Status

- Windraak is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streken Westelijke Mijnstreek en Heuvelland, in grotendeels gemeente Sittard-Geleen (t/m 1981 gemeente Munstergeleen, in 1982 over naar gemeente Sittard, in 2001 over naar gemeente Sittard-Geleen), voor een klein deel gemeente Beekdaelen (T/m 2018 gemeente Schinnen).

- De buurtschap Windraak heeft voor het Sittard-Geleense deel een eigen postcode (6153) en plaatsnaam in het postcodeboek en de gemeentelijke basisregistratie BAG, en is daarmee een formele woonplaats. In de praktijk valt de buurtschap onder het dorp Munstergeleen. Een klein deel van de buurtschap valt voor de postadressen onder het dorp Puth. Dit betreft 2 panden.

- De 2 panden O van de provinciale weg, die onder de gemeente Schinnen vallen (Wintraak 1 en 2, vroeger was hier ook nog sprake van een huisnr. 3), worden voor de postadressen beschouwd als gelegen ‘in’ Puth, terwijl Doenrade veel dichterbij ligt, maar dat is vanuit de historie verklaarbaar; dit stukje van de buurtschap lag in een noordelijke uitloper van de gemeente Schinnen, zie de oude plattegrond aldaar, terwijl Doenrade voor 1982 onder de gemeente Oirsbeek viel. Dit gedeelte heet overigens Wintraak, met een t dus. Mogelijk om verwarring met het onder de gemeente Sittard-Geleen gelegen deel van Windraak te voorkomen? Onhandig is dan wel dat men in beide delen bij nr. 1 is beginnen te nummeren, zodat er in beide delen en dus spellingen sprake is van een huisnr. 1...

- De buurtschap Windraak heeft een bebouwde kom en heeft daarom blauwe plaatsnaamborden (komborden).

Naam

In het Limburgs
Volgens de Plaatsnamelies van Veldeke: 'De Wèndjraak'. Inwoners wonen niet 'in' maar 'oppe Wèndjraak' ('op de Windraak'). Op de plaatsnaamborden staat overigens Wèndjraak, zonder lidwoord. En een restaurant dat tot medio 2014 in deze buurtschap was gevestigd, noemde zich 'oppe Wintjraak'. Kennelijk vinden zij dat dát de correcte Limburgse spelling is. Dus dat maakt dan 3 verschillende Limburgse spellingen... (er van uitgaande dat de 4e spelling in het gelinkte krantenartikel een tikfout is...). Het lijkt wel een spelletje 'Wie van de Drie?'...

Spelling
De huidige officiële spelling Windraak, met een d dus, voor het deel in de gemeente Sittard-Geleen, is kennelijk nog maar van recente datum. Tot enkele decennia geleden is namelijk nog vrij algemeen sprake van de spelling Wintraak. Zo is er de in 1968 opgerichte buurtvereniging Wintraak (zie foto). En de gemeente Munstergeleen, waar de buurtschap t/m 1981 onder viel, wist het kennelijk ook niet en deed daarom maar beide: in die tijd was namelijk sprake van plaatsnaamborden met zowel de d- als de t-spelling (zie foto)! En ook de huidige straatnaam wordt dus zowel met d als met t gespeld (zie hierboven bij Status).

Oudere vermeldingen
1595 Wintrachen, 1840 Wintraak, begin 20e eeuw Wintraek (zie foto).

Naamsverklaring
Deze naam kan niet tot de namen op -aken worden gerekend. De ligging en het ontbreken van de karakteristieke uitgang -enaken wijzen daarop. Windraak is gelegen op de top van de Windrakerberg, zodat de betekenis ‘plaats die veel wind vangt’ mogelijk is.(1)

Tijdelijke bijnaam
De buurtschap was in 2002 een van de pilots (voorbeeldprojecten) voor de plaatsing van 400 zendmasten in heel Nederland, ten behoeve van een nieuw communicatiesysteem (C2000) voor al het digitale radioverkeer van politie, brandweer en ambulancezorg. Het toenmalige kabinet heeft gekozen voor C2000 omdat het sneller, betrouwbaarder en klantvriendelijker zou zijn dan het bestaande systeem. Zuid-Limburg was proefgebied voor het omvangrijke project. Naast Windraak hebben nog 18 masten in deze regio proefgedraaid met België en Duitsland. Tijdens de proefperiode hebben inwoners de plaatsnaamborden veranderd in Zendraak, uit protest tegen de 53 meter hoge mast waar ze niet blij mee waren.

Ligging

De buurtschap Windraak ligt rond de gelijknamige weg (de N276) en de wegen Wintraak, Schinnenderweg en Sittarderweg (het Z gedeelte van deze weg), O van het dorp Munstergeleen, op de helling van de Windrakerberg, op de route Sittard-Oirsbeek. In het NO grenzend aan Duitsland (Hillensberg). De Windrakerberg is met 101 meter +NAP het hoogste punt van de voormalige gemeente Sittard. De buurtschap ligt verder O van de stad Geleen, ZO en Z van de stad Sittard, Z van het dorp Broeksittard, WNW van het dorp Doenrade, NW van het dorp Oirsbeek, N van het dorp Schinnen, NNO van het dorp Puth en NO van het dorp Sweikhuizen.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Windraak 26 huizen met 145 inwoners onder Munstergeleen. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 45 huizen en ca. 10 bedrijfsgebouwen, met ca. 110 inwoners.

Bezienswaardigheden

- Klooster Generalaat-noviciaat Huize Seraphine* van de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed (Windraak 35) is ondergebracht in een verbouwde boerderij, waardoor het niet als een traditioneel klooster oogt. Het bestaande gebouw was vroeger een boerderij, die voor 2/3 deel gesloopt is. Aan de achterzijde van het gebouw is in 2015 een nieuwbouw gedeelte (ca. 400 m2) aangesloten. In het nieuwbouw gedeelte zijn met name slaapvertrekken en badkamers gemaakt met enkele gemeenschappelijke ruimtes voor de zusters. In het bestaande gedeelte zijn ook enkele slaapvertrekken en badkamers (voor valide zusters) gerealiseerd met op de begane grond een gezamenlijke keuken, eetkamer, refter en een recreatieruimte. Alles is laagdrempelig / rolstoelvriendelijk uitgevoerd aangezien de gemiddelde leeftijd van de zusters 80+ is. Na de verbouwing en uitbreiding is in 2015 een aantal zusters overgekomen vanuit klooster Sint Agnetenberg te Sittard, die hier ook hun intrek hebben genomen.
* Dat blijkens de video onder de tweede link in deze alinea kennelijk ook Huize Sint Jozef heet.

- De buurtschap heeft 1 rijksmonument, zijnde de 19e-eeuwse hoeve op Windraak 1. Hoeve met gesloten binnenplaats, in de oorspronkelijke vorm behouden gebleven. Vrij recent gerestaureerd.

- Direct N van buurtschap Windraak, formeel in het uiterste ZO puntje van het grondgebied van Sittard gelegen, ligt het rijksmonumentale Huis Watersley* (Watersley 1). Deze naam komt al voor in archieven uit begin 16e eeuw en heeft dan betrekking op de naastgelegen, eveneens rijksmonumentale hoeve Watersleyhof** (Watersley 2), een gesloten hoeve en voormalig grootleen van Kasteel Born. Het woorddeel -sley duidt waarschijnlijk op "verzamelplaats van water", wat verwijst naar de ligging, namelijk in een dalkom aan de voet van de Kollenberg, vergelijkbaar met andere toponiemen in de omgeving als Hemelsley en Hoddelslei. Huis Watersley is in 1752 gebouwd als jachtslot, een kasteelachtig gebouw met omliggend landgoed, voor de adellijke familie Loyens-Delhougne uit Maastricht. Een Duitse congregatie van de paters franciscanen neemt in 1876 hun intrek in het gebouw. Zij stichten er eind 19e eeuw een Duits gymnasium, wat de aanleiding is voor zeer ingrijpende verbouwing. Naar een ontwerp van architect Johannes Kayser wordt het voormalige landhuis in 1897 uitgebreid tot drie bouwlagen, met toevoeging van zijvleugels en een forse kloosterkapel. De franciscanen vertrekken in 1967.
* Oudere spellingen: Watersleij, Watersleyde, Watersleijde.
** Oudere spelling: Watersleijhof.

Klooster St. Joseph wordt verkocht aan de Paulusstichting, die het pand en het achtergelegen terrein herinricht tot zorgcomplex voor mensen met een verstandelijke handicap. In de jaren zeventig is op het terrein een aantal gebouwen bijgebouwd. Tegenwoordig staat er een 20-tal gebouwen. Vanaf 1975 verdwijnen de bewoners langzaam maar zeker uit het hoofdgebouw naar nieuwe paviljoens erachter, en nog weer later van het terrein af naar begeleide woonvormen elders in de stad en heel Zuid-Limburg. De Paulusstichting is in 2003 gefuseerd met Stichting Pepijn uit Echt tot Stichting Pergamijn (nadat het, wellicht als voorlopige naam, ook nog even Stichting Pepijn en Paulus heeft geheten). Kennelijk hebben zij rond die tijd de locatie verlaten, want op de site van Stichting Behoud Kollenberg (SBK) lezen wij: "Al sinds 2002 stelt SBK alles in het werk om het gebied Watersley, na het vertrek van Pergamijn, weer een groene invulling te geven. Plannen voor massale bebouwing gingen mede door ons toedoen van tafel. Maar het risico van ongewenste ontwikkelingen ligt nog steeds op de loer."

Tegenwoordig is Watersley Sports & Talent Park er gevestigd, "een internationale wooncampus waar tot wel 300 topsporttalenten uit binnen- en buitenland verblijven. Je verblijft op het park als team of als individu, waar je woont en leeft in de nabijheid van de topsportfaciliteiten die deze regio te bieden heeft. Met de Sportzone en een bruisend stadcentrum binnen handbereik en een ruime keuze aan onderwijsmogelijkheden is het de uitgelezen verblijfplaats voor allround talentontwikkeling. De ambitie is dat kennisinstellingen, bedrijfsleven, overheid en sporters samen de top bereiken. Dat leidt tot betere (top)sportprestaties, optimale talentontwikkeling en nieuwe kennis. Watersley Sports & Talentpark ondersteunt deze ontwikkeling tot topsportregio, door het creëren van een wooncampus voor deze doelgroep: een campus waar wonen, opleiden, werken en vrije tijd met elkaar verbonden worden, waardoor er een ‘levendige’ topsportgemeenschap kan ontstaan."

Als onderdeel van de reeks 'Monografieën uit het Land van Sittard' is als deel 20 verschenen de publicatie 'Watersley, van leengoed tot zorginstelling' (auteur: René Lauwers). Het boek geeft een overzicht van de geschiedenis van Watersley, d.w.z. hoeve Watersleyerhof plus het daartegenover gelegen vroegere kloostercomplex. Het boek bevat hoofdstukken over het leengoed, de Franse Tijd, de eigenaars, de pachters, de paters, de Paulusstichting en een apart hoofdstuk over het hoofdgebouw (over alle verbouwingen en over hoe het pand in de loop der jaren is gebruikt). Het is zeer rijk geïllustreerd met vele foto’s die nooit eerder zijn gepubliceerd. Het boek kost € 24,- en is nog verkrijgbaar via Stichting Monografieën uit het Land van Sittard.

Landschap, natuur en recreatie

- Windraak is een van de plaatsen waar je langskomt als je het Pieterpad loopt (een wandelroute van Pieterburen in Groningen naar Sint Pieter bij Maastricht). De Windrakers hebben hier (tegenover het klooster) een fraaie halteplaats gemaakt: een rustbankje met daarboven het opschrift: “Pieterpadders en zo meer / als uw tong droog voelt als leer / en blaren kwellen al te zeer / vindt dan hier uw krachten weer.”

- De 39 kilometer lange mountainbikeroute Windraak (genoemd naar een van de drie mogelijke startpunten) loopt naast deze buurtschap onder meer door de plaatsen Puth, Munstergeleen, Geleen, Spaubeek en Neerbeek. De linksom gemarkeerde route is een route voor de wat meer gevorderde mountainbiker. De route kent veel korte en enkele zware hellingen. In totaal moeten er 540 hoogtemeters worden bedwongen. De route is aangelegd over reeds bestaande paden en kent enkele leuke, technische singletracks. De route is voor 70% onverhard.

- Natuur- en recreatiegebied Windraak. Het bos heeft eeuwenlang aan boeren geriefhout geleverd (acacia en es) en grindgroeven getuigen van de winning van bouwmateriaal. Akkers en weilanden vormen mede het domein van das en korenwolf. Het hele gebied is autovrij, je kunt er dus heerlijk wandelen. Diverse wandelroutes leiden je over holle wegen langs kikkerpoelen en veldkruisen. Een wandeling waarbij je niet kunt verdwalen is de Steenuiltjesroute (4,5 km), genoemd naar de markering d.m.v. uit hout gesneden steenuiltjes die altijd de richting uitkijken die je moet inslaan.

- Wijngoed Wanenberg van Stichting Wijngenootschap Notre Reine Munstergeleen is gelegen aan de Botkuilweg, in het wandelgebied van Windraak. De wijngaard is in 1999 aangelegd, sinds 2000 wordt er geoogst. De wijn die er wordt geproduceerd is de Wanenberger Pinot Gris.

- "De Heemtuin en Boerengaard van IVN afd. Munstergeleen in recreatiegebied De Hondskerk omvat ca. 25 verschillende biotopen, ca. 500 soorten planten, een boerenkruidentuin, een bijenstand en verder groepen planten zoals je die ook in het landschap aantreft. De heemtuin ligt aan de weg van Munstergeleen naar Windraak, aan je rechterhand. Voor openingsdagen en -tijden zie de link. In 1972 begon de toen net opgerichte IVN-afdeling Munstergeleen met de aanleg van deze Heemtuin, toen zij een oude, verwaarloosde boomgaard (0,45 ha) aan de voet van de Wanenberg ter beschikking kreeg. De opzet van het grootste deel van de tuin is die van een instructief plantsoen, zoals door Jac. P. Thijsse (1865-1945) werd gepropageerd en in ons land onder meer is verwezenlijkt in Thijsse’s Hof in Bloemendaal. In deze opzet worden planten zoveel mogelijk gegroepeerd zoals zij in het landschap samen worden en werden aangetroffen. Zo kunt je in de Heemtuin van noord naar zuid plantengemeenschappen aantreffen als loofbos, heide, ven, berm en krijthelling.

In het noordelijke gedeelte is de grond humusrijk, met veel besdragende heesters die vogels aantrekken. Hier vind je ook een holle weg, typisch voor Zuid-Limburg, met varens en kruidachtige gewassen. Deze weg sluit aan op een krijthelling met kalkminnende planten. Een tweede krijthelling vind je in het zuidelijke deel. In de vogelkijkwand kun je vogels bestuderen die de ruimte delen met de bijen die hier af en aan vliegen. De Boerengaard vormt een nutstuin zoals die gebruikelijk was bij Limburgse boerderijen. Kruiden en groenten voor onmiddellijk gebruik en voor het aanleggen van een wintervoorraad (inmaken) groot en klein fruit. De Boerengaard voorzag de bewoners van veel dat het leven goed maakte. Frambozen-, druiven- en braamstruiken vormen de begrenzing tussen Boerengaard en akkergewassen.Ten noorden daarvan zijn er perken met giftige kruiden. In het centrum liggen de vijvers, waarin je met je kinderen het waterleven kunt bestuderen.

De Heemtuin in buurtschap Windraak is in verschillende fasen en geheel ‘met de hand’ door vrijwilligers aangelegd, op zo’n manier dat de bezoeker van de ene verrassing in de andere valt als hij de 500 meter paden beloopt. Die verrassingen gelden ook de seizoenen. Daarom is een bezoek in elk seizoen aan te raden. De vrijwilligers van IVN Munstergeleen wensen je veel plezier bij je wandeling. Het voorste deel van het Heemtuinhuis is als expositieruimte ingericht en toegankelijk voor bezoekers. Naast een maquette van de Heemtuin vind je hier verschillende gesteenten, voorbeelden van graansoorten, (verlaten) wespennesten, braakballen, een demonstratiekast met (echte) bijen en een honingslingermachine, kijk- en zoekkaarten, een complete bibliotheek grotendeels afkomstig uit schenkingen, instructieboeken en folders." (bron: IVN Munstergeleen)

Beeld

- Diaserie met ca. 100 oude en recentere foto's van (gebeutenissen in) Windraak.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)