemeente Berlicum.

- Verhalen over de geschiedenis van Berlicum op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Recente ontwikkelingen

- De RK Sint Petruskerk (Kerkwijk 44) was oorspronkelijk een Waterstaatskerk uit 1837 en is later diverse malen verbouwd. De kerk is in 2012 aan de eredienst onttrokken. De kerk stond al lang leeg. De gemeente wilde er een gemeentelijk monument van maken, maar de parochie heeft daar tot aan de Raad van State bezwaar tegen gemaakt omdat zij geen budget heeft om de kerk te onderhouden. De Raad van State heeft de parochie in 2013 in het gelijk gesteld. Ook pogingen tot herbestemming, o.a. tot een gezondheidscentrum, zijn niet gelukt. - Beschrijving orgel Sint-Petruskerk. De kerk is in 2015 gesloopt. De toren is aanvankelijk blijven staan, omdat er plannen waren voor behoud van de toren. Maar ook dat is niet gelukt. Daarom is in 2016 de toren ook gesloopt. De parochie is in 2010 met de parochie van buurdorp Middelrode gefuseerd tot parochie Sint Norbertus, die op zijn beurt in 2017 met andere parochies (zijnde te Heeswijk-Dinther en Loosbroek) is gefuseerd tot Parochie Heilige Augustinus. De parochie wil op de plaats van de gesloopte kerk in Berlicum een klein liturgsch centrum bouwen en in gebruik nemen, en vervolgens ook de Sacramentskerk in Middelrode slopen.

- De eerste natuurbegraafplaats in de provincie Noord-Brabant komt waarschijnlijk te liggen op de Hooghei in Berlicum. Initiatiefnemer Martin Binder is bezig met het uitwerken van zijn ideeën voor een natuurbegraafplaats. De nieuwe begraafplaats komt in een bosgebied van zo'n 11 hectare.

Bezienswaardigheden

- Berlicum heeft 22 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) kerk (Raadhuisplein 4) is een eenbeukige kerk met toren van drie geledingen. De oorspronkelijke 13e-eeuwse toren, het 15e-eeuwse schip en een orgel van W.H. Kam uit 1859 zijn in 1944 verwoest. Het 15e-eeuwse koor bleef behouden en is in 1949 gerenoveerd naar ontwerp van F.J.A. den Tex en J. Hillebrants, en met een nieuw smaller schip verlengd. In 1953 voorzien van een nieuwe toren van drie geledingen. Bij een uitbreiding in 1999 is het schip voorzien van moderne erkers.

- Voormalig gemeentehuis De Plaets (Raadhuisplein 8) is een eenvoudig classicistisch gebouw uit ca. 1800.

- De voormalige sigarenmakerij (Hoogstraat 103) uit 1895 is een gemeentelijk monument.

- Mariakapel.

Jaarlijkse evenementen

- "De Fietsen Verzamel Beurs in Berlicum (voorjaarsbeurs op een zondag in april, najaarsbeurs op een zondag in oktober, in oktober 2019 voor de 16e keer) is dé beurs voor antieke en klassieke fietsen en fietsen met hulpmotor van voor 1970. Het concept van de beurs is: direct verkopen uit de auto, oftewel de auto mee naar binnen en je spullen uitstallen voor de auto. Hiermee maken we het gemakkelijk voor de deelnemers en voor ons. Geen tafels van de organisatie maar zelf zorgen voor displaytafels. Als de hallen volgeboekt zijn bekijken we of er een stukje openluchtverkoop mogelijk is. Is de beurs vol, dan is dit wellicht een optie. Tijdens de beurs kunnen we ruimte maken voor een fietsenveiling mits er voldoende aanbod is. We houden allen een veiling als het aanbod zodanig groot is dat dit het opzetten van een veiling rechtvaardigt. Ook voor maar een of enkele fietsen ben je welkom om ze hier op de beurs aan te bieden. Voor € 2,- staat je fiets in de 'schijnwerpers' en dus in beeld voor de bezoekende liefhebbers. Locatie en openingstijden: Manege De Schutskooi, Laar 6. Open van 09.00-15.00 uur. Toegang € 5,- per persoon. Kinderen tot 12 jaar gratis toegang."

Landschap, natuur en recreatie

- Het Dynamisch Beekdal is het gebied rond de beek de Aa tussen kasteel Heeswijk en de A2 rond 's-Hertogenbosch. In dit gebied heeft de Aa in 2014 een andere, meer kronkelende loop gekregen. Ook is er een ecologische zone gerealiseerd die verschillende natuurgebieden met elkaar verbindt. Rondom de beek in deze ecologische zone kan de natuur zich vrij ontwikkelen. Bij extreme wateroverlast worden landbouwgebieden langs de beek ingezet voor waterberging. Zie verder het projectplan Hersend en Aaveld – Dynamisch Beekdal.

- Stichting Landschapsbeheer Aa-dal (SLA) heeft in december 2019 een 'Groen-blauwe handdruk' toegekend gekregen van Waterschap Aa en Maas. De Groen-blauwe handdruk is de aanmoedigingsprijs van het waterschap voor projecten en initiatieven van inwoners, (agrarische) bedrijven of samenwerkingsverbanden op het gebied van duurzaamheid. SLA ontving deze aanmoedigingsprijs van 500 euro voor haar inzet voor de natuur in het dal van de Aa. "Sterk punt vinden wij dat jullie vrijwilligers met een professionele achtergrond weten in te zetten naast doeners van alle leeftijden die graag lekker buiten actief zijn, en dat jullie een toenemende groep inwoners van Berlicum en Middelrode weten te motiveren om de kwaliteit van natuur in eigen omgeving in stand te houden en te verbeteren", zo gaf dagelijks bestuurslid van Aa en Maas Peter van Dijk de initiatiefnemers van SLA als compliment. Stichting Landschapsbeheer Aa-dal is voortgekomen uit een vriendengroep die voor eigen plezier en gebruik verantwoord hout ging hakken in het bos van Brabants Landschap bij Kasteel Heeswijk. De vriendengroep is uitgegroeid tot een modern burgerinitiatief dat verantwoordelijkheid neemt voor het beheer en onderhoud van een aantal belangrijke objecten in het dal van de Aa nabij. Behalve bij Kasteel Heeswijk is de SLA inmiddels actief op het cultuurhistorisch, ecologisch en recreatief waardevolle landgoed Seldensate en in de recent ontwikkelde natuur- en landschapselementen in het Oude Aa-dal aan de Dungense zijde van de Zuid-Willemsvaart.

Beeld

- Fotoreportage van Berlicum door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2.

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Nieuws: - Sinds 2014 is er het glossy magazine BaMi (1x per kwartaal). "BaMi. Gekke naam hè, voor een blad. Hier in Balkum en Mirroi (Berlicum en Middelrode) zijn ze er inmiddels helemaal aan gewend. BaMi is een vrolijk, pittig en verrassend tijdschrift, speciaal voor deze twee Brabantse dorpen. BaMi vertelt achtergrondverhalen over de mensen die er wonen én over dingen die hen bezighouden. BaMi wil mensen blij maken. Ze aan het lachen brengen, ontroeren en verbinden. De toon is pittig zonder te irriteren. Bekende gezichten, boeiende verhalen en een bijzondere verpakking: die combinatie maakt BaMi onweerstaanbaar.

BaMi wordt gemaakt door ca. 25 professionals uit Berlicum en Middelrode. Mensen die hun geld verdienen met schrijven, fotograferen, ontwerpen en verkopen. Ze werken mee aan BaMi voor de lol, gewoon omdat ze het geweldig vinden
om een blad te maken over hun eigen dorp. En dat proef je. BaMi wordt vier keer per jaar gratis door onze eigen (ook vrijwillige!) bezorgcrew verspreid in de genoemde dorpen, op alle huisadressen zonder Nee/Nee-sticker*. Mensen buiten deze dorpen kunnen BaMi tegen een kleine vergoeding los kopen." - Via deze link zijn alle tot heden verschenen nummers ook online te lezen.
* Inwoners met een Nee/Nee-sticker die wél de BaMi in huis willen krijgen, kunnen bij de winkel van Mieke Wijgergangs een "Ja, ik wil BaMi!"-sticker halen.

- MFC: - "Vele tienduizenden mensen per jaar bezoeken Den Durpsherd in Berlicum, of het nu gaat om het bijwonen van een theatervoorstelling, het uitoefenen van een hobby, een bezoek aan de zorgvleugel of aan de bibliotheek. In Den Durpsherd kunnen diverse ruimtes multifunctioneel worden gebruikt. Er is beschikking over (draadloos) internet. De theaterzaal is niet alleen geschikt voor professionele voorstellingen en amateurvoorstellingen, maar is ook zeer geschikt voor het houden van congressen, lezingen, presentaties en vergaderingen. Ook zijn er diverse zalen en ruimtes waar bijeenkomsten, repetities,vergaderingen, workshops en exposities kunnen worden gehouden. Onze muziek- en balletzaal beschikt over een vleugel. Ook hebben we een kwalitatief uitstekende elektrische piano. Aan de bar in de foyer kun je in een sfeervolle ambiance genieten van een kopje koffie, een hapje en een drankje. Wij kunnen een eenvoudige of aangeklede lunch, buffet of een complete Brabantse koffietafel verzorgen. Ook commerciële organisaties en bedrijven kunnen bij ons tegen gunstige tarieven een ruimte huren."

- Lezen: - "Wat mag er niet ontbreken in het Hart van Berlicum? De bibliotheek natuurlijk! Je vindt de bieb achter in Den Durpsherd. Struin langs de kasten voor inspiratie, nestel jezelf in een comfortabele stoel en droom weg bij mooie verhalen. Eens in de twee weken lezen we op woensdag voor aan de allerkleinsten en elke eerste vrijdag van de maand kun je ´s ochtends aanschuiven voor VerhaalTijd, een voorleesmoment voor volwassenen. En er is meer! Naast al die mooie boeken die je bij ons kunt lenen organiseren we door het jaar heen allerlei culturele activiteiten."

- Sport: - "In 2018 was het 50 jaar geleden dan Judoclub Berlicum (JCB) werd opgericht. Na al die tijd zijn we nog steeds een gezellige en actieve club. En een kleine club, die wél meedraait met de top van Nederland! Bij het 40-jarig jubileum hebben we een jubileumboek gemaakt. Hierin kun je de historie van onze club lezen. Voor wie toen nog geen lid was of het boek niet meer heeft, is het boek via de link ook online te lezen." Enkele hoogtepunten uit de historie van de club: "In 40 jaar heeft JCB aan duizenden kinderen judotraining gegeven en is veelvuldig met judoka’s het erepodium bij Nederlandse Kampioenschappen bestegen. Tientallen zwarte banden (en hoger) zijn behaald, scheidsrechters en judoleraren zijn opgeleid. JCB heeft meer dan 100 judotoernooien georganiseerd en aan meer dan 1000 toernooien deelgenomen. Judoka’s uit bijna 30 woonkernen zijn lid van de club. We hebben aan sporthal de Run zelf een dojo gebouwd en hebben buurthuis De Moerkoal in Middelrode omgetoverd in een prachtige dojo en multifunctioneel centrum. Drie vrijwilligers van de club hebben een Koninklijke onderscheiding ontvangen."

- "Het begon allemaal aan de Duivenekker, op de Haashoeve waar 8 enthousiaste mensen begonnen een balletje te gooien. Hieruit ontstond in 1986 onze Club Mooie Boule. Aan de Runweg naast de sporthal werden de eerste officiële jeu-de-boule-banen aangelegd. In 1996 verhuisden wij naar sportpark De Brand. Met 25 buitenbanen en 15 binnenbanen, verdeeld over twee hallen mag Mooie Boule zich met 120 leden de grootste noemen uit de hele omgeving van Den Bosch. Het aantal vrouwelijke en mannelijke leden ligt ongeveer gelijk. Bij Mooie Boule zijn recreanten altijd welkom en krijgen ruim baan. Daarnaast speelt de club op afdelings- en regionaal niveau. Zowel binnen- als buitenbanen zijn comfortabel voorzien van bankjes en zijn uitstekend onderhouden. Buiten is veel groen en in de zomer schaduwgevende platanen. Er is een fraaie, ruime kantine in het clubhuis, waar een breed buitenterras is aangebouwd."

- Zorg: - Pieter van Uden en Natascha Woudwijk wonen met hun drie kinderen op hun boerderij op Koesteeg 17 in Berlicum. Pieter verzorgt zijn 150 kalveren, 100 schapen, 8 hereford koeien, 20 pensionpaarden en 100 kippen. Natascha verzorgt het hele jaar door de katten die verblijven in het kattenpension de Kattenburg. Daarnaast hebben ze nog Zorgboerderij de Elsburg, die dagbesteding biedt aan ex-verslaafden, justitiële klanten en mensen met een verstandelijke en/of psychische beperking. Deze groep wordt ondersteund door professionele begeleiders. Ook de boer en boerin participeren in de groep.

- Het Paardrijk (Koesteeg 39, Berlicum) biedt voor jongeren en volwassenen met een zorgvraag een leuke dagbesteding. De dieren op Het Paardrijk: paarden, kippen, konijnen, honden en katten, hebben ’s ochtends honger en willen graag een handje eten en een schoon bedje om in te slapen. In ruil daarvoor geven ze lekkere eitjes voor bij de lunch, een wandeling in het bos en alle lieve dierenknuffels die je soms heel hard kunt gebruiken. In de ochtend verzorgen ze de dieren, in de middag gaan ze met de dieren aan het werk of gaan ze klussen voor de dieren. Het Paardrijk heeft ervaring met autisme, verstandelijke beperkingen en/of psychische problemen.

- Agrarisch: - "Kamelenmelkerij Smits is in 2006 door Frank Smits gestart in Cromvoirt. De huidige locatie in Berlicum is geopend in 2010. Het is de eerste en vooralsnog enige kamelenmelkerij in Europa en de enige kamelenmelk die legaal in de EU mag worden verkocht. Nederlandse kamelenmelk smaakt ongeveer hetzelfde als koemelk. Sommige mensen vinden dat kamelenmelk wat zouter en pittiger smaakt dan koemelk. Koeien en kamelen eten voor het grootste deel gras. Dit gras bepaalt grotendeels de smaak van de melk. Volgens de wereld voedsel organisatie FAO is kamelenmelk een van de gezondste dierlijke melksoorten. Kamelenmelk bevat geen beta-lactoglobuline, het eiwit dat een grote rol speelt bij het ontstaan van koemelkallergie. De kamelen van het bedrijf zijn in feite dromedarissen (eenbultige kamelen), geïmporteerd van de Canarische Eilanden. Het bedrijf heeft ca. 85 dromedarissen, waarvan er ongeveer 25 gemolken worden, wat in totaal zo’n 175 liter melk per dag oplevert." (bron: Kamelenmelkerij Smits)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)