Oude Verlaat

Plaats
Buurtschap
Midden-Groningen
Groningen

oude_verlaat_straatnaambordje.jpg

Bij het binnenkomen in Oude Verlaat vanuit Veendam kom je formeel ook de bebouwde kom van Muntendam binnen, maar de buurtschap ligt wel nog altijd buiten de dorpskern. Aan het straatnaambordje kun je zien dat je de buurtschap binnenkomt. (© Google)

Bij het binnenkomen in Oude Verlaat vanuit Veendam kom je formeel ook de bebouwde kom van Muntendam binnen, maar de buurtschap ligt wel nog altijd buiten de dorpskern. Aan het straatnaambordje kun je zien dat je de buurtschap binnenkomt. (© Google)

oude_verlaat_gemaal.jpg

Gedenksteen in het gemaal van Waterschap Wiede en Tusschendiepen, dat in 1890 als stoomgemaal is begonnen en in 1931 is geëlektrificeerd. Het gemaal bemaalt (bemaalde?) de gelijknamige polder O van Oude Verlaat. (© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Gedenksteen in het gemaal van Waterschap Wiede en Tusschendiepen, dat in 1890 als stoomgemaal is begonnen en in 1931 is geëlektrificeerd. Het gemaal bemaalt (bemaalde?) de gelijknamige polder O van Oude Verlaat. (© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

oude_verlaat_voormalig_stoomgemaal_en_waterschapshuis.jpg

Oude Verlaat, het voormalige stoomgemaal en waterschapshuis, voorgevel met waterinlaat (© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Oude Verlaat, het voormalige stoomgemaal en waterschapshuis, voorgevel met waterinlaat (© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

oude_verlaat_elektrisch_gemaal.jpg

Oude Verlaat, het elektrische gemaaltje uit 1931 (© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Oude Verlaat, het elektrische gemaaltje uit 1931 (© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

oude_verlaat_gereformeerde_kerk_kopie.jpg

De buurtschap Oude Verlaat heeft een eigen houten Gereformeerd kerkje gehad in de tuin achter het pand op het huidige nr. 15, van 1925 tot ca. 1967. In 1984 is het gebouwtje verkocht en elders als schuur weer opgebouwd.

De buurtschap Oude Verlaat heeft een eigen houten Gereformeerd kerkje gehad in de tuin achter het pand op het huidige nr. 15, van 1925 tot ca. 1967. In 1984 is het gebouwtje verkocht en elders als schuur weer opgebouwd.

oude_verlaat_nieuw_boerderijtje_weduwe_prins_kopie.jpg

Oude Verlaat, op de voorgrond het 'nieuwe' boerderijtje op nr. 20 dat weduwe K. Prins van de verzekering heeft gekregen nadat haar vorige pand was afgebrand. Zie verder bij Geschiedenis. Het poortje voor het pand bestaat uit twee walviskaken.

Oude Verlaat, op de voorgrond het 'nieuwe' boerderijtje op nr. 20 dat weduwe K. Prins van de verzekering heeft gekregen nadat haar vorige pand was afgebrand. Zie verder bij Geschiedenis. Het poortje voor het pand bestaat uit twee walviskaken.

oude_verlaat_24.jpg

In de eeuwenoude buurtschap Oude Verlaat zijn helaas in de loop der tijd vrijwel alle oude huizen en boerderijtjes vervangen door nieuwbouw. Het enige overgebleven oude pandje staat op nr. 24 en dateert vermoedelijk van vóór 1700.

In de eeuwenoude buurtschap Oude Verlaat zijn helaas in de loop der tijd vrijwel alle oude huizen en boerderijtjes vervangen door nieuwbouw. Het enige overgebleven oude pandje staat op nr. 24 en dateert vermoedelijk van vóór 1700.

oude_verlaat_op_kaart_1928.jpg

Oude Verlaat op een kaart uit 1928, waarop de buurtschap nog wél staat aangegeven. Het riviertje de Munte is hier in blauw ingetekend. In het N staat het stoomgemaal nog aangegeven en in het Z de schutsluis (= het verlaat) met ophaalbrug.

Oude Verlaat op een kaart uit 1928, waarop de buurtschap nog wél staat aangegeven. Het riviertje de Munte is hier in blauw ingetekend. In het N staat het stoomgemaal nog aangegeven en in het Z de schutsluis (= het verlaat) met ophaalbrug.

Oude Verlaat

Terug naar boven

Status

- Oude Verlaat is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Midden-Groningen. T/m 1989 gemeente Muntendam. In 1990 over naar gemeente Menterwolde, in 2018 over naar gemeente Midden-Groningen.

- De buurtschap Oude Verlaat valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Muntendam.

- De buurtschap Oude Verlaat wordt ten onrechte niet meer vermeld in recente atlassen en op plattegronden.

- De buurtschap Oude Verlaat ligt binnen de bebouwde kom van Muntendam, maar heeft zelf geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1928 (atlas) Oudeverlaat (zie afbeelding).

Naamgeving
Waar nu het bruggetje over het Westerdiep ligt, heeft vroeger een verlaat (= sluis) gelegen. In het Z gaat de buurtschap over in het (Veendamse) Beneden Verlaat. Vermoedelijk was dat dan de nieuwe(re)?

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Oude Verlaat ligt rond de gelijknamige weg, W langs het Westerdiep, direct O van de dorpskern van Muntendam. Formeel ligt het buurtje binnen de bebouwde kom, maar het ligt nog altijd buiten de dorpskern en wordt lokaal daarom nog altijd als buurtschap beschouwd.

Vroeger werd de weg O langs het Westerdiep ook aangeduid als Oude Verlaat, later werd dit veranderd in Hellingwal, naar een scheepshelling die zich hier bevond (op grondgebied van het pand op Hellingwal 3).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Oude Verlaat 17 huizen met 106 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap nog altijd een 20-tal huizen, dus het huidige inwonertal zal nu ca. 50 bedragen.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kerkelijk
Omstreeks 1920 wordt geregeld Gereformeerde evangelisatiearbeid verricht aan het Oude Verlaat. Dit vindt aanvankelijk plaats in het huis van Albert Ploeger (op het huidige huisnr. 15, vanouds nr. 14). De heer Ploeger was oorspronkelijk Nederlands Hervormd. Als het aantal deelnemers groeit, wordt de ruimte in het huis te klein. Daarom wordt in 1925 in de tuin van het huis van dhr. Ploeger een lokaaltje gebouwd, dat ongeveer 600 gulden mocht kosten. Het gedenkboek van de Gereformeerde Kerk van Veendam vermeldt dat dit lokaaltje gebouwd is van hout afkomstig van een gestrand schip. Hoe men daaraan is gekomen staat niet vermeld. Later is het gebouw vergroot.

Tot 1963 is dit gebouwtje het centrum van evangelisatiewerk in de omgeving van het Oude Verlaat. De leden van de Gereformeerde Kerk in Veendam verzorgen er jongens- en meisjesclubs, zondagsschool, en vrouwen- en mannenverenigingen. De centrale figuur van dit werk is steeds Albert Ploeger, zodat het door de mensen in de buurt 'Ploegers Kerkje' wordt genoemd. De officiële arbeid wordt door allerlei personen verricht. Schoonmaak, verwarming en onderhoud neemt de heer Ploeger voor zijn rekening, tot aan zijn overlijden. Buiten gebruik sinds ca. 1967. De toenmalige eigenaar had een tractorsloperij en heeft het nog jaren als schuur gebruikt. In 1984 is het gebouwtje verkocht en elders als schuur weer opgebouwd. (bron: o.a. Architectuur- en Tuinenroute Menterwolde, gerealiseerd door Grafisch Bedrijf De Bruin uit Zuidbroek)

Uit oude kranten enkele noodlottige ongevallen die in de buurtschap hebben plaatsgevonden:

- Nieuwsbericht in het Nieuwsblad van het Noorden, 26 maart 1901, over een afgebrande boerderij op het Oude Verlaat: "Muntendam, 24 maart. Zaterdagavond omstreeks half elf brak op het Oude Verlaat onder deze gemeente een hevige brand uit in de boerenbehuizing bewoond door de wed. K. Prins en E. Daanje. In een oogenblik stond het geheele gebouw in lichte laaie en werd met de grootste moeite de levende have - 6 koeien, 1 paard en 1 schaap, dit laatste met hevige brandwonden bedekt - uit de vuurzee gered. De spuit van Beneden-Verlaat Veendam, was spoedig op het terrein aanwezig, maar kon niet verhinderen, dat het geheele gebouw tot een ruïne werd. De wed. K. Prins is verzekerd bij de 's-Hertogenbossche Brandwaarborgmaatschappij, agent de heer L. Vegter, voor f 3300; de bewoner van de zijkamer in 't geheel niet."

De weduwe Prins was de overgrootmoeder van de 2 alinea's hierna genoemde Harm Prins. Ze heeft na de brand van de verzekering een nieuw boerderijtje gekregen. Op de foto elders op deze pagina zie je dat het poortje voor haar nieuwe boerderijtje uit 2 walviskaken bestaat. Tot in de jaren zestig van de 20e eeuw werd er in ons land namelijk nog aan walvisvaart gedaan.

- Nog een treurig bericht uit de Schiedamsche courant, 5 februari 1908. "Te Muntendam is Zaterdagnacht zekere M. Frans, van Oude Verlaat, van koude en uitputting omgekomen. Hij had den nacht op straat doorgebracht en werd des morgens verstijfd in een gang gevonden." (het betreft Markus Frans, geboren 3-3-1842 te Oude Pekela, zoon van Willem Harms Frans en Egberdina Gerhardus Stuart. Gehuwd met Geertje Schipper (bron)

- En nog een, uit de Zierikzeesche Nieuwsbode, 28 augustus 1961: "In het Oude Verlaat nabij de 'Wijde Blik' in de gemeente Muntendam is maandagmorgen het stoffelijk overschot gevonden van de 11-jarige Harm Prins uit Veendam. Sinds woensdag, toen hij op weg was naar school, werd hij vermist. Een voorbijganger ondekte het stoffelijk overschot." De jongen is 2 weken vermist geweest, en verdronken omdat hij onder een schip vast was blijven zitten. Daarna is hij meer dan een kilometer weggedreven voor hij gevonden is.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De buurtschap Oude Verlaat als zodanig is al eeuwenoud. Helaas bestaat de huidige bebouwing uit overwegend moderne huizen. Het enige overgebleven oude pandje in de buurtschap staat op nr. 24. Dat dateert vermoedelijk uit vóór 1700.

- Het voormalige stoomgemaal en Waterschapshuis (Hellingwal 1, op de hoek van Oude Verlaat en Bredeweg) van Waterschap Wiede (en Tusschendiepen) uit 1890 bestaat nog. In 1931 is het gemaal geëlektrificeerd. Zie onderaan de pagina onder de link nog 20 foto's van dit object. In het huis is nog lange tijd een diervoederhandel gevestigd geweest, tegenwoordig is het alleen nog een woonhuis. Het losstaande kleine stenen gebouwtje met een 4-zijdig puntdak is het elektrische gemaaltje uit 1931.

- Over een houten bruggetje over het Westerdiep kun je van Oude Verlaat naar de Hellingwal. Dit bruggetje ligt tegenover De Wijde Blik, een straat die vroeger Prinsenpad heette en in de volksmond Poaltjeloane werd genoemd. Aan de kant van het Oude Verlaat lag namelijk een sloot, waar de laan dus ophield, en over die sloot lag een paal, waar men alleen lopend overheen kon. Waar nu het bruggetje ligt stonden vroeger overigens nog 3 drie huizen.

Op nr. 4 stond het Oude Verlaatshuis, waar passerende schepen een bedrag moesten betalen (het verlaat werd bediend en die kosten moesten betaald worden door de passerende schepen). Vaak waren dit tevens cafés, maar hier was het een gewoon huis zonder verdere bijzondere functies. Bij het Beneden Verlaat Z van Oude Verlaat bijvoorbeeld was het verlaatshuis tevens een café met zalen waar ook dansles en kappersles werd gegeven. Voor het passeren van ophaalbruggen moest overigens vroeger ook vaak betaald worden. Dan hadden ze een stok met een touw met een klompje eraan en daar moest de schipper dan geld ingooien.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Polder Wiede en Tusschendiepen, sinds 1963 Polder Wiede, ligt O van Oude Verlaat, tussen het Westerdiep in het W, het Oosterdiep in het O en het vanouds Meedenerdiep (gedempt, tegenwoordig Oosterweg) in het N (W van de Oosterweg, tot aan de buurtschap Tussenklappen, staat nog een Meedenerdiep in de atlassen en op Google Maps, maar dat is niet correct, dat is Het Rak). Tegenwoordig is de polder, voor zover gelegen N van het Beneden Dwarsdiep, een natuurgebied van Staatsbosbeheer. Globaal valt de Z helft hiervan onder Veendam en de N helft onder Muntendam.

Vroeger lag in dit gebied een eendenkooi. De ven of vijver O van het bruggetje is hier nog een restant van. In het verleden was er gaas overheen gespannen.

Door dit gebied loopt het watertje de Oude Ee, Oude Ae of Munt Ee, vanouds de Munte (waar Muntendam naar is genoemd). Vóór de aanleg van het Westerdiep was er nog scheepvaart over dit water, dat nu op sommige plekken nog maar een meter breed is.

Terug naar boven

Eten en drinken

- Op Hellingwal 3 (O van de weg Oude Verlaat, aan de andere kant van het Westerdiep dus) was vroeger een scheepshelling gevestigd (waar deze weg naar is genoemd). Het bijbehorende huis staat er nog. Hier is tegenwoordig theeschenkerij De Vlinderij gevestigd (van 1 juni tot 1 oktober iedere zondagmiddag geopend van 12:00 tot 17:00 uur, of op afspraak).

Deze pagina is samengesteld met en dankzij de medewerking van inwoner (van het enige monumentale pand aan de weg Oude Verlaat) Geert Loods.

Reacties

(4)

Goedemiddag Geert, een hele mooie site over het oude verlaat, wist niet dat er zoveel geschiedenis aan vast zat. Erg boeiend en heel interessant. Wat ik nog vragen wilde; is het bekend wie er ooit in het gemaal hebben gewoond.
m.vr.gr.
Jan Them.

Dank voor uw compliment, ik zal het Geert melden. Wat uw vraag betreft: sinds 1890 (128 jaar dus) zullen er vast vele generaties van diverse families in het gemaal hebben gewoond. Als u die allemaal wilt weten zult u in het gemeentearchief terecht moeten lijkt me. Of wilt u weten wie er concreet in een bepaald jaar woonde?

Wie er vroeger allemaal hebben gewoond weet ik niet. In de jaren vijftig en zestig woonde Hanno Drevel daar, die had er een diervoerhandel. Daarna Jan Loots, die had daar tevens het kantoor van zijn bedrijf 'Geo-plus'. Van hen is daar ook nog een anderhalf jaar oud zoontje verdronken. Er wonen nu Hollanders, die ik alleen van gezicht en hond ken. Wat hier beschreven is, is maar een fractie van wat zich hier allemaal heeft afgespeeld. Ben jij die Jan Them uit Tripscompagnie, die aan de Westersingel heeft gewoond?

(ik heb je aanvullingen in de opmerking hierboven verwerkt, red.)

Reactie toevoegen