Borkel en Schaft is een tweelingdorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, gemeente Valkenswaard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-4-1934.
Vanuit Valkenswaard komend, word je met een fraai houten paneel welkom geheten in het dorp Borkel en Schaft. Vreemd genoeg staan verderop aparte komborden voor de dorpsdelen Borkel en Schaft, terwijl iedereen het al decennialang als één dorp beschouwt.
Gemeente Borkel en Schaft anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)
Tijdens carnaval heet Borkel en Schaft Mulkgat. De organisatie van het carnaval is in goede handen bij carnavalsvereniging De Mulkslobbers.
- Borkel en Schaft is een tweelingdorp* in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, gemeente Valkenswaard. Het was een zelfstandige gemeente van 1810 - voorheen vielen Borkel en Schaft onder de gemeente Bergeijk - t/m 30-4-1934.
* Het is één dorp, dat uit twee delen - zijnde de voormalige dorpen Borkel en Schaft - bestaat (vergelijk Etten-Leur; tegenwoordig één dorp, omvattende de voormalige dorpen Etten en Leur, en Burgh-Haamstede; tegenwoordig één dorp, omvattende de voormalige dorpen Burgh en Haamstede). Weliswaar wordt dat in het spraakgebruik soms gemakshalve weer ingekort tot Borkel (vergelijk Westerhaar-Vriezenveensewijk, dat men gemakshalve vaak inkort tot Westerhaar, maar waar men dan eveneens wél het complete (tweeling)dorp mee bedoelt).
Wat ons betreft verwarrend en niet handig is in dit kader dat ter plekke nog wel sprake is van twee kennelijk aparte bebouwde kommen, want/met eigen blauwe plaatsnaamborden 'Borkel' en 'Schaft'. Temeer daar deze bebouwde kommen aan elkaar grenzen, en er dus geen buiten-de-bebouwde-kom-gebied tussen zit, lijkt het ons logischer als men hier één bebouwde kom 'Borkel en Schaft' van zou maken. Omdat al vele decennia niemand dit meer als 2 dorpen beschouwt. Vermoedelijk misleid door deze bebording ter plekke, vermeldt de provincie-atlas Noord-Brabant (1) het - wat ons betreft dus ten onrechte - ook nog als twee aparte plaatsnamen. Áls men de dorpsdelen ter plekke al apart herkenbaar wil houden, zou dit beter aangegeven kunnen worden zoals men dat bij het vergelijkbare dorp Burgh-Haamstede* op het Zeeuwse Schouwen-Duiveland heeft gedaan; één bebouwde kom met de 'tweeling-plaatsnaam' erop, met daaronder witte bordjes die de respecievelijke dorpsdelen aangeven. Overigens word je, komend vanuit Valkenswaard, vlak voor het kombord Schaft, middels een informatiepaneel wél welkom geheten in het dorp 'Borkel en Schaft' (zie de foto elders op deze pagina).
* Zie aldaar de 1e foto op die pagina.
- Wapen van de voormalige gemeente Borkel en Schaft.
- Het dorp Borkel en Schaft heeft - overigens net als de andere kleine kern in deze gemeente: Dommelen - in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Valkenswaard.
- Onder het dorp Borkel en Schaft vallen ook de buurtschappen 'Achterste Brug en Voorste Brug', De Kapel, Heuvel, Hoek, Hoeve en Klein Borkel. Dit zijn in totaal 6 buurtschappen. In sommige bronnen worden ook De Straot (NW van Borkel), Klein Schaft en Poterseind (beide N van Schaft) als buurtschappen vermeld, maar of deze nog als zodanig beleefd worden is de vraag. Ze staan niet meer als buurtschappen in recente atlassen. Klein Schaft omvat vandaag de dag nog slechts 1 boerderijcomplex, en Poterseind omvat enkele panden binnen de bebouwde kom van Schaft.
Terug naar bovenInwoners
Een inwoner van dit dorp is een Borkel en Schaftenaar.
Carnavalsnaam
De naam van de in 1979 opgerichte carnavalsvereniging De Mulkslobbers, en de bijbehorende carnavalsnaam voor het dorp: Mulkgat, hebben te maken met het agrarische karakter van het dorp.
Oudere vermeldingen
- Borkel: 1299 Borkel, 1312 kopie 1350 Borcle, Borkel, 1573 Borckel.
- Schaft: 1414 Scaeft.
Naamsverklaring
- Borkel: Waarschijnlijk oude, met lo 'bos' gevormde naam (waarvoor zie 't Loo bij Bergeijk). Voor het eerste deel kan men denken aan een met berk verwante boomnaam, maar men kan ook aanknopen bij het Middelnederduitse borke 'boomschors, boombast'. Zie ook Borculo.
- Schaft: Hangt waarschijnlijk samen met schave, dat in Brabant voorkomt als benaming voor beemd of hooiland. In een verkoopakte van 1430 wordt gesproken van een weide, gelegen te Rijen in die Schaven. Men verbindt dit schave met het Brabantse schaveie, dat men (via het Waalse chavée) afleidt van het Middeleeuws Latijnse excavatum 'uitholling'. De plaatsnaam kan hier rechtstreeks op teruggaan, of afgeleid zijn van schave door middel van een woordverzwarende t.(2)
Borkel en Schaft ligt Z van Valkenswaard, O van Bergeijk en grenst in het Z aan België. De dorpsdelen worden van elkaar gescheiden door de rivier de Dommel; Borkel ligt W van de Dommel, Schaft O ervan.
Terug naar bovenDorpsdeel Borkel heeft ca. 230 huizen met ca. 580 inwoners, dorpsdeel Schaft ca. 70 huizen met ca. 170 en de buurtschappen hebben bij elkaar ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners. Het totaal aantal inwoners van het dorp Borkel en Schaft incl. de buurtschappen is dus ca. 1.050, het totaal aantal huizen ca. 420.
Terug naar boven- Verhalen over de geschiedenis van Borkel en Schaft op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).
Terug naar boven- Bestemmingsplan Borkel en Schaft (2007).
Terug naar boven- Dorpsdeel Borkel heeft 2 rijksmonumenten. - Dorpsdeel Schaft heeft 4 rijksmonumenten.
- Aanvankelijk hebben Borkel en Schaft beide een eigen kapel, waar de inwoners ter kerke gaan. In 1844 wordt één nieuwe gezamenlijke kerk gerealiseerd; de Sint Servatiuskerk, aan het huidige Mgr. Kuypersplein. Bij de bevrijding in 1944 wordt de kerk zwaar beschadigd. In 1947 wordt hij weer opgebouwd.
- Molen Sint Antonius Abt dateert uit 1865. Op 14 december 1935 is de molen uitgebrand, waarna direct met het herstel is begonnen. De voorheen zwart geteerde molen is daarbij gewit, wat tot heden nog altijd het kenmerkende uiterlijk is. De bekende molenmaker Chris van Bussel vond destijds namelijk dat je aan de molen moest kunnen zien dat er iets mee gebeurd was, in dit geval dus de herbouw na de brand. Bijzonder is dat na de brand in 1935 de binnenkant geheel is vernieuwd, en dat die constructie als basis is gaan dienen voor alle molens die nadien in het land nog zijn gebouwd.
De molen kan in principe nog van alles malen, maar in de praktijk gaat het vooral om maïs, die niet meer bedrijfsmatig, maar door vrijwillig molenaars wordt gemalen. In de afgelopen jaren was de witte molen door de weersinvloeden niet echt wit meer, en ook op andere onderdelen versleten geraakt. Daarom is hij in 2017 gerestaureerd. De restauratie hield o.a. in dat er een nieuw wiekenkruis is aangebracht, de dakbedekking van kap en het lage dak is vernieuwd en de romp is geschilderd. Het meest omvangrijke werk was het restaureren van de molenwieken, die daartoe middels een grote kraan tijdelijk van de molen zijn verwijderd. De molen heeft over belangstelling niet te klagen; in 2016 trok hij 2000 bezoekers uit 29 landen.
- Mariakapel in dorpsdeel Borkel. - Mariakapel in dorpsdeel Schaft.
- In 1857 krijgt deze kleine gemeente ook een klein gemeentehuisje, en wel op Dorpsstraat 51. Tegenwoordig in gebruik als woonhuis. Er was voldoende ruimte voor een vergaderzaal en een gevangenis. De veldwachter gebruikte het achterste deel van de gang als cel. Later wordt een nieuw gemeentehuis gebouwd naast de melkfabriek, en daarna krijgt de oude school die functie.
Terug naar boven- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Mulkslobbers. De carnavalsoptocht is hier op dinsdag.
- Op een zondag eind mei organiseert KPJ Borkel en Schaft jaarlijks het grootste Levend Tafelvoetbaltoernooi van Nederland (in 2018 voor de 11e keer. Een zeer geschikt evenement om met je collega’s, familie en/of vrienden aan deel te nemen. Verschillende teams strijden om de felbegeerde hoofdprijs. Het Levend Tafelvoetbaltoernooi bestaat uit 4 luchtkussens in de vorm van een tafelvoetbalspel. Per team speel je tegen een ander team een ronde om zo vervolgens steeds verder te komen in de competitie. Ook wordt er op een speciaal luchtkussen een apart spel gespeeld om extra punten te halen. Inschrijven kan als herenteam, damesteam, gemengd team en jeugdteam (vanaf 12 jaar). Bezoekers kunnen deze volgens de organisatie bloedspannende wedstrijden aanschouwen onder het genot van een hapje en drankje. De toegang is gratis. De aftermovie Levend Tafelvoetbaltoernooi 2017 geeft een indruk van hoe het eraan toegaat.
- Hippische Vereniging St. Servatius organiseert op 1e Pinksterdag de Rabobank Pinksterrit, een koetsentocht met authentieke rijtuigen en een leuk en gevarieerd programma in het dorpscentrum. De koetsentocht is een traditionele klassementsrit die is opgenomen in de voorselectie van het Nederlands kampioenschap van CTA van het Traditioneel Gerij. De traditionele koetsentocht onderscheidt zich door de zorgvuldige afwerking van koets, tuig en paard. Hierbij besteden koetsier en passagiers de grootste zorg aan passende en originele kleding. Het gaat hierbij om het mooiste geheel van koets, paard(en), tuig en passende kleding, die overeenstemt met het oorspronkelijk gebruik van de rijtuigen. Het is als het ware een rijdend museum.
In het dorpscentrum is die dag van alles te beleven, waaronder een braderie. Bij de molen, die deze dag te bezichtigen is, zijn diverse dieren tentoongesteld. Natuurlijk kan daar naar hartenlust geknuffeld en geaaid worden. Op gezette tijden rijdt er een boerenwagen door het dorp, getrokken door een Belgisch trekpaard, waar je desgewenst mee kan meerijden. In het Dorpshuis is een expositie van schilderclub De Quast. Om ongeveer 14.00 uur is het officieel defilé van de authentieke koetsen in het dorp, waarna je ze nog kunt bezichtigen op het weiland aan de Dorpsstraat. Verder zijn er gezellige terrasjes met live muziek.
- Kermis (gedurende 4 dagen in juni).
- Corsobuurtschap Borkel en Schaft werkt jaarlijks maandenlang aan het ontwerp en de bouw van een corsowagen voor het (dahlia) Bloemencorso Valkenswaard (september).
Terug naar boven- De prachtige rondwandeling De Bergeijkse Barriere - Plateaux (17 km), vanuit Borkel en Schaft, neemt je mee door het zeer landelijke Z buitengebied van dit dorp, tot aan het uiterste Z puntje van dit dorp en de gemeente Valkenswaard; grenspaal 185 aan de Belgische grens.
- Wandelroute Ommetje Het Mortelke (12 km).
- In januari 2019 is het Ommetje door en rond Borkel en Schaft gereedgekomen. Het is een initiatief van de anno 2019 70-jarige inwoner Mientje Kwinten. Ze reageerde in 2015 op een oproep van het toen net opgerichte Dorpsinitiatief om eventuele nieuwe ideeën of verbeterprojecten voor het dorp te delen. Mientje wandelt regelmatig door de natuur in de omgeving. De wandelroute die ze graag bewandelde, gaf een mooi beeld van het dorp, maar had wel wat onderhoud nodig. Het Dorpsinitiatief stimuleerde Mientje om ermee aan de slag te gaan. Ze zocht contact met Natuurmonumenten en heeft samen met hen het Ommetje uitgewerkt. Paden zijn gerenoveerd, brandnetels zijn verwijderd, en de route is bewegwijzerd. "Het bijzondere is dat je midden in de natuur bent, maar toch heel dicht bij het dorp. Je ziet van een afstand de kerk of de molen", aldus Mientje. Bij de wandelroute is een folder uitgebracht met daarin de historie van het gebied (weet iemand waar die te verkrijgen is?, red.). Mientje heeft ook nog plannen voor een nieuwe wandelroute, die ook begaanbaar is voor rolstoelers en wandelwagens.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Borkel en Schaft, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Borkel en Schaft (online te bestellen).
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Borkel en Schaft.
- Nieuws: - Nieuws uit Borkel en Schaft van het Dorpsinitiatief, op Facebook.
- Belangenverenigingen en buurtverenigingen: - Dorpsinitiatief Borkel en Schaft beoogt de leefbaarheid, de veiligheid en de sociale samenhang van het dorp te bevorderen. Zij peilt de wensen en meningen van de dorpsbewoners, is op de hoogte van beleid, plannen en ontwikkelingen die het dorp aangaan, en is op een laagdrempelige en uitnodigende manier bereikbaar voor de dorpsbewoners. Het Dorpsinitiatief faciliteert en ondersteunt particuliere initiatieven, gericht op het verbeteren van de algemene leefbaarheid van het dorp. Haar rol is daarbij enthousiasmerend en verbindend. De uitvoering van de initiatieven is een verantwoordelijkheid van de dorpsbewoners. Ze betrekken de dorpsbewoners actief en maken ze ervan bewust dat ze medeverantwoordelijk zijn voor de leefbaarheid en veiligheid van ons dorp. - In het dorpsgebied van Borkel en Schaft zijn maar liefst 10 buurtverenigingen te vinden.
- Dorpshuis: - Dorpshuis d'n Teut is een multifunctionele ontmoetingsplaats voor de gemeenschap van Borkel en Schaft e.o. Voor veel bewoners, verenigingen en passanten is het dorpshuis een prachtige locatie voor eenmalige of terugkerende activiteiten. Tevens kun je er ook gewoon terecht om een bakje koffie of een ander drankje te doen.
- Onderwijs: - Midden in de dorpskern ligt Basisschool St. Servatius. De school speelt een belangrijke rol in het dorp. Het is een plek waar ontmoetingen plaatsvinden, waar kinderen leren omgaan met andere kinderen en met volwassenen, waar relaties worden aangegaan. De school is de basis van de kleine dorpsgemeenschap. De school kenmerkt zich door: de kleinschaligheid: met haar circa 70 leerlingen kent iedereen iedereen; de intensieve samenwerking met Peuterspeelzaal Borkellijntje, BSO Bluskids, Dorpshuis d’n Teut, Fanfare Emos en Bibliotheek De Kempen; de saamhorigheid; de leefstijl: bewustwording van ieders eigen gedrag en handelen; de zelfstandigheid; het zoeken naar de goede balans tussen kindgericht zijn en de kerndoelen in een drieklassensysteem; ouders te zien als partners. Ouders hebben een actieve rol in alles wat met onze school te maken heeft; leren in school en leren buiten school, leren d.m.v. boeken, leren met de computer, leren met elkaar en leren van elkaar; spelen in de natuurtuin. En ze zijn er trots op dat ze als klein dorp met een kleine school toch een goede kwaliteit 'uitstroom' afleveren aan het voortgezet onderwijs. - De Ouders van Borkel en Schaft hebben een eigen Facebookpagina om elkaar te informeren over actualiteiten in het dorp m.b.t. school, verenigingsleven e.a. zaken die relevant zijn voor de jeugd.
- Jeugd en jongeren: - KPJ Borkel en Schaft.
- Jong Nederland Borkel en Schaft.
- Muziek: - "Direct na de Eerste Wereldoorlog worden enkele inwoners van Borkel en Schaft, geïnspireerd door de trompetklanken van de militairen die daar destijds gelegerd waren, zó enthousiast, dat zij besluiten een eigen fanfare op te richten. In 1920 is Fanfare Emos ("eendracht maakt ons sterk") opgericht. Na ijverig repeteren met geleende en tweedehands instrumenten ontstonden de eerste fanfareklanken. In 1958 is aan de fanfare een drumband toegevoegd. Vanaf 1999 heeft de drumband door het bespelen van allerlei verschillende slagwerkinstrumenten een geheel nieuwe dimensie gekregen. Hierdoor kan de drumband ook wel slagwerkgroep worden genoemd. De fanfare musiceert, zoals van oudsher, bij feestelijke gebeurtenissen en jubilea in het dorp. De fanfare trekt bij diverse gelegenheden spelend door de straten van het dorp, ook in samenwerking met andere verenigingen in het dorp. Denk hierbij aan feestelijkheden zoals Carnaval, het Paaseieren zoeken en het binnenhalen van Sinterklaas.
Naast deze speciale gelegenheden zijn er ook jaarlijkse tradities waar de muzikanten de muzikale klanken laten horen, zoals bij het welbekende Kerstconcert en het Terrasconcert dat in de zomer wordt georganiseerd. Om de tijdens repetities opgedane ervaringen te kunnen toetsen worden (uitwisselings-)concerten gepland. Er wordt naar gestreefd een breed genre muziek te maken van popmuziek tot licht klassieke muziek. De repetities voor de fanfare zijn op dinsdag van 20.00-22.00 uur. Alle repetities vinden plaats in de Teutenzaal achter Dorpshuis d’n Teut in Borkel en Schaft. De Leerlingen Emos Fanfare (LEF) volgen les via het CMD. Dirigent van Fanfare Emos is Peter-Paul Geraats."
- Sport: - Voetbalvereniging v.v. BES (= Borkel en Schaft) is opgericht in 1932. "In de beginjaren werd gevoetbald op een braakliggend stuk heide in het gebied De Pee. Van daar verhuisde men naar de oude weg van Borkel naar Achel en daarna weer naar een veld nabij “Perjanneke” aan de huidige Maastrichterweg. Vanaf de oprichting tot in 1967 is Café Poos, destijds gelegen op Schafterstraat 118, het clublokaal geweest. Hier werden bestuursvergaderingen gehouden maar er werd ook getraind om in conditie te blijven. Deze trainingen vonden plaats op de zolder. Café Poos was ook het kleedlokaal waar de thuisclub en de bezoekende club zich konden omkleden voor de op het terrein aan de Grensweg te spelen wedstrijden. Dat omkleden gebeurde in de achter het café gelegen bakkerij. Voor en na de wedstrijd moest hiervoor een afstand van zo’n 500 meter worden overbrugd.
Later verhuisde men naar het complex aan de Sportstraat. In 1980 is Sportpark De Brug aan de Bruggerdijk gereedgekomen. Op dit voor zo’n kleine gemeenschap schitterende sportpark huizen momenteel naast de voetbalvereniging nog 5 andere verenigingen en wel: korfbalclub Omhoog, de KPJ, Jong Nederland, de Hippische rijvereniging St. Servatius en PHV politiehondenvereniging. Ook de corsobouwers van Borkel en Schaft maken sinds 2006 gebruik van het geasfalteerde terrein op het sportpark om hun corsowagen op te bouwen."
- Op de site van Hippische Vereniging St. Servatius staat een prachtig verhaal over de geschiedenis van de vereniging en haar voorgangers. Enkele citaten daaruit: "Al in 1935 bestaan er in Borkel en Schaft plannen voor de oprichting van een rijvereniging. Blijkbaar vond men in die tijd de boerentrekpaarden te zwaar van bouw om daarmee de ruitersport te kunnen beoefenen. Helaas steekt de oorlog een spaak in het wiel. De Duitse bezetter laat zelfs de landbouwpaarden niet met rust. In 1945 is de tijd rijp om met de rijvereniging van start te gaan. Succes blijft niet uit, temeer omdat er op andere gebieden weinig tot geen ontspanningsmogelijkheden waren. In 1954 dringt de emancipatie door in de ruitersport. Voortaan ziet men ook amazones bij de ruiterfeesten aantreden. Het optreden van de vereniging manifesteerde zich bij bruiloften in het dorp, het inhalen van Sint Nicolaas en verder in vrijheidsdressuur.
In de jaren zestig lopen de ruitersportactiviteiten wat terug. Door de mechanisatie in de landbouw verdwijnt het werkpaard meer en meer. De paardensport wordt een luxe ontspanning. In 1968 wordt de draad weer serieus opgepakt. In 1969 start er ook een ponyclub, genaamd De Gaucho's. De verstandhouding tussen beide clubs is altijd heel goed geweest. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat er in de jaren zeventig wel eens tegen elkaar wordt gevoetbald. Sommigen staan op de klompen in het veld, zodat er ook wel eens een klomp in het rond vliegt. Maar dat kan de pret niet drukken." In 1993 zijn de rijvereniging en de ponyclub gefuseerd tot de huidige Hippische Vereniging St. Servatius. De vereniging heeft 3 afdelingen: een afdeling pony’s, een afdeling paarden en een afdeling mennen. De vereniging heeft veel actieve wedstrijdleden, maar ook recreatieleden zijn van harte welkom.
- Welzijn: - Buren voor Elkaar helpt vraag en aanbod bij elkaar te brengen, voor mensen die hulp ergens mee nodig hebben en mensen die weleens iemand willen helpen, en zo samen te zorgen voor een leefbaar Borkel en Schaft.
Reacties
(2)“op de Schaft” geboren en getogen is het leuk om te lezen dat zelfs de naam van het café van mijn opa en oma vernoemd staat. Ik begrijp dat e.e.a. geschreven is door een Leerdammer. Grappig, ik ben pas verhuisd naar Riethoven, na 25 jaar in Leerdam te hebben gewoond!
Dag Wilma,
Dank voor uw complimenten. Dat doet mij goed om te horen! En het stimuleert mij om door te gaan met de laatste loodjes/puntjes op de i. Ik hoop dat u uw enthousiasme ook aan uw relaties wilt overbrengen, want helaas weten de meeste mensen nog altijd niet van het bestaan van de site, en degenen díe er van weten, zijn er allemaal enthousiast over.
Het links-hoofdstuk is het gemeentegids-deel. Bij 'echte' gemeentegidsen staat daar dan alleen naam en adres. Ik wil toegevoegde waarde bieden door naast de link ook een inhoudelijk stukje achtergrondinformatie op te nemen over de geschiedenis en wat een vereniging te bieden heeft, zodat mensen uit het dorp herkenbare dingen van vroeger lezen die ze nog hebben meegemaakt en door de informatie hopelijk ook gestimuleerd worden om lid te worden van in dit geval de muziekvereniging, voetbalvereniging of hippische vereniging. En bij de geschiedenis van de voetbalvereniging hoort dus ook het door u bedoelde café.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl, geboren en getogen Amersfoorter, sinds 2001 woonachtig in Leerdam (met van 2006-2012 een 'uitstapje' naar buurdorp Oosterwijk)
Reactie toevoegen