Charlois

Voormalige gemeente
Rotterdam
Zuid-Holland

charlois_bord_welkom.jpg

Charlois is een voormalige gemeente, thans stadsdeel en bestuurlijk gezien gebied (t/m 2013: deelgemeente) met een gebiedscommissie, in de provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 28-2-1895.

Charlois is een voormalige gemeente, thans stadsdeel en bestuurlijk gezien gebied (t/m 2013: deelgemeente) met een gebiedscommissie, in de provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 28-2-1895.

gemeente_charlois_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Charlois anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Charlois anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

charlois_pendrecht_rotterdam_sint-bavokerk_kopie.jpg

De Sint-Bavokerk (Slinge 775) staat in de wijk Pendrecht in Rotterdam-Zuid, op grondgebied van de voormalige gemeente Charlois. De in 2019 tot rijksmonument benoemde kerk uit 1960 is een toonbeeld van kerkarchitectuur uit de naoorlogse periode.

De Sint-Bavokerk (Slinge 775) staat in de wijk Pendrecht in Rotterdam-Zuid, op grondgebied van de voormalige gemeente Charlois. De in 2019 tot rijksmonument benoemde kerk uit 1960 is een toonbeeld van kerkarchitectuur uit de naoorlogse periode.

charlois_pendrecht_rotterdam_sint-bavokerk_mozaiek_sint_bavo_kopie.jpg

Mozaïek van Sint Bavo aan de gevel van de sinds 2019 rijksmonumentale Sint-Bavokerk in de Rotterdamse wijk Pendrecht.

Mozaïek van Sint Bavo aan de gevel van de sinds 2019 rijksmonumentale Sint-Bavokerk in de Rotterdamse wijk Pendrecht.

Charlois

Terug naar boven

Status

- Charlois is een voormalige gemeente, thans stadsdeel en bestuurlijk gezien gebied (t/m 2013: deelgemeente) met een gebiedscommissie, in de provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 28-2-1895.

- In 1812 is Katendrecht aan deze gemeente toegevoegd. Per 1-4-1817 is Katendrecht weer afgesplitst tot een zelfstandige gemeente, en in 1874 is deze wederom opgegaan in de gemeente Charlois.

- Wapen van de voormalige gemeente Charlois.

- Het stadsdeel omvat de wijken Oud-Charlois, Carnisse, Tarwewijk, Tuindorp Heijplaat, Wielewaal, Pendrecht, Zuidwijk.

Terug naar boven

Naam

Uitspraak
Sjaarloos (met de klemtoon op de eerste lettergreep).

Oudere vermeldingen
Chaarloois, Zairloos, Charolois, Carlo (alle volgens Van der Aa), 1639 Chaerlois.

Naamsverklaring
Vernoemd naar het Franse Charolais (tegenwoordig Charolles geheten), streek in Bourgondië, hier gebruikt als benaming voor het westelijk deel van de Riederwaard. In 1456 kwam dit gebied in het bezit van de hertog van Bourgondië, die er zijn zoon Karel de Stoute, graaf van Charolais, mee beleende.(1) “Karel de Stoute, Graaf van Holland, die nog bij het leven zijns vaders, toen hij den titel van Graaf van Charolois voerde, hier eenen polder deed bedijken, en dien naar zijn graafschap noemde, terwijl hij dezen, met de daarneven en door hem insgelijks bezeten wordende polders, onder den naam van Charolois, tot eene heerlijkheid maakte, welke naam sedert tot Charlois zal verbasterd zijn.”(2)

Terug naar boven

Ligging

Charlois ligt Z van het centrum van Rotterdam, op het Eiland van IJsselmonde. Het stadsdeel strekt zich uit tot de A15 in het zuiden, de Eemshaven in het westen, de Nieuwe Maas en de Maashaven in het noorden. In het oosten vormen de Dordtselaan, Strevelsweg en Vaanweg de grens met het bestuurscommissiegebied Feijenoord. De Vaanweg/A29 is de grens met IJsselmonde.

In Charlois liggen de metrostations Slinge, Zuidplein en Maashaven, het eindpunt van tramlijn 2 (Kromme Zandweg) en over de Slinge gaat tramlijn 25 naar de Barendrechtse Vinex-wijk Carnisselande. In het oosten liggen het winkelcentrum Zuidplein en de evenementenhal Rotterdam Ahoy.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Charlois 321 huizen met 2.806 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 115/1.040 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Zuidhoek of Schulpweg 60/512, Smitshoek 28/238, Oosthoek of Straatweg 37/337, Vildersteeg en Hillesluis samen 45/384, Sluisje en Heide samen 29/233 en Veldhuizen 7/62. Tegenwoordig heeft het stadsdeel ca. 30.000 huizen met ca. 64.000 inwoners op een oppervlakte van 10 km2.

Terug naar boven

Geschiedenis

Charlois en de Riederwaard (Reijerwaard) behoorden vroeger tot het land van Putten, een geheel onafhankelijk gebied met een eigen regering en een eigen recht. In 1456 gaat dit gebied over van Jacob van Gaesbeek, o.a. leenheer van Holland, op hertog Philips van Bourgondië, die er in 1458 zijn zoon Karel de Stoute, graaf van Charollois (een graafschap in Bourgondië), mee beleent. Door de vele hoge vloeden in de 14e en 15e eeuw loopt dit gebied regelmatig onder water. Karel de Stoute wil in 1460 'die lande, slijck, uterwairt ende Rietbroek, geheiten Riderwairt' laten bedijken, en schenkt het gebied met dit doel aan 3 bevriende edelmannen.

Als voorwaarden worden daarbij gesteld dat dit land niet meer Riederwaard, doch Charlois zou heten, en dat er een kerk gesticht zou worden, gewijd aan Sint Clemens. Dit land omvat de latere polders Karnemelksland, de Hille, Charlois, Robbenoord en Plompert. De edellieden hebben hier echter 'geen lust in deze last' en verkopen de grond 4 dagen later door aan 4 aannemers, later grondheren genoemd, onder de eis van bedijken van de grond en dat het eenmaal bedijkte land de naam Charolois zou ontvangen, kennelijk als eerbetoon aan Karel de Stoute. Op 14 april 1462 keurt Karel de Stoute deze overdracht goed. Deze akte wordt als stichtingsakte van de gemeente beschouwd. Door de goede bedijking en de gunstige ligging wordt het gebied spoedig bebouwd.

De allereerste kerk moet vrijwel zeker vóór 1467 klaar zijn geweest. In dat jaar was Charlois namelijk al ingedeeld bij het decanaat Schieland, en dat hield in dat hier toen al een pastoor was. Volgens sommige geschiedschrijvers is de kerk in 1512 waarschijnlijk door een grotere vervangen. “De kerk is bij hare stichting aan den H. Clemens toegewijd. Toen men haar, in het jaar 1512, zoude inwijden, had er een droevig ongeluk plaats. In het jaar 1511 begon het den 11 november sterk te vriezen, zoodat men al spoedig te paard over de Maas reed; dit hield tot in het laatst van februarij 1512 aan, in welke maand de inwijding der kerk zoude plaats hebben. Ten gevolge van eenen opgekomen storm uit het Noordwesten deed de Regering van Rotterdam afkondigen, dat niemand zich bij dien hoogen vloed op de Maas moest wagen. De Priesters sloegen deze waarschuwing in den wind en begaven zich in processie op het ijs; doch toen eene schaar van wel 8.000 menschen zich te midden op de rivier bevond, scheurde het ijs en een groot aantal kwam in den stroom om.”(3) Rond 1800 begint de kerk te klein en te bouwvallig te worden. Na lang wikken en wegen komt de huidige 'nieuwe Oude Kerk' in 1868 gereed.

Charlois was zowel een ambachtsheerlijkheid als een grondheerlijkheid. Bij eerstgenoemde berustte de jurisdictie, terwijl aan het bestuur van laatstgenoemde de zorg voor waterstaatszaken was opgedragen.

De Kade, Singel of Kerksingel en Lage Dijk komen begin 17e eeuw reeds officieel voor. Het Charloisse Hoofd is het landhoofd dat ter hoogte van het voormalige dorp Charlois in de Nieuwe Maas ligt. Voordien was het Charloissche Hoofd de aanlegsteiger aan de westzijde van de Dokhaven. Aan het Hoofd lag de veerboot op Schoonderloo. De Kerksingel loopt in de vorm van een halve maan rondom de Oude Kerk. Tot 1963 lag hier ook nog het Charloisse Spui, een besloten water, dat via een spuileiding in verbinding stond met de Dokhaven. Rond 1840 vond men hier zijn bestaan in de appelpluk, de vlasteelt, de aardappelbouw, de riet- en de houthandel. Ook was er “eene welige landouw van koren en weiland, met aangename wandelwegen”.

Heemkunde
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit stadsdeel, kun je terecht bij Stichting Historisch Charlois. "Ons beleid stoelt op de missie ‘Wie het verleden vergeet, verliest de toekomst’. In dit kader richten wij onze activiteiten onder meer op informatieverstrekking en -verzameling en het beheren en vergroten van een zeer uitgebreid foto-archief. Onze fotoverzameling bestaat uit ruim 42.000 foto’s, opgeslagen in ladekasten en gearchiveerd op onderwerpen als wijk, straat, bedrijven, winkeliers, families en scholen. De start van onze verzameling - en van onze stichting - ligt in 1994, toen de collectie van Anton Bruinzeel in ons bezit kwam. Die verzameling bestond uit ongeveer 5.000 historische opnamen, voornamelijk afkomstig uit fotoalbums van verschillende Charloise families.

Anton Bruinzeel, zijn vrouw Dingena Mout en hun huisvriend Jan van den Berg stelden vanaf 1976 jaarlijks een fraaie foto-expositie samen van de verkregen foto’s in buurthuis Centrum aan de Katendrechtse Lagedijk. Het waren drukbezochte tentoonstellingen, die mede door de medewerking van buurthuisdirecteur Jac. Nefkens uitgroeiden tot een enorm succes. De groei van ons fotoarchief van 5.000 tot ruim 42.000 foto’s is mede mogelijk gemaakt door de inzet van een vrijwilligersgroepje, dat al jarenlang bezig is met het reproduceren, rubriceren en inventariseren van alle foto’s. De fotonegatieven van de vaak unieke opnamen zijn buiten ons pand opgeslagen en nagenoeg alle foto’s zijn gescand en opgeslagen in digitale bestanden. De backups van deze fotobestanden zijn uiteraard ook op een andere plek ondergebracht.

Onze stichting heeft in haar inmiddels ruim 25-jarig bestaan al diverse locaties gekend. Sinds 2018 is ons - hopelijk nu definitieve - adres Kaatsbaan 6, midden in de historische kern van Oud Charlois. In ons pand, volgens het kadaster daterend uit 1873, was het vroegere postkantoor van de toen nog zelfstandige gemeente gevestigd. Het gebouw naast het vroegere postkantoor is het voormalige gemeentehuis. Voor de bouw van het Charloisse gemeentehuis stond op die plek een door brand verwoeste boerderij, genaamd De Bouwman. Het is heden ten dage moeilijk voor te stellen, maar ons huidige stadsdeel had vroeger een landelijk, dorps karakter met boerderijen, tuinderijen en weilanden.

In 1895 wordt de gemeente geannexeerd door de gemeente Rotterdam en verliest zij haar zelfstandigheid. Het oude postkantoor heeft dienst gedaan tot 1930. In 1933 verschijnt er nog een krantenartikel over Kaatsbaan 6, waarin te lezen is dat het gebouw voor de duur van 2 jaar verhuurd werd aan de heer J. van de Poel voor de som van fl. 320,00 per jaar. Vandaag de dag is het pand in eigendom van Gebr. Kop Jansen Onroerend Goed en zij wij huurders van het pand. Het pand is inmiddels een gemeentelijk monument en draagt het schildje ‘Gemeentelijk monument, Rotterdams erfgoed’. Donateurs van de stichting ontvangen 4x per jaar ons kwartaalmagazine Ons Charlois. Donateur van de stichting ben je al voor 17,50 euro per jaar. Je hebt dan tevens beter en uitgebreider toegang tot onze archieven, waar doorgaans veel gebruik van wordt gemaakt."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De huidige Oude Kerk (Charloisse Kerksingel 35) komt in 1868 gereed. Bijzonder is dat deze over de 'oude Oude Kerk' is heen gebouwd (waarna die is afgebroken). Voordeel daarvan was dat de diensten nog lange tijd in de oude kerk konden doorgaan, terwijl ondertussen de nieuwe kerk op hetzelfde grondgebied werd gebouwd. Door het teruglopende kerkbezoek is de kerk vandaag de dag juist weer te groot. Daarom werd naar een gedeeltelijke herbestemming gezocht. In het kader van de Rotterdamse Groeibriljanten, waarbij de gemeente Rotterdam meer culturele ontmoetingsplekken in de stad wil realiseren, is de kerk in 2006 verbouwd. De kerkbanken zijn verwijderd en er is een geheel nieuw liturgisch centrum gerealiseerd. De kansel is verplaatst naar de originele plaats, langs de gevel en is verplaatsbaar. De kerk is buiten de kerkdiensten nu ook geschikt voor onder andere concerten, recepties en andere feestelijke gebeurtenissen. - Site Oude Kerk Charlois.

- "De Sint-Bavokerk (Slinge 775) staat in de wijk Pendrecht in Rotterdam-Zuid, op grondgebied van de voormalige gemeente Charlois. In de naoorlogse periode was dit een uiterst moderne ‘tuinwijk’, ontworpen door Lotte Stam-Beese. De opzet met stempels die de wijk zo vooruitstrevend maakt, is nog goed herkenbaar. Volgens het ideaal van de ‘wijkgedachte’ zijn binnen de woongebieden zones gereserveerd voor voorzieningen als scholen en kerken. De Sint-Bavokerk staat in zo’n strook. De kerk is in 2019 benoemd tot rijksmonument. Architect H.N.M. Nefkens (1918-2018) ontwierp een modern kerkgebouw voor de rooms-katholieke bevolking van de wijk, dat in 1960 is voltooid.

De Sint-Bavo is een toonbeeld van kerkarchitectuur uit de naoorlogse periode. Opvallend is de expressieve reeks betonnen spanten die buiten het gebouw zijn geplaatst en de vrijstaande klokkentoren. De constructiewijze van de kerk met zeven gewapend betonnen portaalspanten is hier op een heel fraaie manier toegepast. Het is een constructiewijze die in de wederopbouwperiode vaak toegepast is voor gebouwen als stations, gymzalen en kantines. De zuidgevel bestaat uit elementen van schokbeton die met gekleurd glas zijn gevuld. Hierin zijn Bijbelse voorstellingen van kunstenaar Bob Zijlmans verwerkt. Ook verschillende interieurelementen zijn nog aanwezig. De naastliggende pastorie valt ook onder de bescherming. In de naoorlogse bloeitijd zijn voor de verschillende gezindten in Pendrecht kerken gebouwd. Nu blijken dat er te veel te zijn voor het teruglopende aantal kerkbezoekers. De Sint-Bavokerk is tegenwoordig het onderkomen van de parochie Onze Lieve Vrouw van Lourdes die bestaat uit twee samengevoegde parochies in de wijk. Daarnaast wordt het door diverse groepen uit de wijk gebruikt." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

- Molen De Zandweg uit 1723 (Kromme Zandweg 99) is een nog werkende korenmolen. In 1959 heeft de gemeente Rotterdam de molen aangekocht en is toen een volledige restauratie gestart. In 1962 was de restauratie voltooid. De molen is regelmatig in bedrijf. Te bezichtigen op zaterdagen van 13.00-16.00 uur en wanneer de molen draait. Eigen gemalen meel verkrijgbaar: biologisch én milieubewust gemalen met Rotterdamse wind. - In deze video demonstreert molenaar Leendert Sprong hoe de molen werkt.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Het initiatief Veerpont Zuid van inwoners voor een pontje tussen Charlois en Katendrecht, kreeg in 2013 al steun van de Rotterdamse raad. Sinds september 2017 is het operationeel. Veerpont Zuid vaart alleen doordeweeks en op vaste tijden. Van maandag t/m vrijdag is het van 7.00 tot 10.00 uur ‘s ochtends en ‘s middags van 15.30 tot 18.30 uur mogelijk om heen en weer te varen. De initiatiefnemers zouden ook graag in het weekend gaan varen, maar daar is extra financiering voor nodig, die er vooralsnog niet is.

- "Het oude AVR-terrein aan de Doklaan en de Maashaven in Charlois is in 2012 gekocht door Hennie van der Most. Hij zag kansen daar een pretpark van te maken. De eerste jaren zijn nodig geweest voor sloopwerkzaamheden, alvorens het weer te kunnen opbouwen. De gemeente Rotterdam is erg enthousiast over het plan: het is een verrijking van de stad. Wat betreft de gemeente: veel lof vanwege het meedenken en meewerken om de speelstad te kunnen realiseren. Het is een prettige samenwerking. Het streven is om medio 2021 open te gaan. We verwachten 200.000 bezoekers per jaar. Op een gemiddelde dag zijn dat er 500 en op topdrukte dagen kunnen dat er zomaar 2000 zijn. We houden de entreeprijs laag en het parkeren is gratis bij de speelstad. Tevens komen er verschillende eetgelegenheden. De speelstad wordt gerealiseerd voor het hele gezin: kinderen, jongeren, ouders en opa’s en oma’s. Een leuk dagje uit voor iedereen. Rotterdam is straks weer een unieke attractie rijker: Attractiepark Rotterdam." (bron: Most.nl) Zie ook de reportage over Attractiepark Rotterdam in wording in De Havenloods, d.d. 2-10-2020, en in de Stentor, d.d. 27-11-2020.

- "In de Horecanota 2017-2021 staat de balans tussen levendigheid en een aantrekkelijk woon- en leefklimaat centraal. In deze nota wordt het stedelijke en algemeen geldende beleid beschreven dat hieraan invulling geeft. Gebiedsgericht werken, een verdere vereenvoudigingvan het vergunningstelsel, verfijning van het handhavingskader en stimulering van eigen initiatief door experimenten zijn hiervan de elementen. In het horecagebiedsplan wordt er meer ingezoomd op het gebied zelf. Op deze manier wordt invulling gegeven aan het uitgangspunt dat een wijk bepalend is voor wat mogelijk is qua horeca-ontwikkeling. Meer concreet, in het Horecagebiedsplan Charlois 2017-2022 wordt de gewenste ontwikkeling van horeca in dit gebied van de gemeente Rotterdam beschreven en op hoofdlijnen uitgewerkt."

Terug naar boven

Beeld

- Facebookpagina 'Vrienden van Sjaarloos & omgeving' is er voor Rotterdammers die Charlois een warm hart toe dragen, er wonen of gewoond hebben, foto´s willen delen en erover willen babbelen.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Charlois (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Pagina met actualiteiten uit Charlois op de site van de gemeente Rotterdam.

- Veiligheid: - Politie Charlois.

- Genealogie: - Mogelijk hebben de voorouders van families met de achternaam Scharloo een relatie met dit gebied. Bij diverse soldaten uit Rotterdam in Franse dienst (1811-1815) staat als herkomst de plaatsnaam 'Schaarloos' of 'Scharloo' aangetekend. Het ligt voor de hand dat zij uit Charlois afkomstig waren en de naam daar fonetisch is genoteerd. Wellicht is dat in of na die tijd ook een familienaam geworden. En bij de wijk met de huidige naam Scharloo in Willemstad (Curaçao) wordt verondersteld dat die zijn naam dankt aan de eerste bewoner die daar een groot huis bouwde: de familie Charlois. Wellicht meegekomen met de Westindische Compagnie vanuit Rotterdam? Zie ook bij Scharlo en de reacties daaronder.

Reacties

(2)

L.S.

De uitspraak is niet saarloos maar sjaarloos. Althans zo spreekt iedereen op Charlois het uit. Er is bijvoorbeeld ook een facebook groep dat vrienden van sjaarloos en omgeving heet. Stichting Historisch Charlois. zal dat kunnen bevestigen.

Vriendelijke groeten,

Frank

Dank voor uw correctie! U hebt gelijk. Ik heb het aangepast. Dank ook voor de tip van de Facebookpagina. Die heb ik toegevoegd.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen