Borne

Plaats
Dorp en gemeente
Borne
Twente
Overijssel

gemeente_borne_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Borne anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Borne anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Borne

Terug naar boven

Status

- Borne is een dorp en gemeente in de provincie Overijssel, in de streek Twente.

- De gemeente Borne werkt met omliggende gemeenten samen in het samenwerkingsverband Netwerkstad Twente.

- De gemeente heeft in 2001 het dorp Bornerbroek afgestaan aan de gemeente Almelo. Sindsdien omvat de gemeente naast de gelijknamige hoofdplaats verder alleen nog de dorpen Hertme en Zenderen en een deel van de buurtschap Azelo.

- Wapen van de gemeente Borne.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente.

- Voor de postadressen valt ook een deel van de buurtschap Azelo onder het dorp Borne.

- Sinds januari 2020 is Jan Pierik burgemeester van de gemeente Borne. Voorheen was hij directeur van de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1206 kopie begin 15e eeuw Burgunde, 1385 Borghenden, Borgonden, 1447 Borngonde, Borgeden, 1470 Boerne.

Naamsverklaring
Stamt van het Germaanse burgundjô-* en is te vergelijken met het Keltische brigantia 'hoog gelegen plaats'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Bijnaam inwoners
Melbuul'n (= meelzakken).

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Borne ligt NW van Hengelo, ZO van Almelo, N van de splitsing A1/A35. De gelijknamige hoofdplaats ligt Z in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Borne 461 huizen met 3.323 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 142/1.219 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Hertme 50/302, Zenderen 170/1.232 en Bornerbroek 99/570.

- Grondgebied van de gemeente vóór de eerste grenscorrectie in 1972, gevisualieerd op een actuele plattegrond (een oude plattegrond uit ca. 1870 vind je elders op deze pagina afgebeeld).

- Bij deze gemeente hebben de volgende grenscorrecties plaatsgevonden (onder de links vind je plattegronden die een en ander visualiseren):
in 1972 van de gemeente Weerselo: 134 hectare met 90 inwoners;
in 1972 van de gemeente Hengelo: 19 hectare met 9 inwoners;
in 1996 naar de gemeente Hengelo: 28 hectare met 13 huizen en 34 inwoners;
in 1996 van de gemeente Hengelo: 1 hectare zonder inwoners;
in 1997 naar de gemeente Almelo: 84 hectare met 12 huizen en 47 inwoners;
in 2001 van de gemeente Ambt Delden: 219 hectare met 34 huizen en 167 inwoners (= deel van de buurtschap Azelo, valt nu onder de CBS-buurt 'verspreide huizen Borne-West');
in 2001 naar de gemeente Almelo: 1.622 hectare met 589 huizen en 1.800 inwoners (= dorp Bornerbroek en buurtschap Tusveld e.o.);
in 2001 naar de gemeente Hof van Twente: 54 hectare met 1 huis en 6 inwoners (voorheen deel van de CBS-buurt 'verspreide huizen Borne-West', nu deel van de CBS-buurt 'verspreide huizen Deldeneresch'). (© van de bewerkte plattegronden: Andreas Bartelink)

- Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 8.800 huizen met ca. 22.000 inwoners op een oppervlakte van 2.600 hectare. Het gelijknamige dorp omvat ca. 8.000 huizen met ca. 20.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Borne is ontstaan als centrale plek van de marke Zenderen. Boerderij de Meijershof kreeg nog in de 19e eeuw als huisnummer "Zenderen 1". Deze boerderij staat vermeld in een document uit 1206 van het bisdom Utrecht, toen de bisschop de hof en de kerk te Borghende in eigendom kreeg. De nederzetting ontwikkelde zich eeuwenlang als boerendorp, met als kern de 20 boerderijen rondom de bisschoppelijke hof.

Halverwege de 19e eeuw was er in Borne naast de landbouw reeds een veelzijdige industrie, bestaande uit drie calicotfabrieken, een katoenenbontweverij, vier spinnerijen met handmolens voor katoenengarens, een fabriek van hennepenbrandspuitslangen en brandemmers, twee cichorijfabrieken, bombazijn- marseille- en bontfabrieken, alsmede drie brouwerijen, waar men zeer goed bier brouwde, dat onder de naam van Bornschbier bekend was.(2)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Borne, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Doelstelling van Heemkundevereniging Borne is het beheren, bevorderen, verzamelen en publiceren van de plaatselijke geschiedenis, oudheden, volkskunde en cultureel erfgoed. Het maken van studies en het opwekken van belangstelling voor historie, recht en volkskunde in de ruimste zin van het woord, in het bijzonder van deze gemeente en haar omgeving. Inspiratie is de sleutel tot behoud en ontwikkelen van het lokale erfgoed dat een onderdeel is van cultuureducatie. Heemkunde is kennis van en onderzoek naar de eigen natuurlijke leefomgeving. Het gaat vaak om de bestudering door inwoners van deze omgeving in al zijn aspecten. Deze studie is in hoofdzaak gericht op historie, archeologie, volkskunde, streektaal en monumentenzorg. Zo is er binnen de heemkunde voor elk wat wils, ongeacht opleiding of leeftijd.

Wat doet de vereniging zoal?: het verzorgen en houden van lezingen, exposities, excursies en fiets-/wandeltochten; het beschikbaar stellen en toegankelijk maken van archiefmateriaal en documentatie; het verrichten van onderzoek en bewerken van historische bronnen en archiefmateriaal; het organiseren van ledenactiviteiten en publiceren van facetten van verleden en heden; het geven van een toekomstvisie en meewerken aan het behoud van cultuurhistorische elementen."

- De Canon van Borne vertelt de geschiedenis van deze gemeente aan de hand van een 'tijdlijn' met de 50 belangrijkste gebeurtenissen in deze gemeente (in canontermen 'vensters' genoemd) door de eeuwen heen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De komende jaren wordt de nieuwe wijk Bornsche Maten gerealiseerd, waar uiteindelijk ca. 2.700 woningen zullen verrijzen.

- Op de site Mijn Borne 2030 vind je een 4-tal toekomstscenario's voor het dorp, waaronder het tot favoriet gekozen scenario.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het oude centrum van het dorp heeft sinds 1991 het landelijk predikaat "Beschermd dorpsgezicht", dat onder meer bepaalt dat het stratenpatroon niet veranderd mag worden. Het gebied wordt grofweg begrensd door de Ennekerdijk, Grotestraat, Marktstraat, Koppelsbrink en de rondweg. Het centrum laat zich lezen als een monumentaal boek over de geschiedenis van Borne.

Het predikaat "Beschermd dorpsgezicht" is toegekend omdat het stratenpatroon sinds de middeleeuwen niet is veranderd. Directe oorzaak daarvoor is het verplaatsen in 1888 van de Sint Stephanuskerk van de Koppelsbrink naar de Grotestraat, hoek Stationsstraat. Daarmee verdween ook de bedrijvigheid uit Oud Borne. De kerkgangers stalden hun paarden bij de herbergen in de nabijheid van de kerk. Na het kerkbezoek ging men de kruidenierswaren inkopen bij de winkels, die ook in die omgeving stonden.

In Oud Borne staan nog diverse panden uit de 19e eeuw. Mooie voorbeelden daarvan zijn Het Bussemakerhuis, de voormalige Synagoge, de Doopsgezinde kerk aan de Ennekerdijk, de voormalige herberg De Gouden Schaaf aan de Brinkstraat, het Hulshofhuis, notarishuis en schippersherberg 't Steerntje aan de Marktstraat en aan de Koppelsbrink de oude RK pastorie, de Klopjeshuizen en herberg De Bontekoe. Op de Meijershof staat ook nog een aantal oude gebouwen.

- Borne heeft 31 rijksmonumenten.

- Borne heeft 47 gemeentelijke monumenten.

- Oude Kerk (Oude Kerkstraat 2). Toren en koor van de kerk dateren uit begin 15e eeuw, schip uit eind 15e eeuw. Het schip is merkwaardigerwijs over de volle lengte verdeeld. De kerk maakt evenals de Nieuwe Kerk (Deldensestraat 76) en de kapel van het Dijkhuis ('t Dijkhuis 1) deel uit van de Protestantse Gemeente Borne. Anno 2019 is de kerk in restauratie. Het gaat onder meer om de 17 historische muurschilderingen. Hierbij ontdekte men dat de preekstoel niet gefundeerd is, en dat de muur waar de preekstoel aan hangt door de droge zomer van 2018 verder verzakt is dan de rest van de kerk en daardoor de preekstoel met zich meetrekt. Deze tegenvallers zorgen voor forse extra kosten om het gebouw weer stabiel te maken. Daar worden dan ook aanvullende fondsenwervingsacties voor op touw gezet.

- Mariakapel (Koppelsbrink).

- 17e-eeuwse ‘klopjeshuizen’ aan de Koppelsbrink (‘klopjes’ waren ongehuwde vrome vrouwen).

- De voormalige synagoge uit 1842 (Ennekerdijk 17) is nu een cultureel centrum.

- Beeldentuin Scholtenshof achter het gemeentehuis.

- Gevelstenen in Borne.

- Museum Bussemakerhuis is in 1655 gebouwd als woning en handelshuis. In 1779 heeft het echtpaar Jan Bussemaker en Trijntjen Hulshoff het huis verbouwd en heeft het zijn huidige vorm gekregen. In het pand bevinden zich nog een stijlkamer, ingericht in de sobere stijl van de Doopsgezinden, waartoe de Bussemakers behoorden, en een ingerichte opkamer en eetkamer. De weefkamer in het "achterhuis" is in bedrijf te zien. Museum Bussemakerhuis is een uniek monumentaal linnenfabrikeurshuis. Het is het enige overgebleven 18e-eeuwse fabrikeurshuis in Nederland. Het Bussemakerhuis behoort tot het cultureel erfgoed van Borne. Het vertegenwoordigt een stuk Twents textielverleden en schetst de rijke historie van de Bornse linnengeschiedenis in de 18 en 19e eeuw. De volgende thema's staan centraal in de vaste expositie: wat is linnen, geschiedenis en actualiteit; wat is een fabrikeur, hoe werkte de linnenhandel in Twente; welke samenhang bestond er tussen de Doopsgezinde religie en de linnenhandel; geschiedenis van het huis; familie- en bedrijfsgeschiedenis van de familie Spanjaard.

Terug naar boven

Evenementen

- Activiteitenkalender 'Uit in Borne'.

- "De Nieuwjaarsduik van Borne is inmiddels uitgegroeid naar een jaarlijks terugkerend evenement van wijkvereniging Stroom Esch in samenwerking met Sportschool Fit For Free in Hengelo. Het wordt georganiseerd door jongeren en is bestemd voor jongeren maar ook oudere deelnemers en kinderen zijn van harte welkom om mee te doen. Alle deelnemers worden verzocht verkleed het water in te gaan. Voor degenen die het mooist zijn uitgedost zijn enkele fraaie prijzen te winnen waar onder een jaarkaart voor sportschool Fit For Free."

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Toet’nbloazers.

- In 1976 is Stichting Melbuul’ndagen Borne opgericht met als doel het oogstfeest in ere te herstellen. Sindsdien worden er jaarlijks onder de noemer Melbuul’ndagen (gedurende 4 dagen eind augustus, in 2019 voor de 44e keer) tal van festiviteiten georganiseerd. Het feest trekt steevast vele tienduizenden bezoekers uit heel Twente en heeft in de regio dan ook een goede naam en traditie opgebouwd.

- Run-Bike-Run Borne (triathlon) (eind augustus).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "Stichting Kringloopbedrijf Borne is opgericht in 1984. De stichting heeft tot doel het exploiteren van een kringloopbedrijf, waarbij het aspect van recyclen (circulaire economie) een belangrijke drijfveer is. De laatste jaren is de nadruk van de bedrijfsvoering nog meer verschoven naar recyclen. Naast het splitsen van afvalstromen voor verdere verwerking door bedrijven, bieden wij ook de mogelijkheid aan burgers om zogeheten 'tweede kans artikelen' aan te schaffen in onze winkel. Daarnaast is er de doelstelling om arbeidsplaatsen te bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, werkervaringsplaatsen te bieden, alsmede stageplekken en invulling van tijd voor taakgestraften. De organisatie kent een zogeheten not for profit filosofie. Dat wil zeggen dat de uiteindelijke winsten voor het grootste deel terugvloeien naar de gemeenschap. In de afgelopen jaren zijn vele tienduizenden euro’s geschonken aan projecten en goede doelen. Op onze site vind je een overzicht van deze doelen. Stichting Kringloopbedrijf is een zelfstandige onderneming met 14 mensen in vaste dienst en tussen de 30 en 40 vrijwilligers. Wij zijn trots op ons bedrijf en staan voor kwaliteit. Wij waren de tweede kringloopwinkel in Nederland die het 'Keurmerk kringloopbedrijven' heeft gekregen. Ons 'warenhuis' heeft een groot assortiment. Wij hopen je gauw een keer te mogen begroeten!"

- Het project De Groene Poort heeft tot doel om het buitengebied van Borne te ontwikkelen tot een groene long in het stedelijk netwerk van Netwerkstad Twente en als groene verbinding tussen de waardevolle landschappen van Noordoost Twente en Zuidwest Twente. Het betreft met name de buitengebieden van de dorpen Hertme en Zenderen. De totale omvang van het gebied is ca. 1.500 hectare. Het buitengebied van Zenderen staat ook bekend als Zendersche Esch (ca. 560 hectare). Daarbinnen is een apart plan gemaakt voor de landschappelijke en recreatieve ontwikkeling van het gebied Zendersche Esch Zuid. De Groene Poort gaat de landgoederen van Twickel, Weleveld en Noordoost Twente met elkaar verbinden. Dat vergt nog wel extra infrastructurele inspanningen, om barrières zoals de spoorlijn en snelweg middels bruggen en tunnels passeerbaar te maken.

- Waterschap Vechtstromen heeft in 2015 en 2016 de Oude Bornsebeek opnieuw ingericht. Door de beek te versmallen komt er meer snelheid in het water. Daarnaast hebben de oevers van de waterloop meer variatie in de helling gekregen. Door forse takken, boomstobben en stronken in de oevers te verankeren zijn bovendien luwtes gecreëerd waar vissen kunnen paaien. De beek is daarmee ook aantrekkelijker geworden voor libellen en waterlopers. Het waterschap heeft de Oude Bornsebeek ook zodanig heringericht dat ze nu weeer meer meandert (kronkelt). En bij golfclub Weleveld is een retentiegebied aangelegd waar het water bij pieken in de regenval tijdelijk wordt opgevangen.

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's, ansichtkaarten e.d. van Borne op Facebook.

Terug naar boven

Links / voorzieningen

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Borne.

- Media / nieuws: - RTV Borne is een onafhankelijke lokale media-instelling die zich richt op het voor, over én met de inwoners van deze gemeente maken en verspreiden van maatschappelijk relevante actualiteiten, informatie en amusement. Dit wordt crossmediaal gerealiseerd via kanalen als radio, televisie, TekstTV, social media en het internet. De belangrijkste doelstelling van de omroep is het versterken van de lokale gemeenschap door het bevorderen van de onderlinge communicatie. - Bornse Courant.

- Belangenorganisatie: - Belangenvereniging Oud Borne. "Het oude deel van het dorp is een speciale plek om te wonen en werken. We hebben een beschermd dorpsgezicht met zijn steegjes, het speciale stratenpatroon, monumenten, bezienswaardigheden en de Oude Kerk. Dit alles maakt het tot een uniek stukje van de gemeente. Om prettig te kunnen wonen en werken, nu en in de toekomst, willen we als bewoners hierop invloed uitoefenen en actief onze bijdrage leveren. Daarvoor zijn we in 2016 een traject gestart om de betrokkenheid van bewoners te vergroten en samen de onderwerpen te kiezen en in te vullen die wij belangrijk vinden om dit deel van het dorp speciaal te houden als woon- en werkplek.

In 2017 zijn de volgende thema`s gekozen: leefbaarheid, duurzaamheid, openbare ruimte, sociale activiteiten en cohesie, communicatie. De plannen worden per thema uitgewerkt in een werkgroep, daarna (jaarlijks) verder uitgewerkt in concrete acties. Deze acties worden vervolgens ook door de desbetreffende werkgroep in gang gezet, uitgevoerd en besproken met partners zoals de gemeente Borne. Op deze manier komen we dus vanaf 2018 tot een werkwijze voor, door en met actieve bewoners. We zoeken nog extra vrijwilligers die willen meedenken en overzicht houden/coördineren (als werkgroepleider of bestuurslid) en leden die praktisch de handen uit de mouwen willen steken bij werkgroepen of activiteiten."

- Wijkverenigingen: - Wijkvereniging Stroom Esch.

- MFC's: - Het in 2004 gerealiseerde Kulturhus De Bijenkorf is een multifunctioneel ontmoetingscentrum (MFC). Een centrum voor educatie, dienstverlening, welzijn, kunst en cultuur, dat zich heeft ontwikkeld tot het kloppende hart binnen de sociale, culturele en maatschappelijke structuur van Borne.

- Midden in de in opbouw zijnde nieuwbouwwijk de Bornsche Maten is de eerste fase van deelplan De Veste gerealiseerd; de multifunctionele voorziening De Veste. Het gebouw biedt onderdak aan: Kinderopvang Borne; Basisschool De Vonder; Volleybalvereniging Ecare Apollo 8; Wijkraad Bornsche Maten. Door slim gebruik te maken van isolatie en energie is het gebouw bijzonder energiezuinig. Zonnepanelen wekken maar liefst 80.000 kilowatt elektriciteit op. Aardgas wordt alleen gebruikt voor de douches in de kleedkamers. De thema’s duurzaamheid en energiezuinigheid komen terug in een educatief programma. Spelenderwijs leren kinderen op deze manier met voorbeelden uit het eigen gebouw verantwoord om te gaan met energie.

- Voortgezet onderwijs: - "Het Twickel College biedt onderwijs voor atheneum, havo, vmbo en lwoo. Er zijn 2 locaties: in Hengelo, Borne en Delden. Twickel wil bij alle leerlingen het plezier in leren bevorderen, onder het motto "Leren met Plezier". Kwaliteit door goede resultaten en eigentijdse onderwijsvormen, optimale ontplooiing van alle leerlingen en een persoonlijke benadering staan bij ons centraal. Op Het Twickel College heerst een creatief klimaat waarin iedereen zichzelf mag onderscheiden. Je doel bepaal jezelf. De route er naar toe bewandelen we samen. Met onze aanpak willen we: leerlingen stimuleren om te leren; leerlingen uitdagen om actief te zijn en hun uiterste best te doen; creatief en zelfstandig denken van leerlingen stimuleren en honoreren; meer samenhang in onze didactiek ontwikkelen; zorgen voor een uitdagende leeromgeving; uitgaan van de natuurlijke nieuwsgierigheid en creativiteit van onze leerlingen; leerlingen de kans geven om hun talenten optimaal te ontwikkelen; leerlingen naarmate ze ouder worden leren met meer eigen verantwoordelijkheid om te gaan."

- Jeugd en jongeren: - "Theaterschool Luna in Borne is de grootste (en leukste) jeugd-theaterschool van Twente! Theaterschool Luna is een professionele opleiding. Maar tevens staat het spelplezier en de persoonlijke ontwikkeling van de leerling voorop. Wij werken aan sociale vaardigheden, hierdoor zal de leerling weerbaarder worden en minder faalangsten kennen op het podium of voor de camera. We kijken wat een leerling nodig heeft om zijn of haar doel te bereiken. Zijn of haar persoonlijke "ik" staat voorop. Theaterschool Luna biedt jeugd en kinderen alles aan op het gebied van zang, dans en acteren. Begeleiding. Onze professionele docenten van verschillende diciplines hebben de juiste ervaring op de werkvloer en weten als geen ander wat het vak inhoudt. Daarom kunnen zij onze leerlingen op de beste manier opleiden. Ze komen van onder anderen AHK te Amsterdam, Fontys te Tilburg, Lucia Marthas, acteurschool Amsterdam, conservatorium zang en dans en drama therapie te Nijmegen. Daarbij hebben we ook verschillende docenten die gespecialiseerd zijn in het bewegingsapparaat van het lichaam, denk hierbij aan fysiotherapie."

- Veiligheid: - Politie Borne.

Reactie toevoegen