Oisterwijk

Plaats
Dorp en gemeente
Oisterwijk
Hart van Brabant
Noord-Brabant

NB gemeente Oisterwijk in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Oisterwijk in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Oisterwijk in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Oisterwijk

Terug naar boven

Status

- Oisterwijk is een dorp* en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Hart van Brabant. Het is de hoofdplaats van de gemeente.
* Voor een toelichting hierop, zie het hoofdstuk Statistische gegevens.

- De gemeente Oisterwijk is in 1997 vergroot met gemeente en dorp Moergestel en met de buurtschappen Heukelom en Oisterwijkse Hoeven, die voorheen onder de gemeente Berkel-Enschot vielen. In 2021 is de gemeente vergroot met het dorp Haaren en de bijbehorende buurtschappen Belvert, Eind, Gever, Heesakker, Kerkeind, Noenes en Raam.

Naast deze kernen omvat de gemeente nog de Moergestelse buurtschappen Broekzijde, Den Opslag (deels), Heikant, Heiligeboom, Heuvelstraat, Hild, Molenakkers, Stokske, Vinkenberg en Zelt en de Oisterwijkse buurtschap De Logt. In totaal zijn dit 3 dorpen en 20 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Oisterwijk.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Oisterwijk.

Terug naar boven

Naam

Uitspraak
Veel mensen van buiten deze streek, die deze plaatsnaam niet eerder hebben horen uitspreken, spreken hem uit als Oisterwijk. Begrijpelijk, want zo staat het er immers ook, maar onjuist. Je moet deze plaatsnaam namelijk uitspreken als Oosterwijk. Hoe komt dat? "Deze plaatsnaam betekent eenvoudig 'wijk in het oosten'. De spelling van de lange oo als oi of oe heeft een lange traditie (evenals die van de aa als ae en die van de uu als ue of uy). Tot aan de spelling-Siegenbeek (1804) en in België zelfs tot aan de spelling van De Vries en Te Winkel (1863) waren vormen als oirbaar en doet voor oorbaar en dood heel normaal. Inmiddels komen de i en e niet meer voor als verlengingsteken. De schrijfwijze van eigennamen is echter vaak behoudend. In sommige familienamen en plaatsnamen zijn de oude spellingen gehandhaafd.

Vooral in België vinden we nog veel familienamen met deze oude klinkerspelling, zoals Van Aertselaer. Maar ook in Nederland komen dergelijke vormen voor: Taets van Amerongen, Beelaerts van Blokland. In België vinden we dergelijke vormen niet meer in plaatsnamen, maar in Nederland nog wel: niet alleen bij Oisterwijk, maar ook bij Oirschot en Goirle." Aldus de Taalunie op Taaladvies.net.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Oisterwijk grenst in het W aan de A65 en Berkel-Enschot, in het N aan Udenhout, Biezenmortel en Haaren, in het O aan Natuurreservaat Kampina (dat ook deels binnen de gemeente ligt), Boxtel, Lennisheuvel en Spoordonk, in het Z aan Haghorst en Biest-Houtakker en in het ZW aan Safaripark Beekse Bergen en buitengebied van de stad Tilburg, en ligt O en NO van Goirle, O van Tilburg, ZW van Vught, NW van Oirschot en Best en NO van Hilvarenbeek. De A58 loopt door het Z van de gemeente, van W naar ZO; het Knooppunt De Baars (A58/A65) ligt direct W van de gemeente. De hoofdplaats ligt N in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Oisterwijk 263 huizen met 2.040 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp* 195/1.560 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Kerkhoven 30/192, De Logt 5/46, Balsvoort 2/17, Hondsberg 4/37, Kleine Heide 12/67, 't Spijk 4/34 en Klein Oisterwijk 11/87. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 10.300 huizen met ca. 25.500 inwoners, het gelijknamige dorp heeft tegenwoordig ca. 8.000 huizen met circa 19.500 inwoners.
* De plaats heeft in 1212 weliswaar stadsrechten verkregen, maar de gemeente noemt haar hoofdplaats in de Volkstelling van 1840 zelf een dorp. Gezien de grootte in die tijd ook wel begrijpelijk. Dat impliceert dat de plaats nooit werkelijk tot een stad is ontwikkeld, dan wel dat zij zich op enig later moment weer als dorp is gaan beschouwen. Ook de VVV spreekt van "dorpskern", dus kennelijk is 'dorp' ook vandaag de dag de gangbare status voor deze kern. Zie voor alle nuances die bij het begrip 'stad' te maken zijn, ons artikel 'Wat is een plaats en welke soorten plaatsen zijn er?'.

Terug naar boven

Geschiedenis

Archeologie
"Sinds 2010 is de bescherming van het archeologische erfgoed in Oisterwijk verankerd in het gemeentelijk beleid. Aanleiding hiervoor was het in 1992 ondertekende Verdrag van Valletta – beter bekend als het verdrag van Malta, alsmede de daaruit voortvloeiende Nederlandse Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) uit 2007. Uitgangspunt van deze wet is om archeologische waarden voor zover mogelijk in de bodem te laten zitten, wat in archeologietermen ‘behoud in situ’ heet. Sindsdien wordt er in de ruimtelijke ordening rekening gehouden met de conditie archeologie. Bodemverstoringen vinden nog altijd plaats, maar niet nadat er eerst archeologisch vooronderzoek heeft plaatsgevonden, er is vastgesteld of het om belangrijke archeologische sporen gaat en vervolgens is bepaald hoe met die archeologische informatie om te gaan. Hierbij geldt: de verstoorder betaalt.

Gemeenten dragen hierin een grote verantwoordelijkheid. Bij de vaststelling van nieuwe bestemmingsplannen en vrijstellingen op bestaande plannen geven zij aan welke archeologische waarden er in de bodem zitten en hoe zij daarmee denken om te gaan. Dit werd aanvankelijk geregeld door de Monumentenwet (1988) en sinds 2015 door de Erfgoedwet. Het gaat de gemeente Oisterwijk dan ook om een zorgvuldige omgang met het bodemarchief. Die omgang vindt plaats in een arena waarbij gekeken wordt naar de realisatie van de planvorming, het voorkomen van mogelijke vertraging, de kosten van een opgraving, benuttingsmogelijkheden en andere aspecten."

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- De website van Stichting De Vrijheid Oisterwijk publiceert het manuscript van mr. Gerard Berkelmans en Wim de Bakker met gegevens over het dorp zoals dat in de laatste halve eeuw tot stand is gekomen: de geschiedenissen van de huizen op de hoge noordoever van de Voorste Stroom, in de volgorde van de oudste huizennummering van 1736; het bestuur van de vrijheid, vooral de schout en de schepenen; de kerk van Oost-Tilburg, later Oisterwijk, die ook Berkel, Udenhout en Huikelom bediende; en een aantal eeuwenlang in dit dorp gevestigde families.

Hoe werkt de website van de stichting? Wanneer je op de kaart op de homepage op de plek van een huis klikt, opent zich het venster van dat huis met een recente foto en een korte toelichting. Hier kun je ook een pdf-bestand openen met een uitgebreid geannoteerd verhaal met afbeeldingen en een samenvattend overzicht van de eigenaren. De stichting stelt prijs op melding/toezending van nog onbekende documentatie en afbeeldingen, waardoor ook het minder bekende van Oisterwijk voor anderen toegankelijk wordt gemaakt.

- Heemkundekring De Kleine Meijerij (die o.a. Oisterwijk als werkgebied heeft) beschikt over een eigen gebouw, het Heemcentrum (Spoorlaan 70), waar vergaderingen plaatsvinden en waarin de bibliotheek- en documentatiecollectie is ondergebracht. Daarnaast is er ook een kleine tentoonstellingsruimte met wisselende exposities. Openingstijden: iedere vrijdagmiddag van 13.30-16.00 uur, of op afspraak met de bibliotheekcoördinator dhr. J. Franken (tel. 013-5333366).

- Verhalen over de geschiedenis van Oisterwijk op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Megastal naar Westend?
Vele inwoners van o.a. de wijk Westend maken zich al jaren grote zorgen over de geplande komst van een megastal aan de rand van die wijk. Volgens hen zijn er vele redenen waarom je dat niet zou moeten willen. De Facebookpagina 'Geen megastal in het Westend' wordt verzorgd door Actiecomité Westend en Omwonenden Oisterwijk en heeft als doel de zorgen te delen en relevante informatie over deze kwestie te verschaffen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Oisterwijk heeft 37 rijksmonumenten.

- Oisterwijk heeft 150 gemeentelijke monumenten.

- Beschrijving orgel Sint-Petrus Bandenkerk.

- Mariakapellen.

- De allerlaatste zusters van klooster Catharinenberg (Poirterstraat 3), vijf tachtig- en negentigplussers, zijn in september 2018 naar Moederhuis Nazareth in Oirschot verhuisd.

- Kerkhovense Molen.

Leerfabriek KVL
In de jaren twintig van de vorige eeuw was leerfabriek KVL (Koninklijke Verenigde Leder) in Oisterwijk de grootste van Nederland en zelfs van Europa. Op het hoogtepunt van het bedrijf werkten er 1200 mensen. Na vele reorganisaties sloot de onderneming in 2000 haar deuren. 'Kwartiermaker' Ben ten Hoven heeft de panden de afgelopen jaren heringericht en herbestemd. Het complex, dat onder meer 6 rijksmonumenten omvat, bruist nu weer van leven. Er zijn o.a. ambachtelijke bedrijven gevestigd. Ook vindt op het terrein woningbouw plaats. - Diaserie van de oude KVL fabrieken door Loes Westgeest.

"Van een verlaten plek is Leerfabriek KVL nu getransformeerd tot een levendige en unieke hotspot voor Oisterwijk en omgeving. Er werken ca. 60 bedrijven en er komen dagelijks vele bezoekers om gebak te halen (Bij Robèrt), van kunst te genieten (EKWC), koffie te drinken (Rozema & Van Schijndel), te dansen (Danserswijk) en te beleven. Toekomstplannen. In 2018 heeft Polimeks het stokje van eigenaar overgenomen van de Provincie Noord-Brabant. Van alle gebouwen van de eens grootste leerfabriek van Europa waren er nog twee gebouwen over die een herbestemming zochten. En daar kon Polimeks ze van voorzien.

Cem Siyahi, Vice Chairman voor Polimeks is trots op de aankoop van Leerfabriek KVL in Oisterwijk: "Wij zijn al bij het eerste bezoek enthousiast geraakt over KVL. De gebouwen ademen niet alleen een lange historie, maar ook een enorme energie en diversiteit. Deze dynamiek willen we voortzetten, maar ook versterken. Ons plan voor het U-gebouw is daarom gestoeld op drie functies: verblijven, verbreden en verbinden. Wij zullen, met het U-gebouw als centraal hart, zorgvuldig met KVL omgaan en het doorontwikkelen naar een plek met internationale kracht. Hier willen we met onze wereldwijde opgedane kennis en ervaring voor een lange tijd een bijdrage aan leveren!"

U-gebouw wordt dé place to be. In het U-gebouw komen na renovatie appartementen, expositieruimten, kantoren, kleinschalige foodmarket, ondergrondse parkeergarage en faciliteiten voor educatie, sport en wellness. Ketelhuis. Het Ketelhuis is getranformeerd tot Work In Brew: een unieke bierbrouwerij in combinatie met horeca, werken, vergaderen en beleven. Een van de eyecatchers van dit gebouw is naast de unieke bierbrouwerij de prachtige stoommachine. Een bezoek brengen wordt een ervaring die je nooit meer zult vergeten. Check Workinbrew.nl om alvast een impressie te krijgen." (bron: website Leerfabriek KVL)

Stoommachine KVL
In 2009 ging een groep vrijwilligers van start met het schoonmaken en restaureren van de authentieke 1300 PK Carels stoommachine en de ruimte waarin deze zich bevindt; het Machinegebouw van het Ketelhuis van leerfabriek KVL (Koninklijke Verenigde Leder). Zij slaagden er, na vele zaterdagen zwoegen, in om in september 2012 de machine weer in beweging te krijgen. Dit bewerkstelligden zij middels een elektromotor die het vliegwiel rond laat draaien (3,5 rpm). Naar aanleiding hiervan is het evenement 'Oisterwijk op Stoom' georganiseerd. Dit resulteerde in bijna 5000 bezoekers en was daarmee een enorme motivatie boost voor de vrijwilligers. Zij stelden zichzelf een nieuwe mijlpaal: aandrijving van de stoommachine via de zuiger/cilinder met perslucht.

In 2015 was de 2e editie van het evenement. Wederom trok het event een groot aantal bezoekers én reed er een ouderwetse stoomtrein door het dorp. De mijlpaal van de vrijwilligers was behaald, want vanaf deze editie was er officieel een tweede manier van aandrijving bij: perslucht. Het toerental was opgedreven naar 12 rpm. De onvermijdbare conclusie werd getrokken dat het originele toerental nooit meer gehaald zou worden (115,5 rpm). In juni 2018 is het KVL-terrein overgenomen door het internationale bedrijf Polimeks, die de ontwikkeling van de resterende gebouwen van het KVL-terrein op zich neemt. De vrijwilligers van de stoommachine en Polimeks zijn in 2019 een overeenkomst aangegaan die voor de lange termijn borgt dat de vrijwilligers hun doelstellingen kunnen nastreven en realiseren. (bron: Stichting Stoommachine Oisterwijk)

Stichting Stoommachine is in 2016 winnaar geworden van de jaarlijkse Peer Paorel Prijs, de Oisterwijkse vrijwilligersprijs. En in 2018 heeft de gemeente hen de gemeentelijke Monumentenprijs toegekend. Na 11 jaar restaureren zijn de vrijwilligers er in 2021 in geslaagd om de stoommachine stroom te laten produceren.

Gedenknaald KVL
Het personeel van de Koninklijke Verenigde Leder (KVL) heeft in 1941 een tufstenen gedenknaald aangeboden ter ere van het toen 25-jarig bestaan van de fabriek. Anno 2019 is de tufsteen door weersinvloeden zwaar geërodeerd. Stichting Vrienden van BOEi wil in 2020 een crowdfundingsactie organiseren om behoud van de gedenknaald mogelijk te maken. In mei 2019 heeft BOEi een bijeenkomst georganiseerd waarbij aanwezigen werden uitgenodigd om oplossingen voor het behoud aan te dragen. Men pleitte in ieder geval in meerderheid voor behoud op de huidige locatie. Een definitieve oplossing voor behoud/conservering is nog niet gekozen.

De Lind 34
Investeringsmaatschappij Bonita Groep heeft in 2019 het pand op De Lind 34 in het centrum van Oisterwijk - tegenover het Raadhuis - gekocht. Zij wil het slopen, in dezelfde stijl terugbouwen en daar vervolgens kantoor gaan houden (ze zijn nu nog gevestigd in het nabijgelegen pand De Drye Swaentjes). De Monumentencommissie is daar 'not amused' over en heeft hier al vijf keer negatief over geadviseerd. Zij oordeelt dat het pand weliswaar geen monumentale status heeft, maar in het beschermde dorpsgezicht wel beeldbepalend is. Uitbreiding aan de achterzijde is wat de commissie betreft prima, maar sloop vindt ze niet acceptabel in dit deel van De Lind dat 'met redelijk veel nieuwbouw al onder druk staat'. Het pand vertoont volgens de monumentencommissie ‘geen substantiële gebreken'. ‘Door de architectonische keuzes die gemaakt zijn, wordt het nieuwe pand een blikvanger, terwijl in de huidige situatie het pand zich juist heel bescheiden en ingetogen presenteert', aldus de Monumentencommissie.

Voorzitter Anthonie Dieleman heeft het Oisterwijks college erop gewezen dat een negatief advies van zijn commissie tot een weigering van de omgevingsvergunning moet leiden. Op de site Devrijheidoisterwijk.nl staat het rond 1924 gebouwde pand omschreven als 'een van de weinige gewone huizen van De Lind'. Het zeldzame erf is ‘wat de perceelsomvang betreft vanaf de 15e eeuw nagenoeg hetzelfde gebleven’. Dieleman waarschuwt Oisterwijk in zijn historisch hart voor ‘façade-architectuur’, waarbij alleen de voorgevel, al dan niet in authentieke staat, behouden blijft. In 2019 verrees daarvan nog een voorbeeld in de nabijheid: De Lind 14. De Lind 34 verkeert volgens Dieleman nog in prima staat. Bij sloop gaan originele elementen verloren, zoals de houten rolluiken. Ook het verdwijnen van de steeg naast de kunstgalerie betreurt hij. Het College van B&W vindt echter anno eind 2020 dat nieuwbouw niet op gespannen voet staat met het bestemmingsplan en dat het beschermd stads- en dorpsgezicht ook geen beletsel vormt. Wordt vervolgd dus...

- Gevelstenen in Oisterwijk.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Intents Festival (weekend begin juni, in 2021 voor de 17e keer).

- Kermis (juli).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Algemeen
"Wij zijn als Stichting Ons Oisterwijk enorm trots op onze bosrijke en gezellige gemeente. De idyllische omgeving is een enorme trekpleister voor onze gemeente en dat mag heel de wereld weten. Het is zelfs zo mooi, dat wij er van overtuigd zijn, dat iedereen ooit in Oisterwijk moet zijn geweest! Onze samenwerking is ontstaan uit enkele eerdere, grootse projectorganisaties. Deze spraakmakende projecten hadden als doel om onze gemeente te promoten en waren van belang voor het het welzijn van de inwoners. Voorbeelden daarvan zijn een aantal edities van de Oisterwijkse IJsbaan en de Stoomtrein door Brabant, in het feestjaar 2012 ter gelegenheid van 800 jaar stadsrechten en in 2015 ter gelegenheid van 150 Jaar Spoor.

Doel stichting. De stichting heeft zich ten doel gesteld om bruisend Oisterwijk nadrukkelijker op de kaart te zetten en een extra impuls te geven. Daarvoor gaat de stichting activiteiten initiëren, organiseren en exploiteren ter welzijn van de Oisterwijkse inwoners, de recreanten, de bezoekers aan de Brabantse Parel en de aldaar gevestigde ondernemingen en ondernemers."

Bezoekerscentrum
In Bezoekerscentrum Oisterwijk vind je uitleg over het beheer van de Oisterwijkse Bossen en Vennen. Natuurmonumenten wil van de monotone naaldbossen een meer gevarieerd bos maken met verschillende loofbomen en struiken van allerlei leeftijden. Dat is niet alleen voor de dieren en planten interessant, maar ook voor de wandelaar is het spannender. Een deel van de expositie gaat over de Kampina. Kijk zelf welke planten en dieren zich op een natte heide thuis voelen en welke op een droge heide. Tot slot gaat een deel van de tentoonstelling over het riviertje de Beerze dat in de jaren zestig is rechtgetrokken en nu weer kronkelt.

Bezoekerscentrum Oisterwijk is ook het startpunt voor heel veel excursies. Wandelexcursies, fietsexcursies, korte excursies, lange excursies, avondexcursies, excursies met de boswachter en excursies met specialisten, bijvoorbeeld een paddenstoelenspecialist. Verder zijn er regelmatig workshops met onderwerpen als fotografie, kaart & kompas en schilderen in de natuur. - Diaserie Oisterwijkse bossen en vennen door Loes Westgeest.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Oisterwijk, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Oisterwijk door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2 t/m 7.

- Oisterwijk in Beeld wil d.m.v. beeld (video/foto) met ondersteunende tekstuele informatie een toevoeging zijn aan bestaande media over deze gemeente. Een platform bieden voor verenigingen, maar ook inwoners, om interessante zaken over deze gemeente voor inwoner en bezoeker te bieden. Onder de link vind je hun Facebookpagina. Aldaar vind je ook de link naar hun site.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Oisterwijk (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Oisterwijk. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Nieuws: - Nieuws uit de kernen van de gemeente Oisterwijk op Facebook.

Reacties

(5)

BIJ OISTERWIJK

Trotse pijnen zien vorsend, maar minzaam neer
op bescheiden eiken, ranke berken.
Bomen of struiken mogen klanken sterken
uit vogel- en kikkerkoor, bij stralend weer.

Hier beleven mensenogen de eer
klein leven vol grootheid te bemerken.
Speurgrage, denkende handen werken
in het rijk van betoverend bosmeer.

Over de vennen strijkt bosbessenglans.
Eilandjes, waar bladerwirwar op groeit,
scheppen broedparadijs voor eend en gans.

Het water schuift soms rimpelend voort, stoeit
dan met blazend zonlicht: een luchtige dans,
waarbij de liefde der libellen opbloeit.

U noemt Oisterwijk, ook bij de vermelding onder diverse buurtschappen, een dorp. Echter in 1212 heeft deze plaats stadsrechten verkregen en moet dus een stad genoemd worden.

Zo eenvoudig ligt dat niet. Dat heeft niet per se een 1-op-1-relatie. Plaatsen die in de middeleeuwen stadsrechten hebben verkregen, kunnen die later weer zijn ontnomen, óf hebben zich soms niet daadwerkelijk tot stad ontwikkeld, óf zijn zich later weer om welke reden ook als dorp gaan beschouwen. Dus zo'n status is niet per se voor de eeuwigheid. Of vindt u de buurtschap Eembrugge https://www.plaatsengids.nl/eembrugge ook nog altijd een stad omdat deze ooit stadsrechten heeft verkregen? Dan bent u de enige... Op de gemeentesite spreekt men van de 'kernen' Oisterwijk en Moergestel. In de Volkstelling van 1840 noemt de gemeente haar hoofdplaats zélf een dorp, zoals u hierboven kunt zien onder Statistische gegevens. Begrijpelijk, omdat de plaats toen slechts ca. 200 huizen met ca. 1.500 inwoners had. In die regio was je dan - ook in die tijd - geen stad. En de VVV spreekt op haar site van de "Oisterwijkse dorpskern" (https://www.bezoekoisterwijk.nl/). In 2012 heeft de plaats dus om nostalgische redenen 800 jaar stadsrechten gevierd, maar in de praktijk is het een dorp (het is overigens sowieso een gevoelsmatige kwestie, omdat er wettelijk geen consequenties meer zitten aan de termen stad of dorp). Leest u op mijn pagina https://www.plaatsengids.nl/kennisbank/wat-een-plaats-en-welke-soorten-p... s.v.p. het hoofdstuk 'Stad', waar ik e.e.a. uitvoerig met voorbeelden toelicht. Ik heb nu hierboven ook e.e.a. conform toegelicht.
Met vriendelijke groet en graag gedaan, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Hallo Frank. Op je pagina van Tilburg is er sprake van buurtschap Oisterwijkse Hoeven die via via nu bij de gemeente Oisterwijk hoort, maar jij vermeldt deze buurtschap niet meer. Is daar een reden voor?

Dank voor de tip Hans! Deze was mij gewoon ontglipt, gewoon vergeten, deze hoort wel degelijk nog een pagina te krijgen/hebben. Die heb ik nu dus aangemaakt, op https://www.plaatsengids.nl/oisterwijkse-hoeven en daar gelijk alles vermeld wat ik er op het internet over heb kunnen vinden, en de buurtschap ook hierboven toegevoegd.

Reactie toevoegen