Bern

Plaats
Buurtschap
Zaltbommel
Bommelerwaard
Gelderland

Bern.JPG

De kleine buurtschap Bern is in 3 opzichten bijzonder: 1) vanouds lag het in het Land van Heusden en Altena, sinds 1904 in de Bommelerwaard, 2) het heeft een eigen bebouwde kom en 3) het heeft een eigen postcode. 2) en 3) zijn zeldzaam bij buurtschappen.

De kleine buurtschap Bern is in 3 opzichten bijzonder: 1) vanouds lag het in het Land van Heusden en Altena, sinds 1904 in de Bommelerwaard, 2) het heeft een eigen bebouwde kom en 3) het heeft een eigen postcode. 2) en 3) zijn zeldzaam bij buurtschappen.

Bern (2).JPG

Bern, van wat dichterbij

Bern, van wat dichterbij

Bern (3).JPG

Het is erg landelijk daar in Bern

Het is erg landelijk daar in Bern

Bern (4).JPG

Het enige restant van de beroemde Abdij van Berne, die destijds hier in Bern is begonnen, is dit voormalige brouwershuis. Een prachtige, maar helaas nogal vervallen hoeve.

Het enige restant van de beroemde Abdij van Berne, die destijds hier in Bern is begonnen, is dit voormalige brouwershuis. Een prachtige, maar helaas nogal vervallen hoeve.

NB gemeente Herpt en Bern in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768]_0.gif

Gemeente Herpt en Bern in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Herpt en Bern in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Bern

Terug naar boven

Status

- Bern is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Bommelerwaard, gemeente Zaltbommel. T/m 30-4-1935 viel het onder de Brabantse gemeente Herpt, die tot 1896 - ook - 'Herpt en Bern' heette. Per 1-5-1935 is de gemeente Herpt opgeheven en overgegaan naar de gemeente Heusden. In 1958 heeft een grenscorrectie plaatsgevonden, waarbij de buurtschap is overgegaan naar de Gelderse gemeente Kerkwijk, die op haar beurt in 1999 is opgegaan in de gemeente Zaltbommel. Voorheen was in topografisch opzicht bijzonder dat deze buurtschap de enige kern was van de gemeente Heusden in de Bommelerwaard (wat hierna wordt toegelicht). De rest van die gemeente ligt immers in het Land van Heusden en Altena.

- De buurtschap Bern heeft niet alleen een eigen bebouwde kom met officiële blauwe plaatsnaamborden (komborden) (met 30 km-zone), maar is ook een formele woonplaats met eigen postcode (5318) en plaatsnaam in het postcodeboek. Ook die beide aspecten zijn bijzonder voor een buurtschap, want komen slechts bij enkele procenten van de in totaal 4.000 buurtschappen voor. Geografisch gezien valt de buurtschap Bern onder het dorp Nederhemert-Zuid.

Nadere toelichtig op de topografische aspecten
De buurtschap Bern lag vanouds in een noordelijke uitloper van de Brabantse gemeente Herpt (vanouds 'Herpt en Bern' geheten), op een 'bijna-eiland' tussen de Afgedamde Maas in het N en twee Oude Maasjes; één in het W en één in het O (zie de oude gemeentekaart elders op deze pagina, waarop dat allemaal nog goed is te zien). In 1904 is de Bergsche Maas gereed gekomen, waardoor Bern van Herpt werd afgesneden en aan de Gelderse kant kwam te liggen, maar nog niet in de provincie Gelderland. Bijzonder is dat het daarmee ook van streek veranderde: van het Land van Heusden en Altena naar de Bommelerwaard.

Het ligt sindsdien samen met Nederhemert-Noord op het 'bijna-eiland' tussen Afgedamde Maas in het N, Heusdens Kanaal in het W en Bergsche Maas in het Z. Dat wordt ook wel 'het Eiland Nederhemert' genoemd. En Nederhemert-Zuid heet in de volksmond ook Het Eiland. Pas in 1958 is middels een grenscorrectie Bern ook werkelijk Gelders geworden, middels overgang van de buurtschap van de Brabantse gemeente Heusden naar de Gelderse gemeente Kerkwijk.

Buurtschappen worden voor de postadressen doorgaans tot het dichtstbijzijnde dorp gerekend. Wellicht lag het nog te gevoelig om Bern aan Nederhemert toe te rekenen, of wellicht heeft de toenmalige gemeente Kerkwijk überhaupt al haar buurtschappen een eigen postode en postale plaatsnaam willen toekennen (omdat zij dat bij haar andere buurtschap, Delwijnen, ook heeft gedaan). Hoe dan ook, de gemeente heeft in de jaren zeventig Bern als formele woonplaats bestempeld. De inwoners van Bern wonen daarom voor de post (en daarmee sinds 2009 ook in de gemeentelijke basisregistratie BAG) dus niet 'in' Nederhemert maar gewoon in Bern. Op zich terecht natuurlijk. Maar elders in het land worden de buurtschappen voor de postadressen gemakshalve doorgaans onder de nabijgelegen dorpen geschaard.

Samengevat is de buurtschap Bern topografisch gezien dus om 4 redenen bijzonder:
1) In 1904 is de buurtschap van streek veranderd: van het Land van Heusden en Altena naar de Bommelerwaard.
2) In 1958 is de buurtschap van provincie veranderd: van Noord-Brabant naar Gelderland.
3) In 1978 heeft de buurtschap een eigen postcode gekregen waardoor het een formele woonplaats is in het postcodeboek / voor de postadressen. Dit is - helaas - bij slechts ca. 100 van de 4.000 buurtschappen het geval.
4) De buurtschap heeft een 'bebouwde kom' en heeft daarom blauwe plaatsnaamborden. De meeste buurtschappen hebben geen 'bebouwde kom' omdat het doorgaans dunbebouwde lintbebouwingen zijn, en hebben daarom meestal witte plaatsnaamborden.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
709 kopie 1191 Birni, 1108-1121 kopie midden 13e eeuw de B(er)no, 1134 Berna, Bernam, 1157-1161 falsum? Berne, ca. 1170-1180 [1132] aput Byrnen.

Naamsverklaring
Afgeleid van het Germaanse birnja-*, collectief bij birnu-* 'beer, op beer gelijkende modder'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Bern ligt NO van Heusden, W van Ammerzoden, N van Herpt, O van Nederhemert-Zuid, en grenst in het N en O aan de Afgedamde Maas en in het Z aan de Bergsche Maas. De buurtschap ligt rond de wegen Bergsche Maasdijk, Moffendijk, Kloosterstraat, Veldweg en Bernsedijk.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Bern 9 huizen met 60 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap 13 huizen met ca. 35 inwoners, en is daarmee de kleinste formele woonplaats (d.w.z. voor het postcodeboek en voor de gemeentelijke basisregistratie BAG) van de provincie Gelderland. Landelijk gezien behoort de buurtschap tot de 40 kleinste formele woonplaatsen van ons land.

Terug naar boven

Geschiedenis

Abdij van Berne
De Abdij van Berne, tegenwoordig bekend van haar vestiging te Heeswijk, is in 1134 in deze buurtschap begonnen (vandaar de naam). Daarmee is het de oudste nog bestaande kloostergemeenschap van Nederland. Aan het ontstaan is de volgende legende verbonden: "In het jaar des heren 1132 gebeurde het, dat ridder Fulco van Berne achtervolgd werd en niet meer kon ontsnappen. Hij was van alle kanten omsingeld en deed toen de belofte aan God, dat als hij door Gods toedoen van zijn vijanden zou ontkomen, zijn kasteel te Berne tot een klooster zou maken. Hij wierp zich gewapend en te paard in de Maas en wist weldra de overkant te bereiken." In eerste instantie haalt Fulco augustijnen uit de Abdij Rolduc bij Kerkrade naar Berne om tot een kloosterstichting te komen.

Hij is hier echter niet tevreden over en onderneemt in 1134 een tweede poging, met de orde van Prémontré, ook wel premonstratenzers, later naar hun oprichter (de in 1134 overleden en in 1582 heilig verklaarde bisschop Norbertus) norbertijnen genaamd. Hij krijgt van de Norbertijnerabdij van Mariënweerd bij Beesd een abt en enkele kloosterlingen toegezonden om zijn kasteeltje te Berne te bemannen. Ditmaal treedt Fulco zelf toe tot de gemeenschap. (bron) De kloosterorde is onder meer zeer bekwaam is in het aanleggen van dijken. Een meer dan welkome arbeid in dit laag gelegen gebied.

Ridder Fulco is anno 1134 ook in het bezit van Maarsbergen. Ook die bezitting schenkt hij aan de Abdij van Berne. Er wordt vervolgens een uithof of kloosterboerderij gebouwd op de plaats van het huidige Kasteel Maarsbergen. Dit was een zogeheten proosdij, waar de proost (een priester van de abdij) pastoraal werk verrichtte, bedrijfsleider was over het eigen landbouwbedrijf en rentmeester van de overige goederen, waaronder verpachte hoeven en landbouwgronden. De proosdij Maarsbergen was voor de Abdij van Berne in de eerste plaats een bron van inkomsten voor het levensonderhoud van haar bewoners. (bron en voor nadere informatie over de proosdij van Maarsbergen zie: hoofdstuk 6 van het boek 'Boerenbouw op Herengoed. Monumenten van het agrarisch bedrijf in Maarsbergen')

In 1579, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, zijn de abdijgebouwen door de watergeuzen verwoest en zoekt de gemeenschap een veilig heenkomen in Den Bosch en in de parochies die al sinds de 13e eeuw bij de abdij behoren. Aan het einde van de Tachtigjarige Oorlog worden met de Vrede van Munster, in 1648, uiteindelijk alle abdijgoederen door de staat geconfisqueerd. Beroofd van have en goed vluchten de Norbertijnen naar de veiligere Zuidelijke Nederlanden en vinden een onderdak in Vilvoorde bij Brussel.

Na 150 jaar komt hieraan een einde door de nasleep van de Franse Revolutie: in 1797 moeten de Norbertijnen ook Vilvoorde verlaten. De gemeenschap kent vanaf dat moment een verborgen bestaan. Er is geen centraal klooster meer: alle Norbertijnen leven verspreid over de abdijparochies. Pas in 1853, als in Nederland de bisschoppelijke hiërarchie wordt hersteld, wordt het voor katholieken weer mogelijk zich te organiseren. Zo kan de Abdij van Berne in 1857 het gemeenschapsleven weer hervatten in één gezamenlijk klooster, en wel in de toenmalige pastorie van Heeswijk, het zogeheten Slotje, het oudste deel van hun huidige abdijcomplex.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Er is nog een overblijfsel te zien van de Abdij van Berne, namelijk het brouwershuis van de abdij op Kloosterstraat 2. Het is het enige rijksmonument van de buurtschap. Na verwoesting in de Tweede Wereldoorlog is het brouwershuis herbouwd. Het is in gebruik als woonhuis. Helaas heeft het in het verleden te lijden gehad van verval en begroeiing die de muren en daken van bijgebouwen en ommuring uit elkaar drukt.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Bern is vanuit het O (Ammerzoden) en W (Wijk en Aalburg en Genderen) te bereiken over de Bergsche Maasdijk. Het eilandgevoel krijg je natuurlijk nóg meer als je de buurtschap benadert vanuit het Z (vanuit Herpt) of het N (vanuit Nederhemert-Noord). Vanaf deze kanten kun je Bern namelijk alleen bereiken met een pontje over respectievelijk de Bergsche Maas en de Afgedamde Maas. - Bernse Veer Herpt-Bern v.v. over de Bergsche Maas. - Drs. P Veer Nederhemert (van -Noord naar -Zuid v.v. over de Afgedamde Maas).

Reacties

(4)

Beste Frank,
1 (Onder Natuur ...) Ammeroden moet natuurlijk zijn Ammerzoden.
2 (Onder Abdij van Berne) De gemeenschap kendt ... Dat kan beter.
3 (Onder Abdij van Berne) In 1134 ontsnapt hier, ... door ... te ontsnappen. Kijk daar eens naar.
Trouwens, niet verklaard wordt waarom die kasteelheer hier komt opdraven.
Met vriendelijke groet,
J J M Otten, Leiden, 20 maart 2017

Dank voor uw opmerkzaamheid! De tekst was deels vanuit elders gemonteerd en door mij kennelijk niet voldoende nagekeken op 'rammeltjes', zo blijkt. Ik heb e.e.a. aangepast. Hoe dat zit met die kasteelheer ben ik ook wel benieuwd naar. Ik heb er een oproepje bij geplaatst of iemand er wellicht meer van weet.

In de vroege middeleeuwen was landgoed Maarsbergen onderdeel van het riddergoed Berne bij Heusden. Toen ridder Fulco van Berne trouwde met de dochter van de heer van Heusden werd hij eigenaar van Maarsbergen. In 1134 schonk ridder Fulco al zijn bezittingen aan de Norbertijner monniken. Op Maarsbergen werd toen de abdij van Berne gebouwd. Deze abdij werd in 1218 verwoest, herbouwd en in 1430 opnieuw verwoest. De Folcoldusheuvel op het terrein is genoemd naar ridder Fulco. Hij speelt de hoofdrol in een legende over de stichting van de abdij. Op een dag reed ridder Fulco in volle wapenrusting te paard langs de Maas. Hij was op de vlucht voor een vijand. Ten einde raad stortte hij zich in de rivier en probeerde naar de overzijde te zwemmen. In doodsangst bidt hij tot God en belooft dat als hij dit hachelijke avontuur zou overleven, al zijn bezittingen zou geven aan de Kerk. Ridder Fulco overleefde het avontuur en hield zich aan zijn belofte. Hij stichtte de Abdij van Berne van de premonstratenzers ofwel: de Norbertijnen.

Dank voor je aanvulling Judith! Dat is een flink puzzelstuk dat nog ontbrak. Maar ik vroeg me vervolgens af, jouw bijdrage gelezen hebbend, of die abdij van Berne in 1134 nu in Bern(e) is gebouwd of in Maarsbergen. Dus nog even verder gespit en gegevens uit o.a. Wikipedia en een Maarsbergse site (hierboven gelinkt) gecombineerd, en geconcludeerd dat de abdij van Berne in 1134 in Bern(e) is gesticht, en dat daarnaast een proosdij in Maarsbergen is gesticht, als een soort 'dependance' van de abdij van/te Bern(e). Enfin ik heb hierboven e.e.a. geredigeerd. Volgens mij is het nu goed zo.

Reactie toevoegen