Status

- Eikberg is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Breda. T/m 1941 gemeente Ginneken en Bavel. In 1942 over naar gemeente Nieuw-Ginneken, in 1997 over naar gemeente Breda.

- De buurtschap Eikberg valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Bavel.

- De buurtschap Eikberg heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Naam

Oudere vermeldingen
1513 aenden Eycberch, 1515 Eyckberch, 1838-1857 Eikberg, 1843 "den Eykberg of den Eikberg, door de landlieden, bij verbastering, nu eens den Ikberg, dan eens den Nekberg en ook wel den Likberg genoemd". De buurtschap werd in de 19e eeuw samen met het nabijgelegen Bolberg ook wel betiteld als ‘Bol- en Eikberg’.

Naamsverklaring
Samenstelling van berg 'terreinverheffing, heuvel' en de boomnaam eik (Quercus).(1)

“Het woord ‘berg’ betekent hier niet meer dan ‘lichte verhoging in het terrein’. Eikberg is dus een zanderige hoogte, beplant met eiken. Zou men in het Markdal nog kunnen denken aan ‘rivierduintjes’, bij de ‘bergen’ van Bavel is eerder sprake van met zand ondergestoven donken.”(102, 1998)

Ligging

De buurtschap Eikberg ligt direct ZO van de kern Bavel en grenst in het NO aan buurtschap Bolberg, in het O aan buurtschap Lage Aard, in het Z aan de A58, en in het W aan buurtschap Roosberg. De buurtschap ligt rond de Gilzeweg en de Woestenbergseweg.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Eikberg 18 huizen met 73 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 10 huizen met ca. 25 inwoners.

Geschiedenis

Reeds in de 16e eeuw staan hier tal van, vooral kleinere, boerderijen. “De ‘lichte verhogingen in het terrein’ waren bijzonder geschikt voor het ontstaan van een buurtschap. Nog steeds zijn Bol- en Eikberg kleine concentraties van soms eeuwenoude boerderijen. Vanouds is hier een kruispunt van wegen. De belangrijkste route loopt van Ginneken over de Roosberg en Eikberg naar Gilze. Vanaf de buurtschap kon men via de Woestenbergseweg en dwars over het huidige landgoed Valkenberg naar Chaam. Een andere weg liep via de Eikbergseweg naar de Bolberg, Dorst of Molenschot. De huidige Brigidastraat was slechts een voetpad van de buurtschap naar de kerk in Bavel. Door de groei van het reizigersverkeer in de 17e eeuw ontstonden er bij deze kruising van wegen twee herbergen met eigen bierbrouwerij.”(102, 1998). De brouwerijen zijn in de eerste helft van de 19e eeuw opgeheven.

Als gevolg van de Vrede van Munster, waarin de protestanten een prominente rol in ons land kregen toebedeeld ten koste van de katholieken, moesten de inwoners van Bavel van 1672 tot 1809 kerken in een ‘kerkschuur’ op het Kerkeind. De kerk was gedurende die tijd namelijk in het bezit van de protestanten. Na die tijd mochten de katholieken in hun oude kerk terugkeren. Zie verder bij Bavel.

Klooster en Woestenbergse Hoeve
Jan IV van Nassau heeft een hoeve gehad op Woestenberg in buurtschap Eikberg. Zijn weduwe Maria van Loon bepaalt in haar testament dat daar een klooster voor 25 nonnen moet worden gerealiseerd. Dat is er slechts heel kort geweest: van 1476 tot ca. 1484. Daarna is het klooster verplaatst naar Boeimeer onder Princenhage, waar het de naam Vredenberg kreeg. De Woestenbergse Hoeve bleef wel eigendom van de zusters. De boerderij is in 1919 afgebrand, in 1922 herbouwd, en in 1970 afgebroken t.b.v. de aanleg van de A58. Het artikel onder de link, waar het voorgaande aan is ontleend, suggereert tegelijkertijd dat er toch nog wel een Woestenbergse Hoeve zou zijn, "die naast het viaduct ligt".

Recente ontwikkelingen

- Nieuwbouwplan 'Bavel Zuid, Eikberg' behelst het vanaf 2016 gefaseerd realiseren van een nieuwbouwwijkje van in totaal - beoogd - 79 huizen. Het plangebied beslaat het gebied tussen de Brigidastraat, Eikbergseweg en weerszijden van de Gilzeweg. Aan de westkant van de Gilzeweg wordt de bebouwde kom van Bavel 'afgerond'. Dit krijgt een 'dorpslandelijke sfeer': een kleinschalige woonbuurt met groen in het midden. Aan de oostkant komt een overgangsgebied naar het buitengebied. Hier zijn kleinere woonclusters met landelijke sfeer gepland in het groen. Zo blijft er ruimte voor recreatie en waterberging, en blijft ook het uitzicht naar het achterliggende landschap in tact. Er kunnen meerdere woontypes en (woon)werkkavels ontwikkeld worden. Een recreatieve route in oost-west richting verbindt Bavel met het buitengebied. In 2015 is het Bestemmingsplan Eikberg dat e.e.a. planologisch regelt, vastgesteld.

De gemeente Breda heeft in juli 2017 bekend gemaakt dat zij gronden aan de Eikberg wil aankopen om de bouw van 43 woningen mogelijk te maken. Op de gronden is ruimte voor 43 woningen, waaronder starterswoningen, woningen voor mensen met een kleine beurs en kavels voor zelfbouw. In een eerdere fase zijn onder grote belangstelling al 34 zelfbouwkavels uitgegeven. De gemeenteraad neemt in september 2017 een besluit over de aankoop.

- Bij archeologische opgravingen in buurtschap Eikberg in 2016, die zijn voorafgegaan aan de realisatie van de in de vorige alinea's beschreven nieuwbouw, zijn in een van de aangetroffen 16e-eeuwse waterputten goed geconserveerde fragmenten gevonden van Buxus (Buxus sempervirens). Bij het vieren van Palmpasen gebruikten en gebruiken de Nederlandse gelovigen vaak buxustakken, bij gebrek aan echte palmtakken. Pas vanaf de 16e eeuw krijgt Buxus een tweede functie als sierplant in tuinen. Men heeft niet kunnen vaststellen of de gevonden takjes als snoeiafval in de waterput terecht zijn gekomen of dat ze een overblijfsel waren van een Palmpasen viering uit het verleden. (bron: Erfgoedweb Breda)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)