Status

- Noorden is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek Groene Hart, gemeente Nieuwkoop.

- Het dorp Noorden heeft altijd al onder de gemeente Nieuwkoop gevallen. Onder dit dorp vallen voor de postadressen ook het dorp Noordse Dorp en de daaronder vallende buurtschap Noordse Buurt. Deze buurtschap viel t/m 1990 geheel onder de gemeente Zevenhoven, het dorp Noordse Dorp viel daar deels onder (de gemeente Zevenhovense delen gingen in 1991 over naar gemeente Liemeer, in 2007 over naar gemeente Nieuwkoop). Het 'postale dorp Noorden' heeft daarom 2 postcodes (2431-2432), om de vanouds Nieuwkoopse en Zevenhovense delen van elkaar te kunnen onderscheiden (het vanouds Zevenhovense deel heeft postcode 2432). Een 4-cijferige postcode mag namelijk altijd maar in 1 gemeente liggen, en in 1978, toen het postcodesysteem in werking is getreden, was er dus nog sprake van de geschetste situatie onder 2 gemeenten.

Naam

Inwoners
Een inwoner van dit dorp is een Noordenaar.

Oudere vermeldingen
1396 Oerde, 1462 Noirden, 1494 Noorden.

Naamsverklaring
De huidige naam is misleidend, omdat die doet vermoeden dat de plaats zo genoemd is omdat het ten noorden van iets ligt. Bij naamsverklaringen moet je echter altijd uitgaan van de oudste vermeldingen. In dit geval komt men dan aan de betekenis bij/op het oord 'land in of langs de rivier'. De huidige -n- in de naam is afkomstig van aanduidingen als ten Oorden, of, wat waarschijnlijker is, van de talrijke samenstellingen van oord met een verbogen eerste deel (vergelijk Feijenoord, Nieuwoord, Kortenoord), waarin een etymologisch onjuiste woordsplitsing het grondwoord heeft vervormd tot noord.(1)

Ligging

Noorden ligt NO van Nieuwkoop en grenst in het Z aan de Nieuwkoopse Plassen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft het dorp Noorden 52 huizen en 383 inwoners onder de gemeente Nieuwkoop en 28 huizen en 190 inwoners onder de gemeente Zevenhoven. Tegenwoordig omvat het dorp ca. 625 huizen en ca. 1.550 inwoners (dit is exclusief de aantallen voor het dorp Noordse Dorp en de daaronder vallende buurtschap Noordse Buurt, die veel meer huizen en inwoners heeft dan Noordse Dorp).

Geschiedenis

De parochie van Noorden strekte zich van oudsher uit over een oppervlakte die later verdeeld werd in 4 ambachtsheerlijkheden (Nieuwkoop, Zevenhoven, Westveen en Achttienhoven). De ambachtsheer van Nieuwkoop en Noorden had het collatierecht der kerk en het benoemingsrecht van koster, voorlezer en schoolmeester. De kosten voor onderhoud van kerk, pastorie, schoolhuis, begraafplaats en Kerklaan kwamen ten laste van de bewoners in de parochie, mitsdien van mensen die onder de 4 ambachten ressorteerden, en waren als volgt verdeeld: voor Nieuwkoop 39%, voor Zevenhoven 36%, voor Westveen 17% en voor Achttienhoven 8 %.

De 4 ambachten benoemden personen, die tezamen als Gecommitteerden, ook wel genoemd regenten, uit de 4 ambachten het beheer voerden over dit parochiegebied. Zij benoemden een eigen schout, secretaris en penninmeester en behandelden zowel administratieve als waterschapsaangelegenheden. Deze toestand bleef zo tot de Franse tijd in 1795, toen de heerlijke rechten werden afgeschaft en de vorming van gemeenten ter hand werd genomen. Hierdoor kwam het werk der gecommitteerden te vervallen en werd dit overgenomen door het nieuwe gemeentebestuur. Alleen voor het schoolwezen bleven de gecommitteerden in functie, onder de titel schoolcommissie. Zie ook het Archief van de gecommitteerden uit de vier ambachten Nieuwkoop, Zevenhoven, Westveen en Achttienhoven voor het beheer van de parochie Noorden, sinds 1795 alleen voor de school te Noorden, 1567-1925. (bron: Groene Hart Archieven)

De inwoners hadden het hier tot begin 20e eeuw niet breed. De mensen in deze omgeving werkten bijna allemaal als rietsnijder, mostrekker of in de veenderij en hadden grote gezinnen. Rond 1916 zijn er groentekwekers gekomen op het verveende land. Veel tuinderijen zijn verdwenen of verhuisd naar de Noordse Buurt, waar de meesten bloemen zijn gaan telen. Vanaf 1960 is er veel nieuwbouw in Noorden gekomen en veel inwoners werken nu buiten het dorp.

Kerkelijk
Vóór 1208 vindt het kerkelijk gebeuren in deze omgeving plaats in de Milandkerk, die in de huidige buurtschap Achttienhoven stond. Deze kerk wordt vernield in de veldtocht van de bisschop van Utrecht, Dirk van Are, tegen de graaf van Holland. De nieuwe kerk wordt gebouwd in de 'Noorderbuurt' (gezien de formulering hierna doelt men hiermee kennelijk op het huidige Noordse Dorp). Een zelfstandige kerk was het echter niet, had ook geen parochierechten en ressorteerde daarom onder de kerk van Nieuwkoop.

Tot aan de Reformatie kerken de inwoners van Noorden in het kerkje op het Noordse Dorp. Bij de hervormingen in 1581 worden alle bezittingen van de kerk door de Staten van Holland geconfisqueerd. Het kerkgebouw wordt toegewezen aan de gereformeerde gemeente. Het overgrote deel van de bevolking blijft echter trouw aan de katholieke beginselen en zoekt naar mogelijkheden om toch weer samen te komen. Dit moet wel in het geheim plaatsvinden. Na tientallen jaren min of meer in het geheim te zijn samengekomen, treedt men in 1631-1635 weer in de openbaarheid. In die tijd komt een boerderij ter beschikking waarin de pastoor zijn intrek kan nemen. De kerk zelf wordt ingericht op de zolder. Deze boerderij stond tussen de huidige kerk en pastorie in. In 1816 kan door vrijwillige bijdragen en zonder overheidssteun een kerk worden gebouwd. Deze kerk wordt aan de boerderij gebouwd, in dezelfde stijl als de boerderij.

Daar de kerk op een gegeven moment bouwvallig begint te worden, moet worden uitgezien naar een plek voor een nieuwe kerk. Twee van de vijf kerkmeesters kiezen voor het Noordse Kruis, volgens hen de meest centrale plek voor de nieuwe kerk. De parochianen komen immers uit Zevenhoven (d.w.z. Noordse Dorp en Noordse Buurt die toen nog grotendeels onder gem. Zevenhoven vielen), Woerdense Verlaat, Achttienhoven, Westveen en Noorden. Dit alles levert veel vergaderstof en men wordt het kennelijk niet eens. De bisschop hakt uiteindelijk de knoop door, en de betrokken kerkmeesters stappen op. Zij worden wel eervol ontslagen. Volgens overlevering is de strijd tussen de kerkmeesters over de juiste plaats van de kerk in het metselwerk vastgelegd. Op 10 mei 1883 wordt de nieuwe, huidige Martinuskerk ingewijd. (bron: Clara & Franciscus Federatie)

Onderwijs
In 1907 neemt Pastoor Ramakers het initiatief om een katholieke lagere school in Noorden te laten bouwen. Een kostbare toevoeging aangezien het dorp voorheen alleen lager openbaar onderwijs had. In 1908 wordt de St. Antoniusschool geopend op de hoek van de Simon van Capelweg en de Prolkade. Sindsdien is de school met enige regelmaat uitgebreid en groter geworden. In 1973 wordt de oude school vervangen door een nieuwe moderne school. In 2009 verhuist de school in verband met veroudering en voor de veiligheid van de kinderen naar de huidige locatie aan de Anemonenstraat.

In deze videoreportage over Noorden (2012) vertelt geboren en getogen Noordenaar Kees Vork (1941) je het een en ander over verleden en heden van zijn dorp.

Recente ontwikkelingen

- Dorpsplan Noorden / Noordse Dorp / Noordse Buurt (2011).

- Bestemmingsplan Noorden, Woerdense Verlaat en Vrouwenakker (2013).

- Ontwikkelaar Vink + Veenman heeft de locatie van de oude Antoniusschool aan de Simon van Capelweg in Noorden ontwikkeld tot complex Schippersbrug, een bijzonder U-vormig gebouw met daarin 21 ruime koopappartementen, 7 zorgappartementen met huiskamer, een supermarkt, een bakkerswinkel en een gemeenschappelijke tuin, met aparte bergingen op de begane grond. Eind 2012 is complex Schippersbrug opgeleverd. Waar komt die naam eigenlijk vandaan? Welnu, naast de St. Antoniusschool in de richting van Woerdense Verlaat lag vroeger de beeldbepalende Schippersbrug. De brug dateerde uit 1886 en was vergelijkbaar met de huidige Teuntjesbrug in Nieuwkoop. Helaas is de oude brug vervangen door de huidige brug, maar door project Schippersbrug beoogt men toch een symbolische brug te slaan tussen het verleden en de toekomst.

Vermeldenswaardige bijzonderheid is verder nog dat kunstenaar Toon Koster in 1962 een grote muurschildering heeft gemaakt in de gymzaal van de Antoniusschool. Inwoners van Noorden waren toch wel gehecht aan dit kunstwerk, vonden het geen goed plan om dit te laten slopen, en wilden het graag elders in het dorp weer een mooie plek geven. Daarom is geld ingezameld en is e.e.a. gesponsord door gemeente, inwoners en ondernemers, om de muurschildering uit te kunnen zagen, in een frame te kunnen monteren, en te herplaatsen - ondanks flink strippen in de kosten door o.a. de inzet van veel vrijwilligers kostte dat al met al namelijk toch nog €16.000 - in het nieuwe appartementencomplex op de plek van de oude school.

- De broers Coen en Patrick de Jong bestieren in 2015 al 23 jaar Café 't Leeuwtje in het centrum van Noorden (Simon van Capelweg 109), als het pand in september geheel afbrandt. Coen woont met zijn vriendin Jasmijn boven het café, dus ze zijn ook nog hun woonhuis met inboedel kwijtgeraakt. Ze hadden alleen nog maar de kleren die ze op dat moment aan hadden. Overigens waren ze op het moment van de brand net op vakantie en zijn hier uiteraard vervroegd voor terug gekomen. Ook Coen zijn Feyenoordmuseum - hij had honderden shirtjes, schoenen en horloges van de club - is bij de brand verloren gegaan.

De broers wilden direct herbouwen, maar de verzekering 'deed moeilijk' omdat niet aan alle NEN-keuringen zou zijn voldaan. Met hulp van bevriende geldschieters kon toch met de herbouw worden gestart. Het benodigde restant werd bijeen verkregen middels een crowdfundingproject, waarbij mensen voor €100 of €500 symbolisch een steen van het nieuwe pand konden kopen. Waarvoor ze dan na de heropening heeel veel biertjes of koffie/thee kunnen komen terughalen in de loop der tijd. Coen en Jasmijn hebben in de tussentijd - 14 maanden dus - onderdak kunnen krijgen bij Coen's ouders. In november 2016 is de Bistrobar in Noorden feestelijk heropend met een groot aantal genodigden, waaronder Feyenoorders zoals Dirk Kuyt en Pierre van Hooijdonk. Ook Lee Towers was van de partij.

Bezienswaardigheden

- Het dorp Noorden heeft 2 rijksmonumenten, zijnde het pand op Simon van Capelweg 28 (wellicht 17e-eeuwse visserswoning of boerderij, onder rieten wolfdak en met gepleisterde voorgevel, waarin een houten kruiskozijn met luiken. In de voorkamer balkenzoldering met korbelen uit de bouwtijd) en het pand op Voorweg 5 (begin 19e-eeuws boerderijtje met stroomlaag in de zijgevel). In de lijst onder de link staan 3 rijksmonumenten. Daar staat namelijk ook nog de Hervormde kerk van het dorp Noordse Dorp. Die valt dus onder dat dorp, maar omdat dat dorp geen eigen postcode heeft ligt dat voor de postadressen 'gemakshalve' 'in' Noorden. En daar krijg je o.a. dit soort misverstanden van :-(

- De huidige RK Martinuskerk in Noorden (Simon van Capelweg 60) dateert uit 1883 en is tegenwoordig onderdeel van de regionale Clara en Franciscus Federatie. De architect is Y. Bijvoets, een leerling van de grote bouwmeester Pierre Cuypers. Het is een neogotische kerk en meet binnenwerks 17 meter breed en 36 meter lang, de toren is 43 meter hoog. De kerk had vroeger 450 zitplaatsen maar vanwege enkele renovaties is dit aantal teruggebracht tot ongeveer 350. In 1904 krijgt de toren een uurwerk. De kerk krijgt verwarming in 1927, elektrisch licht in 1930 en waterleiding in 1932. In 1943 worden de drie luidklokken door de Duitsers geroofd. Pas in 1947 krijgt de kerk weer nieuwe klokken.

De kerk is diverse keren gerestaureerd en aangepast aan de eisen van de tijd. Dit alles was mogelijk door de vrijgevigheid van de parochianen. Tijdens de renovatie in 1970 is veel van de oude luister verdwenen, zoals preekstoel, communiebank, de gekleurde glas-in-loodramen en de meeste beelden. De kerk werd van binnen bekleed met porisosteen. Zelfs de fraaie ramen in de apsis moesten het ontgelden en verdwenen achter de porisostenen. Dit laatste is tijdens de renovatie van het interieur weer ongedaan gemaakt. De pastorie, die op de plaats stond van de vroegere kerk, moet in 1977 het veld ruimen. Op die plaats verrijst de Sint Jozefzaal en meer oostelijk wordt een nieuwe, kleinere pastorie gebouwd.

- Gevelstenen in Noorden.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Noorden, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Dorpsfilm van Noorden anno 1967 (37 min.). Aankomst per boot over de Vliet. Vanaf Simon van Capelweg naar De Kuil, Voorweg en Noordse Buurt. Met bezoek aan Café Maarseveen, de kleuterschool en de Antoniusschool.

- In een interview van RTV Hollands Midden met toenmalig wethouder Jan Tersteeg (februari 2010) gaat de in Noorden geboren en getogen Tersteeg met de interviewer langs de locaties in het dorp waar op dat moment nog het nodige staat te gebeuren (en wat inmiddels allemaal gerealiseerd is); de oude en nieuwe locatie van de Antoniusschool (waar op de oude locatie het onder Recente ontwikkelingen beschreven appartementencomplex Schippersbrug met bakkerijwinkel en COOP is verrezen), en de oude en nieuwe locatie van bakker Tersteeg, die met de winkel in Noorden zijn gebleven maar voor wat betreft het productieproces naar het nieuwe bedrijventerrein in buurdorp Woerdense Verlaat zijn verhuisd. Tersteeg benadrukt ook dat Noorden een goed voorbeeld is van inwoners en ondernemers die niet (alleen) klagen, maar vooral ook initiatieven nemen, met ideeën komen en samenwerken om gezamenlijk met de gemeente het dorp nog mooier, functioneler en leefbaarder te maken.

Links

- Belangenvereniging: - Dorpsraad De Koet is in 2011 opgericht, en is er voor de kernen Noorden, Noordse Dorp en Noordse Buurt.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Antonius heeft in 2008 het 100-jarig bestaan gevierd. Ter gelegenheid daarvan heeft Kees Vork het boek 'St. Antoniusschool 1908-2008' gepubliceerd, waarin 100 jaar wel en wee van de school uitvoerig wordt beschreven. - De BSO/TSO in het dorp wordt georganiseerd door Kinderdagverblijf Polderpret.

- Jeugd en jongeren: - Stichting Jeugdwerk Noorden organiseert activiteiten voor de jeugd en jongeren in dit dorp en omgeving. Veel activiteiten vinden plaats in gebouw De Bun, dat geschikt is voor een zeer breed scala aan activiteiten. Het gebouw is ook te huur. Heb je een verjaardag of bruiloft te vieren, een activiteit te organiseren, een presentatie te verzorgen of ruimte nodig voor een vergadering of besloten bijeenkomst? Dan kan De Bun wellicht een geschikte gelegenheid zijn.

- Senioren: - Club 50 plus Noorden organiseert en onderneemt allerlei activiteiten voor senioren in het dorp. Sinds 1994 hebben ze de beschikking over clubhuis De Rietzanger (Theresiahof 9), dat door vrijwilligers wordt beheerd en onderhouden. - Alle inwoners van 55+ uit Noorden en omgeving zijn van maandag t/m vrijdag ook welkom in Huiskamer Noorden (gevestigd in appartementencomplex Schippersbrug aan de Simon van Capelweg bij de COOP) voor een praatje en een kopje koffie/thee. Ook is het een mooie ruimte om met elkaar een spelletje te doen, zoals klaverjassen en rummikubben of even gezellig met elkaar een film of TV kijken. Er worden ook allerlei vaste en incidentele activiteiten georganiseerd. Ook wordt er op deze dagen door een vrijwilliger gekookt. Je kunt je hier een dag van te voren voor aanmelden. Voor een 2 gangenmenu betaal je slechts € 7,-.

- Sport: - Voetbalvereniging NSV '46 is, zoals de naam reeds suggereert, opgericht in 1946. Maar er werd al eerder gevoetbald in Noorden, vanaf 1926 onder de naam DVO (Door Vrienden Opgericht) en vanaf 1932 tot 1940 onder de naam DSV (Door Sport Vereend). Bij de oprichting wordt de naam NSV (Noordense Sport Vereniging) gebruikt. Uiteraard was het een katholieke club. In 1961 krijgt de club de Koninklijke Goedkeuring en dan wordt de naam RKNSV. In 1980 kiest men voor de naam NSV '46. De toevoeging was noodzakelijk omdat in Nispen ook een club onder de naam NSV voetbalt, wat kennelijk te veel verwarring wekte. - Tennisvereniging LTV Noorden.

- Vissersvereniging Nieuwkoop en Noorden is opgericht in 1905 (en in 2015 gefuseerd met sportvissersvereniging Vitoge) en heeft tot doel het behartigen van de belangen van de aangesloten beroeps- en sportvissers en exploitanten van viswater in en rondom het gebied van de Nieuwkoopse Plassen. Daarnaast is het bevorderen en instandhouden van de visserij en visserijwateren een belangrijk oogmerk alsmede het behoud van het traditionele plassenlandschap en zijn waarden ten behoeve van de mens en de natuur. Tevens heeft de vereniging als doel het bevorderen van de hengelsport als sportieve recreatie en het beschermen en verbeteren van de visstand in en rondom het plassengebied. Om te mogen vissen in de wateren van de Nieuwkoopse Plassen heb je een aparte vergunning nodig, die bij de vereniging te verkrijgen is en bij nog een aantal andere instanties in de gemeente, waarvoor zie de link.

- Zorg: - In de mooie Zorgboerderij Noordhoek van zorginstelling Ipse De Bruggen wonen volwassenen met een lichte tot matige verstandelijke beperking. De meesten zijn redelijk zelfstandig. Ernaast liggen een kaarsenmakerij, een curiosawinkel en een gezellig theehuis, waar je als bewoner ook kunt werken. Verder is er als dagbesteding de Plantsoengroep Noorden, waar je lekker in de buitenlucht kunt werken aan het onderhoud van tuinen en plantsoenen.

- Columns: - Satirische columns van een Noordenaar (deel 1 en 2) over wegwerkzaamheden die er in 2014 en 2015 in en rond Noorden zijn geweest, en die kennelijk niet altijd even duidelijk stonden aangegeven. - Deel 3. - Deel 4. - Deel 6. - Deel 7. - Deel 12. - De Noordenaar is van streek. - De Noordenaar over relaties, honden en nieuwe badkamers. - De Noordenaar een writer's block?. De tussengelegen nummers hebben wij op de site in kwestie niet meer aangetroffen. Blijkens de columns was er kennelijk ook nog een site Noordenaren.nl, maar ook die is helaas inmiddels kennelijk opgeheven.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)