Status

Velsen-Zuid is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland, gemeente Velsen.

Naam

Naamgeving
Dit is het oude dorp Velsen. Pas in de jaren zestig verschijnt de plaatsnaam Velsen-Zuid op de kaarten, om het te onderscheiden van het dorp N ervan, N van het Noordzeekanaal, dat tot 1930 Wijkeroog heette en sindsdien Velsen-Noord.

Oudere vermeldingen
Na 786 kopie 16e eeuw Felisa, 918-948 kopie 11e eeuw Uelesan, 918-948 kopie 11e eeuw Felisun, 1e helft 11e eeuw Velisinburch, Velscereburg, 1e helft 11e eeuw Velison, ws. eind 11e eeuw kopie ca. 1420 Vellesan, Vellesen, Velsen, 12e eeuw kopie ca. 1420 Felsen, Felson, Velsen, Velson, 1156 Wilhelmi de Uelsen, Velserburg.

Naamsverklaring
Waarschijnlijk datief meervoud met plaatsaanduidende functie van een oude waternaam Felisa*, met als betekenis 'nederzetting aan de Felisa*'. De waternaam is gevormd met het suffix -isa*, waarmee stromend water werd aangeduid, bij de Indo-Europese wortel pel* 'moeras', als in het Latijnse palus 'moeras', Litouws pilu 'vloeien'. Na de overgang van de waternaam op de nederzetting benoemde men het water door een nieuwe afleiding: 1102-1105 kopie 12e eeuw Velisena.(1)
* gereconstrueerde vorm.

Ligging

Het dorp Velsen-Zuid ligt aan de Z oever van het Noordzeekanaal en ligt O van de stad IJmuiden, NO van het dorp Driehuis, N van het dorp Santpoort, NW van de dorpen Velserbroek en Spaarndam, Z van de stad Beverwijk en ZO van het dorp Velsen-Noord. O van de dorpskern lopen de A22 en de A9 en zijn de Z ingangen van de Velser- en de Wijkertunnel.

Statistische gegevens

In 1840 is er nog sprake van het dorp Velsen, met 86 huizen en 862 inwoners. Tegenwoordig omvat het dorp Velsen-Zuid ca. 750 huizen met ca. 1.900 inwoners.

Geschiedenis

Romeins legerkamp
"ZO van het huidige Velsen-Zuid heeft een enorm Romeins legerkamp. Uit nieuw onderzoek naar oude opgravingen blijkt dat het gaat om een heus castra, dat duizenden soldaten kon herbergen. Daarmee is Castra Flevum – Latijn voor Velsen – het noordelijkste Romeinse legerfort van dit type in continentaal Europa. De Romeinen bouwden zulke grote kampen alleen wanneer ze er met meerdere legioenen tegelijk op uit trokken of op plekken die de legerleiding strategisch cruciaal achtte. Het was al bekend dat de Romeinen in de omgeving van Velsen kleinere forten bouwden. In zo’n castellum bivakkeerden enkele honderden soldaten. Dat er in het huidige Velsen een veel groter legerkamp was, blijkt uit de vondst van een V-vormige gracht, met in de punt van de V een rechte geul. De verdedigingsgrachten vormden samen met de oever een terrein waar een castra in past. Archeologen vonden in het nabijgelegen water eerder al opvallend veel fragmenten van Romeinse helmen, speerpunten, zwaardschedes en dolken. Dat valt nu ineens op zijn plaats. De nieuwe ontdekkingen worden gepubliceerd in een reeks van archeologiemuseum Huis van Hilde in Castricum." (bron en voor nadere informatie zie Volkskrant, 20-11-2021)

Huidige dorp ontstaan door 'amputatie' van het dorp Velsen
Rond 1870 is het dorp Velsen 'doormidden gescheurd', door de aanleg van het Noordzeekanaal, dat midden door het dorp kwam te lopen. Het deel N van het kanaal ging later Wijkeroog heten, en later (sinds 1930) Velsen-Noord. Het zuidelijke deel bleef aanvankelijk Velsen heten. Latere verbredingen van het Noordzeekanaal, met name in 1905, 1939, 1950, 1963 en 1969, zorgden ervoor dat nog meer stukken van het dorp werden afgeknabbeld en in de golven verdwenen. Er zijn zelfs plannen geweest om heel Velsen-Zuid, zoals de dorpskern Z van het kanaal sinds de jaren zestig heet, af te breken en er een parkeerplaats van te maken. Gelukkig is dit door protesten van de inwoners niet doorgegaan. Inmiddels is het dorp zelfs een beschermd dorpsgezicht... - Reportage van journalist Ronald van den Boogaard over Velsen-Zuid in verleden en heden.

Bezienswaardigheden

- Velsen-Zuid heeft 63 rijksmonumenten, waarvan er alleen al 12 betrekking hebben op landgoed Waterland, 11 op landgoed Beeckestijn en 9 op landgoed Velserbeek. In totaal dus 32 rijksmonumenten voor deze drie landgoederen.

- Velsen-Zuid heeft 19 gemeentelijke monumenten.

- Beschrijving van de rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten van Velsen-Zuid in tekst en beeld, op de site van de gemeente Velsen.

- Omstreeks 700 stichtte Willibrord een kerkje in Velsen, toen nog Felison geheten, samen met dat van Heiloo en van Petten een van de eerste in Holland. De huidige Hervormde (PKN) Engelmunduskerk in het huidige Velsen-Zuid (Kerkplein 1) is gebouwd in de 10e, 11e of 12e eeuw. Het is een tufstenen eenbeukig romaans dorpskerkje. De toren is omstreeks 1200 aan de westgevel gebouwd en in de 14e eeuw verhoogd. Grafsteen van een der Heeren van Brederode en zijn gemalin, waarschijnlijk 14e-eeuws. Op de dekplaat onder gotische wimbergen met driepasversieringen in biddende houding de figuren van de Heer van Brederode en zijn vrouw. Het wapenschild is afgekapt. Mechanisch torenuurwerk uit circa 1920. Op een muur van de kerk zit vlak onder de daklijst een zandstenen zonnewijzer. Het orgel is in 1973 gebouwd door de firma D.A. Flentrop (Zaandam).

"De Engelmunduskerk is al minstens negen eeuwen het hart van Velsen-Zuid, de historische kern van het huidige Velsen. De geschiedenis gaat zelfs nog verder terug tot het jaar 720, toen in Velsen, mogelijk op deze plek, een houten kerk werd gesticht. Al 1300 jaar is deze plek in de regio Kennemerland van groot godsdienstig en cultuurhistorisch belang. Dat blijkt onder andere uit de graven van vooraanstaande personen die eerder al zijn blootgelegd onder een, nu verdwenen, kapel van de Engelmunduskerk.

De - via de link ook online te lezen - archeologische publicatie 'De Engelmunduskerk in Velsen-Zuid - Resultaten van het onderzoek van 1945 tot heden' (124 pag., 2020) geeft allereerst een overzicht van het archeologisch onderzoek dat is uitgevoerd in 1945, 1955 en tussen 1965 en 1968. De verschillende onderzoeken werden nooit uitgewerkt en zijn nu voor het eerst gebundeld. Het geeft een overzicht van wat we op basis van de fundamenten, grondsporen, begravingen en roerende vondsten over de oorsprong van de Engelmunduskerk te weten zijn gekomen. Bijzondere textielvondsten uit graven, waaronder een wollen babyjasje, geven daarbij inzicht in kleding en het grafritueel in de 17e en 18e eeuw. Uitgebreide aandacht krijgen de twee 14e-eeuwse graven van een man en een vrouw die al in 1967 werden blootgelegd onder een nu verdwenen kapel. Onder de ooit kleurrijke hardstenen grafzerk moesten wel hooggeplaatste personen begraven zijn. In de publicatie is het historisch, kunsthistorisch en fysisch antropologisch onderzoek beschreven dat nu definitief laat zien welk echtpaar in de Engelmunduskerk hun laatste rustplaats heeft gekregen: Willem I van Brederode en Hillegonda van Voorne.

Op basis van de aangetroffen skeletten zijn door de provincie Noord-Holland gezichtsreconstructies gemaakt. De mensfiguren hebben een prominente plek gekregen in Huis van Hilde, het archeologiecentrum van de provincie Noord-Holland in Castricum. De provincie beheert de Noord-Hollandse archeologische collectie en zij bewaart en exposeert deze collectie in archeologiecentrum Huis van Hilde. Om de provinciale collectie breed toegankelijk te maken voor zowel de wetenschap als het publiek verschijnt er regelmatig een uitgave in een reeks archeologische publicaties. De reeks omvat rapporten, publieksboeken en brochures over uitgevoerde archeologische opgravingen en onderzoek aan de Noord-Hollandse collectie. De publicatie over de Engelmunduskerk in Velsen-Zuid is archeologische publicatie nr. 10. Zie ook de vondsten en documentatie van het onderzoek naar de Engelmunduskerk in de collectie van het Huis van Hilde."

- Een monument in Velsen-Zuid, met plattegrond, verbeeldt de diverse 'amputaties' die het dorp in de loop der jaren, zoals beschreven in het hoofdstuk Geschiedenis, heeft moeten ondergaan.

Landschap, natuur en recreatie

- "Midden in recreatiegebied Spaarnwoude bij Velsen-Zuid ligt informatieboerderij Zorgvrij (Genieweg 50). Hier kun je koeien aaien, melk tappen, kaas maken en ravotten in de speeltuin of een krantje lezen in het pannenkoekenrestaurant én vind je het informatiecentrum van recreatiegebied Spaarnwoude. Jong en oud kunnen hier zien en ervaren wat het leven op een biologisch melkveebedrijf inhoudt. De toegang is gratis en bijna altijd zijn er kalfjes, geiten, kippen, varkens en konijnen te zien. Ook voor een kopje koffie of een verse pannenkoek zit je hier goed. Op het terrein van Zorgvrij ligt pannenkoekenrestaurant Onder de Platanen. Vanaf het grote, zonnige terras heb je goed zicht op de speeltuin. Melktap. Kraakverse melk, weet jij hoe dat smaakt? Voor € 1 proef je vroeger met een liter vers getapte biologische melk. De fles kun je apart kopen, maar je mag hem ook meenemen van huis.

De tuinen van Zorgvrij - om te spelen en genieten. Haal een frisse neus in een van de tuinen van Zorgvrij in Spaarnwoude bij Velsen-Zuid, want ook rondom de boerderij is er van alles te beleven. Altijd al een Piet Paulusma willen zijn? In de weertuin leer je zelf het weer aflezen. Speciaal voor visueel gehandicapten en iedereen die wil ervaren hoe rijk hun wereld toch nog kan zijn, is er de Geurtuin. Ruik de zomer, snuif de herfst. Ervaar de seizoenen met je ogen dicht en onderga je een heuse aromatherapie. Avontuurzoekers kunnen zich uitleven in het Spinnenbos (8-12 jaar). Hier kun je zelf een hut bouwen of schuilen in een van de vele wilgenhutten of -tunnels. Ook leuk: loop via stapstenen over het moeras of klauter in een van de vele klimtoestellen in de speeltuin. Door het nabijgelegen Uilenbos loopt een spannend, onverhard paadje wat leidt naar een prachtige boomgaard van meer dan 100 jaar oud. Langs de route hangen vogelhuisjes met kijkluikjes en informatie over de bewoners. Tentoonstellingen en exposities. Op de galerij wordt vrijwel altijd kunst geëxposeerd. Wij vinden het extra leuk om lokale kunstenaars een podium te geven. Interesse? Onze educatieve afdeling spreekt je graag en is te bereiken via zorgvrij@spaarnwoude.nl."

- Landgoed Beeckestijn in Velsen-Zuid is sinds 2011 in beheer bij Natuurmonumenten. Buitenplaats Beeckestijn is met de gebouwen en het hele parkbos een complex met in totaal 11 rijksmonumenten. Het parkbos blijft toegankelijk voor het publiek. De huidige situatie vormt het uitgangspunt voor de kwaliteit van het beheer. Het hoofdhuis van de buitenplaats heeft wel een nieuwe bestemming gekregen. Hierin is het Nationaal Podium voor Tuin- en LandschapsCultuur gevestigd. Het initiatief daartoe is genomen door de eigenaren Natuurmonumenten en Vereniging Hendrick de Keyser. In de koetshuizen zijn horecagelegenheden gerealiseerd.

In april 2019 is de herstelde bloemenwaaier op Buitenplaats Beeckestijn officieel geopend. Door de jaren heen was de bloemenwaaier op Beeckestijn volledig verloren gegaan. Door archeologisch onderzoek zijn sporen van de oorspronkelijke versie aangetroffen en in 1998 is de bloemenwaaier gereconstrueerd. Bij de reconstructie is gebruik gemaakt van materialen en planten, gebaseerd op algemeen historisch bronnenmateriaal. Het plantschema is toentertijd eigentijds ingevuld. Natuurmonumenten heeft dat nu hersteld door beplanting aan te brengen uit de periode van de oorspronkelijke aanleg in de 18e eeuw. De beplanting is zo gerangschikt dat de bloei gedurende de seizoenen van binnen naar buiten verloopt. De groepjes planten zijn gecombineerd met een bodembedekker, zodat de bloemenwaaier ook de rest van het seizoen aantrekkelijk is.

De oorspronkelijke versie van de cirkelvormige bloemenwaaier is omstreeks 1745 door de toenmalige eigenaar Jacob Boreel Jansz. aangelegd om te pronken met zijn bijzondere plantencollectie. Ronde bloementuinen waren in deze periode vrij gebruikelijk, maar de vorm van de bloemenwaaier op Beeckestijn met zijn gedraaide bloembedden is uniek. Zo'n zeldzame bloemenwaaier is verder alleen te vinden op paleis Huis ten Bosch in Den Haag. Formeel aangelegde tuinen bevatten vaak symbolische verwijzingen. De gedraaide vorm van de perken zou hier een verwijzing kunnen zijn naar de wentelende zon. De bloemenwaaier van Beeckestijn is in 1778 ontworpen door Huybert van Straalen. Het herstel van de bloemenwaaier is onderdeel van het tienjarig versterkingsplan dat Natuurmonumenten in samenwerking met SB4 (Bureau voor Historische Tuinen, Parken en Landschappen) voor Beeckestijn heeft opgesteld.

"Het hoofdhuis van Buitenplaats Beeckestijn in Velsen-Zuid is in juni 2019 geopend als een van de Museumhuizen van Hendrick de Keyser. Vereniging Hendrick de Keyser specialiseert zich al meer dan 100 in aankoop en vervolgens restauratie en herbstemming van monumentale panden. In de komende jaren gaan 35 bijzondere huizen open: Museumhuizen waarin je een beeld krijgt van hoe er van 1550 tot nu geleefd wordt in Nederland. Naast verhalen over de architectuur, de geschiedenis en de bewoners, beleef je het huis vooral zelf. In de Museumhuizen geen gefluister of afzetkoordjes. Ga zitten op de stoelen, kijk in de kast of bak koekjes in de keuken!"

"Stichting Vrienden van Beeckestijn is een onafhankelijke stichting die zich inzet voor het behoud, een duurzaam beheer, de vrije toegankelijkheid en een verantwoord gebruik van het cultureel erfgoed buitenplaats Beeckestijn te Velsen-Zuid. Dit beoogt zij te realiseren door a. toe te zien op het naleven, en waar mogelijk bij te dragen aan het realiseren van de afspraken die met de eigenaren en gebruikers van de buitenplaats zijn gemaakt, zoals de intentie om de tuinen verder te restaureren en het hoofdgebouw een culturele functie te geven, en b. het werven van Vrienden (donateurs). Een of meer keren per jaar overleggen steeds twee bestuursleden met de partners Natuurmonumenten, Hendrick de Keyser, Museumhuis Beeckestijn, Brasserie Beeckestijn en gemeente Velsen. De rol van de Vriendenstichting is in de afgelopen jaren veranderd. Vanaf de oprichting in 1991 vervulde zij een uitvoerende rol in het organiseren van allerlei activiteiten. Sinds de overdracht in 2010 treedt Stichting Vrienden van Beeckestijn ook als sponsor op om behoud, duurzaam beheer en ontwikkeling van Beeckestijn financieel te ondersteunen. Om het jaar organiseren de Vrienden samen met de vier eerstgenoemde partners de Vrienden- en vrijwilligersdag." Op de site van de stichting vind je informatie over wat er te zien en te doen is op dit landgoed. En dat is heel veel...

In november 2020 is een deel van een monumentale slangenmuur op Buitenplaats Beeckestijn in Velsen-Zuid vernield. Grote brokken steen zijn van de bovenkant van de slangenmuur afgeslagen. Slangenmuren zijn bijzonder en vrij zeldzaam. Er zijn er nog maar enkele van in Nederland. Slangenmuren zijn een luxe element van rijke buitenplaatsen. Buitenplaats Beeckestijn heeft twee slangenmuren: een bij de kruidentuin en een bij de neobaroktuin. Door de golvende vorm wordt de zonnewarmte in de luwe ’inhammen’ goed vastgehouden. Hierdoor groeien en rijpen fruitbomen en leifruit, dat tegen de muur wordt geleid, beter. Reparatie van de slangenmuur kost enkele duizenden euro’s. Omdat de kosten niet worden gedekt door de verzekering, moet het herstel uit het normale jaarbudget van Natuurmonumenten komen. Nieuws van Buitenplaats Beeckestijn op Facebook.

Vissen
"Tunnelput Velsen-Zuid is een mooi idyllisch water met een goed bestand aan diverse vissoorten. Het water is ontstaan tijdens de aanleg van de Velsertunnel en Velserspoortunnel en kan momenteel als bluswater worden gebruikt mocht er een calamiteit ontstaan. Je mag hier vissen als je lid bent van hengelsportvereniging HSV Velsen of een andere vereniging die aangesloten is bij Sportvisserij Nederland. Je dient in bezit te zijn van de Vispas of de Jeugdvispas. Neem altijd een identiteitsbewijs mee en je boekje met Viswateren of de Visplanner App op je telefoon. Deze vissoorten kun je hier verwachten: Voorn, Zeelt, Brasem, overig Witvis, Schubkarper, Spiegelkarper, Snoek, Baars. Gegevens Tunnelput. Oppervlakte: 7.088 m2. Bodemtype: zand. Diepte: max. 2.3m. Verloop naar diepte: vrij snel naar diepte."

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Velsen-Zuid, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Watersport: - De in 1965 opgerichte Watersportvereniging WV IJmond (W.V.IJ.) heeft zijn thuishaven in recreatiegebied Spaarnwoude in Velsen-Zuid, waar het hele jaar door tal van activiteiten plaatsvinden. Door zijn ligging zeer gunstig gelegen om alle windstreken te verkennen. De W.V.IJ. telt rond de 300 leden en beschikt over 240 ligplaatsen voor bootlengtes tot 12 meter. Mede door de inzet van de leden met betrekking tot alle werkzaamheden op en rond de W.V.IJ. zijn de tarieven zeer prijsvriendelijk ten opzichte van omringende jachthavens en marina’s.

Het hele jaar door worden door onze evenementencommissie tal van activiteiten georganiseerd voor en door de leden. Alle voorzieningen zijn aanwezig en er is mogelijkheid om periodiek tijdens de winterperiode met de boot op de wal te overwinteren. Tevens is er een clubhuis/kantine met plate service en kleine maaltijden, waar je je mede-leden kunt ontmoeten. Maar ook als passant ben je van harte welkom. Wil je meer informatie bekijk dan de artikelen op onze site of neem via onze Contact-pagina contact op met onze havenmeester Frank Segveld, die je verder kan informeren over het reilen en zeilen bij de W.V.IJ. Je kunt natuurlijk ook langskomen bij ons op de haven in recreatiegebied Spaarnwoude bij Velsen-Zuid voor informatie en een lekker kopje koffie. Je bent van harte welkom bij WV IJmond."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)