Dorpen in een stad

Zeilberg plaatsnaambord blauw I HF [640x480].jpg

Veel dorpen die door een naastgelegen stad of dorp zijn 'opgeslokt', worden door de inwoners nog als dorp beschouwd en beleefd. Zoals Zeilberg bij/in Deurne, dat, als erkenning hiervan, in 2009 weer blauwe plaatsnaamborden (komborden) heeft gekregen.

Veel dorpen die door een naastgelegen stad of dorp zijn 'opgeslokt', worden door de inwoners nog als dorp beschouwd en beleefd. Zoals Zeilberg bij/in Deurne, dat, als erkenning hiervan, in 2009 weer blauwe plaatsnaamborden (komborden) heeft gekregen.

Een dorp kan geografisch gezien eigenlijk niet in een stad liggen. Een dorp ligt normaal gesproken los van een omliggende kern en heeft een eigen bebouwde kom. Sommige dorpen zijn echter geleidelijk door een naastgelegen stad opgeslokt, zijn daarmee binnen de bebouwde kom van die stad komen te liggen, en zijn daarmee geografisch gezien - en doorgaans ook formeel gezien, d.w.z. voor de postadressen / postale plaatsnaam - een wijk van die stad geworden.

Maar... de inwoners voelen zich soms nog wel degelijk inwoner van het dorp en niet van de stad. Dat speelt zeker als het dorp in de stad nog als zodanig herkenbaar is (op plattegronden en ter plekke), dus niet overwoekerd is door stedelijke nieuwbouw. Het geldt des te meer als men de dorpse identiteit, het dorpsgevoel koestert en in stand beoogt te houden middels uitingen waarin de term 'dorp' expliciet tot uitdrukking komt, zoals een Dorpsraad (i.p.v. Wijkraad), dorpshuis (i.p.v. wijkgebouw of buurthuis), Dorpskrant, Dorpsfeesten et cetera.

Het blijkt in ons land ca. 50 keer voor te komen dat een dorp door een stad is 'opgeslokt' - d.w.z. door de stad wordt omringd dan wel aan de rand ervan ligt - en door de gemeente als wijk of buurt van die stad wordt beschouwd, maar door de inwoners nog altijd als dorp wordt beleefd, dan wel dat de kern nog dorpse kenmerken, een dorpse uitstraling heeft. Dat zijn er genoeg, en de kernen in kwestie zijn ook bijzonder genoeg, om hier een aparte categorie voor te benoemen. Wij hebben deze categorie, omdat het geen reguliere dorpen (meer) maar ook geen reguliere wijken zijn (ze zijn immers niet als zodanig gebouwd) de kwalificatie 'dorp in de stad' gegeven. Hieronder vind je er een overzicht van.

Groningen:

- Opwierde gem. Appingedam.

- Ruischerbrug gem. Groningen.

Fryslân:

- Huizum gem. Leeuwarden.

Drenthe:

- Barger-Oosterveld, Emmerschans, Noordbarge en Zuidbarge gem. Emmen.

Overijssel:

- Berkum gem. Zwolle.

- De Hoven gem. Deventer.

- Heemse gem. Hardenberg.

Flevoland:

- Lelystad-Haven gem. Lelystad.

Gelderland:

- De Hoven gem. Zutphen.

- Drumpt gem. Tiel.

- Elden gem. Arnhem.

Utrecht:

- Jutphaas en Vreeswijk gem. Nieuwegein.

Noord-Holland:

- Bovenkerk gem. Amstelveen.

- De oude delen van Buiksloot, NieuwendamOsdorp, Sloten en Sloterdijk gem. Amsterdam.

- Purmerbuurt gem. Purmerend.

Zuid-Holland:

- Dubbeldam gem. Dordrecht.

- HeijplaatKralingseveer en Oud-IJsselmonde gem. Rotterdam.

- Kethel gem. Schiedam.

- De oude delen van Loosduinen en Scheveningen gem. Den Haag.

- Nieuw-Helvoet gem. Hellevoetsluis.

Zeeland:

- Havendorp (voormalig: afgebroken) en West-Souburg gem. Vlissingen.

Noord-Brabant:

- Acht en Philipsdorp gem. Eindhoven.

- Brouwhuis, Mierlo-Hout en Stiphout, gem. Helmond.

- Ginneken en Princenhage gem. Breda.

- Orthen gem. 's-Hertogenbosch.

Limburg:

- Amby, Caberg, Heer, Heugem, Limmel, Sint Pieter en Wolder gem. Maastricht.

- Blerick gem. Venlo.

- Broekhem gem. Valkenburg aan de Geul.

- Maasniel gem. Roermond.

- Oud-Geleen gem. Sittard-Geleen.

De hierboven vermelde kernen zijn formeel, d.w.z. voor de postcode en de BAG, geen 'woonplaatsen' meer. De hierna vermelde kernen zijn in dit opzicht nog wél formele woonplaatsen, maar zijn in de praktijk door de stad waar ze bij of inmiddels in liggen, 'opgeslokt' en/of worden door de gemeente in kwestie niet meer als dorp beschouwd.

- Blokker en Zwaag gem. Hoorn zijn formeel nog aparte dorpen, maar zijn in de praktijk zodanig met nieuwbouw uitgebreid én aan de stad Hoorn vastgegroeid dat men ze inmiddels ook als buitenwijken van Hoorn zou kunnen beschouwen.

- Eygelshoven gem. Kerkrade is nog altijd een formele woonplaats en los van de stad Kerkrade gelegen dorp, maar wordt door de gemeente als onderdeel van het stadsdeel Kerkrade-Noord beschouwd.

- Hoensbroek gem. Heerlen is nog altijd een formele woonplaats, maar wordt door de gemeente inmiddels als 'stadsdeel' van de kern Heerlen beschouwd.

- Hoogland en buurdorp Hooglanderveen gem. Amersfoort zijn inmiddels beide bijna rondom ingebouwd door de nieuwbouwwijken van 'Amersfoort-Noord', wat vanouds Hooglands en Hooglanderveens buitengebied was. De dorpen zijn nog wél formele woonplaatsen en hebben ook beide nog altijd een duidelijke dorps-identiteit.

- Koedijk en Oudorp gem. Alkmaar zijn formeel nog aparte dorpen, maar zijn in de praktijk zodanig met nieuwbouw uitgebreid én aan de stad Alkmaar vastgegroeid dat men ze inmiddels ook als buitenwijken van Alkmaar zou kunnen beschouwen.

Een vergelijkbare bijzondere categorie zijn dorpen die door andere dorpen zijn opgeslokt, en die je daarom geen 'dorp in de stad' kunt noemen omdat ze nu eenmaal niet in een stad maar in een dorp liggen. D.w.z. vaak liggen ze aan de rand van dat dorp, maar wel binnen de bebouwde kom van - en daarmee formeel wijk van - dat dorp. Voor zover de inwoners zelf vinden dat hun plaats nog dorpse kenmerken heeft en eigenlijk nog altijd een dorp is, maar omdat dat formeel nu eenmaal niet kan, maar het ook geen gewone reguliere woonwijk is (omdat ze niet als zodanig gebouwd zijn), hebben wij daar de categorie 'wijkdorp' voor in het leven geroepen. Het betreft met name:

- Batadorp bij/in Best.

- Cereswijk en Ceresdorp bij/in Stadskanaal en Musselkanaal.

- De Veldmaat bij/in Haaksbergen.

- Rhienderen bij/in Brummen.

- Woezik bij/in Wijchen.

- en Walsberg en Zeilberg bij/in Deurne.

Nog een vergelijkbare bijzondere categorie zijn buurtschappen die door een omliggende stad zijn opgeslokt, en binnen de bebouwde kom daarvan zijn komen te liggen, maar nog altijd zodanig afgescheiden liggen van het omringende stedelijk gebied, dat je ze nog altijd als buurtschap kunt beschouwen. 'Buurtschappen in de stad' dus. Ook dit zijn er maar een zeer beperkt aantal, namelijk:

- Haagoord in Den Haag (de buurtschap wordt geheel omringd door nieuwbouwwijk Leidschenveen).

- Halfweg NO van Eelderwolde was vanouds een buurtschap van de gemeente Haren, en wordt tegenwoordig omgeven door nieuwbouwwijken van de stad Groningen. Tegelijkertijd ligt de bebouwing daar nog altijd zodanig los van dat het als 'buurtschap in de stad' zou kunnen worden beschouwd.

- Schilkampen is een nog altijd landelijk gelegen buurtje midden in de stad Leeuwarden.

- Charloisse Lagedijk (grotendeels), 's-Gravenland, Groeneweg, Hordijk, Kandelaar en Terbregge in Rotterdam.

- Bijdorp, Kerkbuurt, Polderweg en Windas in Schiedam.

- Een geografisch heel bijzonder geval, dat buiten de categorie 'dorp in de stad' valt maar er wel enige verwantschap mee heeft, is Willige Langerak. De dorpskern (met kerk) van Willige Langerak is door de uitbreiding van de stad Schoonhoven namelijk binnen de bebouwde kom van die Zuid-Hollandse stad komen te liggen (en heeft, in tegenstelling tot de in de lijst hierboven vermelde kernen, voor dat deel ook zijn identiteit verloren). Dus als dorp is die plaats en plaatsnaam verdwenen. Maar het buitengebied O van het dorp is als buurtschap en daarmee plaats(naam) bijven bestaan, met alles erop en eraan (witte en blauwe plaatsnaamborden, buurtvereniging en buurthuis), en valt onder de Utrechtse gemeente Lopik. Vergelijkbaar met het voormalige dorp Oudhuizen, waarvan de dorpskern door buurdorp Wilnis is opgeslokt (en door niemand meer als Oudhuizen wordt beschouwd), maar waarvan het buitengebied nog wel als buurtschap Oudhuizen kan worden beschouwd.

Reacties

(6)

Oud-Geleen (= de oude dorpskern van Geleen) is een Beschermd dorpsgezicht.
Geleen is in de 20e eeuw uitgegroeid tot industriegemeente.
Kan dat ook in de lijst vermeld worden: Oud-Geleen als dorp in een stad.

Excuus voor mijn late reactie. Hij was even min of meer zoek geraakt in mijn to-do lijst. Ik heb het uitgezocht en u hebt volkomen gelijk; Oud-Geleen heeft nog alleszins een dorps karakter, geografisch gezien maar zeker ook gezien het rijke verenigingsleven plus de vele evenementen die zich beide specifiek nog met een Oud-Geleense identiteit profileren. Daarom heb ik dit inderdaad als 'dorp in de stad' hierboven opgenomen, en er een pagina van aangemaakt op https://www.plaatsengids.nl/oud-geleen. Mocht er nog iets cruciaals ontbreken waarvan u vindt dat het op die pagina thuishoort, wat iemand 'van buiten' verder nog van Oud-Geleen zou moeten weten, dan verneem ik dat graag.

Geldt voor Koedijk en Oudorp (gem. Alkmaar), Nieuw-Helvoet (gem. Hellevoetsluis) en Blokker en Zwaag (gem. Hoorn) eigenlijk niet hetzelfde als voor Hoogland en Hooglanderveen (gem. Amersfoort)?

Dank voor de tip! Je hebt gelijk; deze Alkmaarse en Hoornse kernen zitten in een soortgelijk schuitje als de genoemde Amersfoortse, dus ik heb ze toegevoegd. Alleen Nieuw-Helvoet bestaat voor de postadressen niet meer, dus dat is nu een 'dorp in de stad' geworden. En Eygelshoven is ook een bijzonder geval, die heb ik ook toegevoegd.

Beste Frank,

Op https://www.plaatsengids.nl/kennisbank/dorpen-een-stad staan in de lijst in Noord-Holland “De oude delen van Osdorp, Sloten en Sloterdijk gem. Amsterdam.”

Deze dorpen zijn als onderdeel van de gemeente Sloten in 1921 door Amsterdam geannexeerd en vervolgens door stadsuitbreidingen in of aan de rand van de stad komen te liggen.

Volgens mij geldt dit ook voor de dorpen Buiksloot en Nieuwendam in Amsterdam-Noord. Tot 1921 zelfstandige gemeenten en sindsdien onderdeel van Amsterdam. Ook hier is de stad er in de loop der tijd ‘omheen gegroeid’. Voor de andere toen geannexeerde dorpen in Landelijk Noord geldt dit niet: Schellingwoude, Durgerdam, Zunderdorp, Ransdorp en Holysloot zijn duidelijk buiten de stad blijven liggen, maar Buiksloot en Nieuwendam behoren dus eigenlijk tot de lijst ‘dorpen in een stad’.

Groeten, Erik Swierstra

Dank voor de tip Erik! Omdat ik lokaal niet goed bekend ben, veronderstelde ik dat Buiksloot en Nieuwendam (alleen op kaarten kijkend) zodanig verstedelijkt zouden zijn dat er niets meer van de oude dorpen over is. Maar ik zie nu inderdaad (via Google StreetView) dat ook hier sprake is van nog altijd aanwezige oude dorpskernen of beter gezegd -linten (langs resp. de Buiksloterdijk en de Nieuwendammerdijk) die ook nog behoorlijk goed bewaard zijn gebleven, dus ik heb ze aan de lijst toegevoegd.

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen