Status

- Breudijk is een buurtschap, dijk en polder in de provincie Utrecht, in de regio Groene Hart, gemeente Woerden. T/m 1817 gemeente Harmelen. In 1818 over naar gemeente Gerverscop, per 8-9-1857 weer over naar gemeente Harmelen, in 2001 over naar gemeente Woerden.

- De buurtschap Breudijk valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Harmelen.

Naam

Oudere vermeldingen
1280-1287 Broedijc, 1296-1307 Broydijc, 1314 Broidijc, 1498 Breudyck.

Naamsverklaring
Men kan aanknopen bij het Middelnederlandse broecdic (bijv. anno 1274 bij Langerak): dijk om een broek 'laaggelegen, veelal drassig of met water bedekt land', maar waarschijnlijk behoort het eerste deel breu bij de woordgroep van het Middelnederlandse bruyen 'drek, mest', zie Brouwhuis.(1)

Ligging

De buurtschap Breudijk ligt rond de gelijknamige weg (met uitzondering van het begin van deze weg, rond en W van de Energieweg, dat valt te rekenen tot buurtschap en bedrijventerrein Putkop), NW van Harmelen. De weg/dijk loopt vanaf de Putkop in het ZW richting kasteel De Haar in het NO. Ook de N hiervan parallel lopende lintbebouwing aan de Wildveldseweg valt grotendeels tot de buurtschap Breudijk te rekenen, omdat het in de gelijknamige polder ligt, en aan de Breudijker Molenvliet. Het begin van de Wildveldseweg, bij het kruispunt met de weg Gerverscop, is echter onderdeel van de buurtschap Indijk.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Breudijk 7 huizen met 45 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 65 huizen met ca. 165 inwoners.

Geschiedenis

De Breudijk is een van de oudste doorgaande landwegen in het Groene Hart. Het agrarische bebouwingslint is aangelegd ten noorden van de oeverwal van de Oude Rijn. Deze stroomrug vormde de noordelijke grens van het Romeinse Rijk. In de middeleeuwen is de polder ontgonnen door een noordwaartse strokenverkaveling. Aan de zuidzijde van de stroomrug is klei en zand afgegraven, waardoor vijvers zijn ontstaan.

Van 1855 tot 1936 was er in het ZW uiteinde van de buurtschap Breudijk de halte Harmelen aan de spoorlijn Utrecht-Rotterdam. Helaas is in laatstgenoemd jaar ook het stationsgebouw afgebroken.

- Geschiedenis van het waterschap Breudijk.

Bezienswaardigheden

- De agrarische bebouwing bestaat uit karakteristieke langhuisboerderijen met rieten wolfkap of met een met pannen of riet gedekt zadeldak. Een uitzondering hierop vormt de aan de zuidzijde gesitueerde krukhuisboerderij uit de 17e en vroeg 18e eeuw en een vroeg 19e-eeuwse dwarshuisboerderij. Veel van deze boerderijen zijn rijks- of gemeentelijk monument. Opvallend is het ontbreken van zowel grootschalige, moderne bijgebouwen als traditionele bijgebouwen zoals boenhok en zomerhuis. De monumentale panden spelen een belangrijke rol in de positieve beleving van het landschap in deze buurtschap. Het zijn met name de infrastructurele ingrepen als spoorweg, spoorwegverbreding en de weinig gave staat van de (zuid)westzijde van Breudijk, die sterk afbreuk doen aan de beeldkwaliteit.

- In 1997 is ter hoogte van Breudijk 48 een herinneringsgrenspaal geplaatst, in het kader van het Romeinenjaar.

Beschrijving van enkele monumentale panden:

Breudijk 22: Deze L-vormige boerderij dateert mogelijk uit de 17e eeuw. In de witgepleisterde voorgevel, voorzien van muurankers, bevindt zich de voordeur, die slechts bij huwelijken of begrafenissen werd gebruikt.

Huisnrs. 25-25a: Deze rietgedekte langhuisboerderij zou zijn gebouwd in 1784. In 1964 heeft een verbouwing plaatsgevonden, waarbij het zomerhuis is vervangen door nieuwbouw. De voorgevel is voorzien van muurankers en vlechtingen.

Breudijk 27: Deze rietgedekte langhuisboerderij Elisabeth Woutrina is vernoemd naar de gezusters Elisabeth en Woutrina van Haaften. De familie Van Haaften was eerst pachter van de boerderij op Haanwijk 1, die de naam Woutrina Elisabeth droeg. In 1971 heeft door tussenkomst van de toenmalige gemeente Harmelen een ruiling plaatsgevonden tussen beide boerderijen. De Elisabeth Woutrina hoeve, die is gebouwd in 1873 en oorspronkelijk Louisehoeve heette, is in de jaren zeventig getroffen door een zware storm, waardoor de achtergevel diende te worden vernieuwd.

Huisnr. 29: Deze rietgedekte Johanna Hoeve zou volgens de muurankers uit 1642 dateren, doch de ankers zijn niet aan de balken verankerd, zodat deze later aangebracht kunnen zijn. De zijgevels zijn in de loop der tijd vernieuwd.

Breudijk 31: Deze langhuisboerderij is gebouwd in 1933, naar ontwerp van de Harmelense bouwkundige Petrus Johannes Gasse, nadat een brand de oude boerderij in de as had gelegd. Eigenaar van deze boerderij Broekhuysen was de Haagse jhr. mr. E.F.M.J. Michiels van Verduijnen, en pachter was toen W.C. Verhoeff, wiens zoon Bernard als 6- jarige in oktober 1933 de eerste steen legde voor de nieuwe boerderij. Voor een tante van de pachter werd aan de Lange Linschoten in Snelrewaard een zelfde boerderij gebouwd.

Huisnr. 33: De eerste steen voor deze langhuisboerderij is gelegd op 22 september 1914 door de pastoor van Harmelen: de RK Kerk van Harmelen was de opdrachtgever van deze bouw. In de linker zijgevel is een gevelsteen ingemetseld met de wapens van de families Van der Does en Glimmer(s). De boerderij is zowel in- als uitwendig verschillende keren verbouwd.

Breudijk 41: De rietgedekte langhuisboerderij Ons Genoegen dateert uit 1893, als vervanger van een boerderij die wat meer naar de weg was gelegen. Het zomerhuis van de boerderij, op huisnr. 39, dateert van vóór 1893. In- en uitwendig is de boerderij later gewijzigd. Ook de dakkapellen zijn niet oorspronkelijk.

Huisnr. 45: In 1895/1896 is deze langhuisboerderij herbouwd in opdracht van mr. Gerard Johan Verloren van Themaat uit Utrecht. De banden op de gevel en sluitstenen boven de venster bestaan uit pleisterwerk. In 1925 is het pand verbouwd.

Breudijk 47-49: Deze rietgedekte langhuisboerderij Nieuwlust dateert uit het einde van de 19e eeuw. De bakstenen schuur dateert van rond 1910. Ook de 2e verdieping heeft in de gevel nog een klein rond venster. De rechter zijgevel is in de loop van de tijd gewijzigd.

Huisnrs. 51-51a: Deze dwarsboerderij Landzicht komt al in 1832 op de kadastrale kaart voor. De eigenaresse woont dan in Gerverscop. De oude kern van deze boerderij kan dateren uit de 17e eeuw. In 1962 is de indeling geschikt gemaakt voor dubbele bewoning. (bron)

De hierboven beschreven panden worden uitgebreider beschreven, in tekst en beeld, in de monumenteninventarisatie Breudijk gem. Woerden.

- De Breudijkermolen (Wildveldseweg 17) uit oorspronkelijk ca. 1550 heeft tot 1904 de Polder Breudijk bemalen, en is toen afgebroken omdat een nieuw stoomgemaal (later elektrisch gemaal) de functie van de molen heeft overgenomen. Het gemaal is gebouwd op de fundamenten van de molen. Door ruilverkaveling en daarmee gepaard gaande herinrichtig van de waterhuishouding raakt het gemaal in 1964 overbodig en buiten werking. De machinistenwoning was verzakt en werd ge­sloopt. De zoon van de laatste machinist van gemaal Breudijk koopt het buiten werking geraakte gemaal en bouwt het om tot woonhuis; de schoor­steen is omgehaald en de stoomketel en alle metalen aandrijvingen inclusief het schoepenrad zijn verwijderd. De Breudijkermolenvliet is om het gebouw heen gelegd.

Landschap, natuur en recreatie

- Kees en Corry Vernooij wonen sinds ca. 1980 in de polder Breudijk en zij hebben bijzondere aandacht voor zowel de cultuurhistorische waarde van hun woonomgeving alsook voor de flora en de fauna van de polder. Toen zij in de gelegenheid kwamen om een voormalige boomgaard van 5400 m2 naast hun huis aan te kopen, gingen zij daar graag op in. Met dit braakliggende stuk land wilden zij de natuur de gelegenheid geven terug te komen in dit deel van de polder Breudijk. Daarnaast wilden zij een relatie leggen met de historie van de Breudijkermolen.

Zij zijn in contact getreden met Stichting Hugo Kotestein, de Monumentencommissie, Stichting De Kievit in Harmelen, de Vereniging voor Landschapsbeheer Vleuten-De Meern en Hoveniersbedrijf Sjaak Baardwijk uit Groot- Ammers, om een visie te ontwikkelen op deze historische locatie. Om een mooie verbinding te maken met de historie van deze omgeving is alles in het werk gesteld om zoveel mogelijk de authentieke vorm van de voet van de Breudijkermolen te reconstrueren. Gebruik is gemaakt van de originele maatvoeringen van deze achtkantige grondzeiler. Daar het te kostbaar is om de molen volledig te herbouwen, is herbouwd tot de zogeheten 'spatzolder'.

Dit alles heeft geleid tot een Inrichtingsplan ‘Het Wilde Veld’, waarbij de ruim halve hectare braakliggende grond een lustoord is geworden voor inheemse planten, vlinders en vogels. Door middel van waterpeilverhoging zal de oorspronkelijke vegetatie terugkeren. Een natuurplas en amfibieënvijver is aangelegd waar aan de oevers inheemse moerasvegetatie is aangepland en dees ook spontaan is ontstaan: o.a. riet, grote en kleine lisdodde, egelskop, zwanenbloem, guichelheil, waterdrieblad, moerasspirea, watergentiaan, kikkerbeet, watermunt, de gewone dotterbloem, de blaartrekkende boterbloem, grote waterweegbree en kattenstaart. Tevens is een geriefbosje en een struweel aangelegd met tientallen eiken en ruim 500 inheemse bomen en struiken : o.a. gelderse roos, veldesdoorn, lijsterbes, sleedoorn en haagbeuk.

Dit vormt een voedselrijke habitat voor zeldzame en bedreigde vogels, zoals deze voorkomen op de rode lijst van Vogelbescherming Nederland met ernstig bedreigde vogelsoorten. Deze vogels zoals de koekoek, de ringmus, de huismus, de gele kwikstaart, de spotvogel en de matkop hebben op dit perceel de mogelijkheid gekregen zich te voeden en te vestigen, Wulpen, puttertjes, spechten, het witgatje, de tjiftjaf en de koperwiek, de ijsvogel, de visdief en de karekiet zijn meerdere malen waargenomen. Een stelletje torenvalken heeft al verschillende jaren 3 tot 4 jongen grootgebracht. Voor vlinders en insecten zijn er in de luwte bloemenweiden met inheemse planten aangelegd. Ook is voldoende brandnetel aanwezig voor de voorplanting van de verschillende soorten vlinders.

Kikkers, padden en andere amfibieën hebben zich al in dit waterrijke gebied gevestigd. In de vijvers groeit krabbescheer om ruimte te bieden aan de groene glazenmaker libel. Deze libel legt haar eitjes uitsluitend in de bloem van de krabbescheer waterplant. Deze libel staat op de rode lijst van bedreigde diersoorten. Tevens is een ooievaarsnest geplaatst. Verschillende keren zijn reeds ooievaars op het perceel gesignaleerd.

Om een bijdrage te leveren aan het instandhouden van het cultuurhistorisch erfgoed in de polder Breudijk tussen Harmelen en Woerden, besloten Corry en Kees Vernooij het terrein daarom (beperkt in verband met de noodzakelijke rust) open te stellen* voor bezoekers en educatieve doeleinden gericht op de overdracht van (historische) kennis aan belangstellenden en vooral ook aan kinderen. Om dit vorm te geven is een ruimte gecreëerd in de vorm van een replica van de voet van de verdwenen Breudijkermolen (Wildveldseweg 15). Hier kun je je laten informeren over: het ontstaan van de polder en de monumentale waarde ervan; de verschillende stadia van bemaling: wind, stoom, elektra- / computergestuurd. Veel historisch (foto-)materiaal is door de familie Vernooij de afgelopen jaren verzameld; de inheemse flora; het belang van en het behoud van zeldzame bloemen en planten; de inheemse fauna: vlinders, insecten, amfibieën, vissen en vogels. Tevens is het mogelijk voor bezoekers om vanuit dit gebouw, vogels (en vlinders) te spotten en hun balts- en broedgedrag te volgen met verrekijkers, zonder daarbij de dieren te storen. (bron: de inmiddels niet meer bestaande site breudijkermolen.nl)
* Geopend op Nationale Monumentendag, Nationale Molendag en op afspraak.

- De Breudijk was aan de noordwestzijde en aan de zuidzijde sterk bebost. Ter hoogte van de vijvers zijn de bossen behouden. Het sprookjesachtige Vijverbos bestaat voor een groot deel uit essenhakhout en waterpartijen. Daarnaast is er opgaand loofbos, grasland en een boomgaard. Over de sloten werd de klei afgevoerd die in het gebied was afgegraven. Deze klei werd benut voor baksteen en de dakpannenindustrie. De meeste waterpartijen in het Vijverbos zijn restanten van de klei- en zandwinning. In de diepe waterpartijen aan de westzijde van het Vijverbos liggen nog enkele legakkers. De vijver is van oorsprong ook een kleiput, maar is veel minder diep en is bovendien in de loop der tijd omgevormd tot een waterpartij met fraaie gebogen vormen. - Praktische informatie over toegankelijkheid e.d. van het Vijverbos.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)