Benedensas

Plaats
Buurtschap
Steenbergen
West-Brabant Baronie en Markiezaat
Noord-Brabant

Beneden-Sas-MSD-20090509-168335.jpg

Benedensas, sluizencomplex

Benedensas, sluizencomplex

Beneden-Sas-MSD-20090509-168336.jpg

Benedensas, sluizencomplex

Benedensas, sluizencomplex

Beneden-Sas-WFS-20090509-215152.jpg

Benedensas, sluizencomplex

Benedensas, sluizencomplex

Beneden-Sas-WFS-20090509-215156.jpg

Benedensas, sluizencomplex

Benedensas, sluizencomplex

Beneden-Sas-MSD-20090509-168698.jpg

Benedensas, sluizencomplex

Benedensas, sluizencomplex

Beneden-Sas-WFS-20090509-215155.jpg

Benedensas, sluizencomplex

Benedensas, sluizencomplex

benedensas_bruggetje_met_schippershuis_640x480.jpg

Benedensas, bruggetje met schippershuis

Benedensas, bruggetje met schippershuis

Benedensas

Terug naar boven

Status

- Benedensas is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Steenbergen. T/m 1996 grotendeels gemeente Steenbergen, deels gemeente Dinteloord en Prinsenland.

- De buurtschap Benedensas valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp De Heen, deels onder het dorp Dinteloord (zie verder bij Ligging).

- De buurtschap Benedensas heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Beneden Sas.

Naamsverklaring
De naam betekent ‘de meest beneden = zeewaarts gelegen sas = sluis’ in de Steenbergse Vliet. Het woord ‘sas’ is een synoniem van ‘sluis’, dat afkomstig is van het Latijnse ‘exclusa’ (aqua exclusa = het buitengesloten water).

Terug naar boven

Ligging

- De buurtschap Benedensas ligt NW van het dorp De Heen, aan de Steenbergse Vliet, waar deze uitkomt in het Volkerak, voorheen op de grens van de waterschappen Het Scheldekwartier en Het Land van Nassau. Gelegen rond de Beneden Sasweg en het NW deel en begin van de weg Vlietdijk op en direct O van de sluis.

- Benedensas is topografisch gezien een bijzonder geval. T/m 1996 liep de grens tussen de gemeenten Steenbergen en 'Dinteloord en Prinsenland' W langs het sluizencomplex. De Beneden Sasweg valt daarom onder het dorp De Heen (dat altijd al gemeente Steenbergen was) en de paar panden op de sluis zelf liggen aan de Vlietdijk, die onder het dorp Dinteloord valt. Dit is het uiterste westpuntje van het grondgebied van Dinteloord.

- De buurtschap Benedensas ligt verder W van het dorp Dinteloord, aan en verder ZW van het water het Volkerak en het dorp Ooltgensplaat, ZZW van het dorp Achthuizen, ZZO van het dorp Oude-Tonge, ZO van het water de Krammer, de Krammersluizen en de Grevelingen- en de Philipsdam, OZO van het dorp Anna Jacobapolder, ONO van het dorp Sint Philipsland, NO van de dorpen Nieuw-Vossemeer en Oud-Vossemeer en NW van de A4 en de stad Steenbergen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De buurtschap Benedensas omvat enkele huizen aan de Beneden Sasweg en onder meer enkele verblijfsaccommodaties aan de weg Vlietdijk, met ca. 10 inwoners.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Sluizencomplex
Het gerestaureerde sluizencomplex van Benedensas dateert ten dele uit 1824, ten dele uit 1884 en staat op de tweede plaats van de monumentenlijst van waterstaatkundige werken. Het betreft hier schut- en spuisluizen.

“Een schutsluis is een kunstmatige waterkering, die het water door ten minste twee paar deuren ophoudt (zodat er een kolk wordt gevormd) en waardoor vaartuigen in water met een ander, hoger of lager peil, kunnen worden overgebracht (dit wordt daarom ‘schutten’ genoemd). De oudste sluis van Benedensas is de schutsluis uit 1824 die in de jaren zestig van de 20e eeuw prachtig is gerestaureerd. Deze schutsluis was bedoeld om de rivier af te sluiten van het buitenwater, zodat bij vloed het water niet landinwaarts kon stromen. Tegelijkertijd kon hierdoor de ontwatering van de polders aanzienlijk worden verbeterd.

De schutsluis werd voorzien van stormvloeddeuren, ebdeuren en waaierdeuren. Met name de waaierdeuren zijn erg bijzonder en van grote historische waarde. Een waaierdeur, zo genoemd vanwege de waaiervorm, bestaat uit twee gekoppelde deuren waarvan er één dienst doet als de eigenlijke waterkering en de andere, een bredere, ervoor zorgt dat de waterkerende deur met waterkracht tegen de waterdruk in kan worden geopend of gesloten.

De spui- of uitwateringssluis van Benedensas is gebouwd in 1883-1884, met maar liefst 6 spui-openingen (ook wel spuikokers genaamd) van ieder 2,5 meter breed. Door de toenemende ontginningen in het bovenstroomse gebied was de spuicapaciteit van de eerste (schut)sluis met een doorstroombreedte van 8 meter te klein geworden. Binnenin de spuisluis zijn zogenoemde wakerdeuren aangebracht die voorzien waren van wakers, een soort klossen om te beletten dat de sluisdeuren te ver zouden opengaan.

Toen er nog sprake was van eb en vloed dienden deze deuren om te voorkomen dat het zoute buitenwater naar binnen zou stromen. Als dat onverhoopt toch het geval was, werden de deuren onmiddellijk door het zoute buitenwater dichtgeduwd. Aan de buitenzijde (Volkerakzijde) van de sluis waren stalen schuiven aangebracht, als extra bescherming tegen stormvloed. Aan de binnenzijde (Vlietzijde) waren houten schuiven gemonteerd. Momenteel zorgen deze ervoor, dat eventueel verontreinigd water uit het Zoommeer de Vliet niet instroomt.

In 1913 is ten behoeve van de toenemende vaart met grote(re) schepen de schutcapaciteit van Benedensas aanzienlijk vergroot door de bouw van een zogenoemd ‘binnenhoofd’, met tussen de oude sluis (het ‘buitenhoofd’) en het nieuwe binnenhoofd een ‘groene schutkolk’ met een lengte van 70 meter en een breedte van 25 meter. Vanaf dat moment kon een behoorlijk aantal grote(re) schepen gelijktijdig worden geschut. In het begin van de jaren zestig diende het buitenhoofd grondig te worden gerestaureerd. Vanwege beperkte financiële middelen wilde men de relatief kostbare waaierdeuren vervangen door meer gangbare puntdeuren. Gelukkig verklaarde Monumentenzorg zich bereid voor 50 procent te participeren in de extra kosten voor restauratie en behoud van de schutsluis in zijn oorspronkelijke staat, dus mét waaierdeuren. Hierdoor is dit het tweede waterbouwkundige object in Nederland dat op de Monumentenlijst is geplaatst (het Lelygemaal bij Medemblik was het eerste)” (8).

Sluis Benedensas is in 2014 onderdeel geworden van de waterberging Volkerak / Zoommeer. De sluis voldeed daardoor niet meer aan actuele eisen en is in genoemd jaar aangepast, met respect voor het rijksmonument. Een klepdeur op de bodem van de Vliet kwam in dat kader als beste variant naar voren. Gekozen is voor kabellieren om de klepdeur omhoog te halen. Een moderne hydraulische aandrijving zou teveel in het zicht komen en te veel impact op het monument hebben.

Voor het enkele kilometers oostelijker gelegen sluizencomplex Bovensas zie bij de buurtschap Blauwe Sluis.

Sluiswachtershuisjes
De twee karakteristieke oude sluiswachtershuisjes bij het sluizencomplex van Benedensas zijn destijds gebruikt bij opnamen van de televisieserie Merijntje Gijzen.

Hoeve Sas
Z van het sluizencomplex ligt, aan de driesprong van de Heense Molenweg met de Heensedijk, hoeve Sas.

Geschutsbunker
Bij sluizencomplex Benedensas bevindt zich nog een geschutsbunker uit de Tweede Wereldoorlog, die het achterland moest verdedigen tegen een invasie door de geallieerden vanuit het Volkerak. In de bunker liggen de rails nog in het beton waarop de kanonnier zijn kanon in een halve cirkel kon bewegen, om zo een tiental kilometers in de verte te kunnen bestrijken.

Mobiele brug in het sluizencomplex
Een bijzondere gewaarwording is de mobiele brug in het sluizencomplex, over de Steenbergse Vliet. Dat moet je een keer meegemaakt hebben; je drukt op een knop, en na een wachttijd van enkele minuten (uit veiligheidsoverwegingen in verband met de scheepvaart) rolt de brug zich uit naar de overkant. Als je weer terug wilt, geldt dezelfde procedure. De brug is bevestigd op rails, zodat hij op deze manier heen en weer kan bewegen. Deze bijzondere brug is er gekomen, nadat in 1987 de Philipsdam in de Grevelingen is aangelegd. Sindsdien kan de sluis bij Benedensas altijd open blijven staan, maar daardoor konden fietsers aanvankelijk de Steenbergse Vliet niet meer oversteken. Een slimme oplossing is gevonden in de aanleg van het bruggetje.

Dijkmagazijn
Het dijkmagazijn (gelegen iets NW van Benedensas aan de Heense Dijk) is niet meer als zodanig in gebruik en biedt thans plaats aan een zwaluwenbroedplaats. Het is een prachtige nestplaats voor de zwaluwen die er de laatste jaren soms wel vijftig nestjes hebben gebouwd. Door de ligging kun je ’s zomers de bedrijvigheid van de zwaluwen van heel dichtbij bekijken. De zwaluwen vinden volop eten in de nabijgelegen Slikken van De Heen. Het pand staat op de nominatie te worden gesloopt, maar het Hoogheemraadschap laat dit afhangen van wat de verpachter ermee wil.

Dijkmagazijnen dienden in vroeger tijden als opslag voor de spullen die je bij de hand moest hebben als het water over de kruin van de dijk dreigde te komen; zandzakken, touw, zeil, scheppen enzovoort. Het was in de tijd dat dijkbewakers nog op de fiets of te voet hun werk deden en hun materiaal dus al op de plek moest zijn waar het noodlot kon toeslaan. Vrachtwagens, graafmachines, moderne communicatiemiddelen maar ook dijkverbetering hebben de dijkmagazijnen overbodig gemaakt. Het Hoogheemraadschap wil daarom af van de karakteristieke gebouwtjes.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- In 2015 is, na een afwezigheid van 4 jaar, de veerverbinding (alleen voor fietsers en voetgangers) tussen Goeree-Overflakkee en West-Brabant in ere hersteld. De opstappunten zijn te Benedensas (bij De Heen), Dintelsas (bij Dinteloord), Dintelmond (bij Heijningen) en Ooltgensplaat (2 opstappunten). De pont vaart van mei t/m september. Voor dagen en tijden zie de link.

- In 2015 is de bunker in Benedensas ingericht als informatiebunker, waar je informatie krijgt over o.a. de waterlinie in het gebied. De bunker heeft hiervoor alleen toegangsdeuren en ramen in de schietgaten gekregen. Daardoor is het authentieke, sobere karakter binnen in de bunker behouden gebleven. Tegen de betonnen bunker is in 2016 een houten trapconstructie geplaatst, van waaraf je een geweldig uitzicht hebt over de buurtschap, het sluizencomplex en de Dintelse Gorzen. Het uitzichtpunt is genaamd Bunkertreppe en maakt onderdeel uit van de Natuurpoort alhier. Het ontwerp is van RO & AD architecten. De opdracht was een uitzichtpunt, omdat je vanaf het land niet echt naar het water kunt kijken. De architect moest wel creatief zijn. Van het waterschap mocht er namelijk niet gefundeerd worden op de dijk, omdat het een waterkering is. De trap zit daarom met stalen schroeven stevig vast aan de bunker. De Bunkertreppe is vervaardigd door de firma Bergh Bouw.

- Natuurpoort Benedensas is een ideaal startpunt voor een prachtige wandel-, kano-, sloep- of fietstocht door de waterrijke rand van de Brabantse Wal. Struin over paden door vogelparadijs de Dintelse Gorzen of ervaar per kano de serene rust van de Steenbergse Vliet. Ook in en rond de buurtschap zelf is genoeg te ontdekken, waarover je op deze pagina en onder de link alles kunt lezen. Daar kun je ook een Wandelkaart en een Fietskaart van de omgeving downloaden.

Reacties

(2)

Heel mooi beschreven allemaal.
Wat ik nog mis is de vermelding in de gewelven in steen gegraveerd van de bouwers van de gewelven, en de bewoners indertijd die in het Sas gebouw geleefd hebben. Die er hun mooiste jaren beleefd hebben, maar ook de Spaanse griep, het houden van schapen, de gemeenschapszin onderling, het mooie stille leven wat zo ontzettend veel meer bood dan het stille leven.
Ik kan het weten want mijn moeder is een van Agtmaal gehuwd met een Koenraadt, dubbel verweven geweest in heel die omstreken, van Lepelstraat en het Sas! Nu is er een snelweg gepland dwars door de Lepelstraat boerderijen en rond het Sas!
Wie verzint zoiets en wie verkracht zo iets moois.
Ik kan het nog steeds niet geloven!

Dank voor uw compliment!
Maar... als ik het zo lees, doelt u op een ander sluizencomplex. Benedensas, dat hierboven is beschreven, ligt namelijk NW van (= linksboven) het dorpje De Heen, aan het eind van de Steenbergse Vliet, bij het Volkerak. En daar komt echt geen snelweg. Ik denk dat u doelt op het sluizencomplex Bovensas, waar ik hierboven ook naar link (aan het eind van de beschrijving van het sluizencomplex hierboven), omdat ze zoveel op elkaar lijken qua naam en ook aardig bij elkaar in de buurt liggen. Dat is deze: https://www.plaatsengids.nl/blauwe-sluis-steenbergen. Dat is sluizencomplex Bovensas, bij buurtschap Blauwe Sluis, NO van (= rechtsboven) Steenbergen, NW van (= linksboven) Kruisland, aan de Steenbergse Viet. Dáár is rond 2013 de nieuwe snelweg A4 langs komen te lopen, maar wel op afstand ervan hoor. De buurtschap Blauwe Sluis en de sluizen van Bovensas zijn er niet door aangetast.

En bedenk dat vóór die snelweg gereed kwam, waar tientallen jaren over overlegd is, want de ene groep mensen wilde hem links om Steenbergen heen, de anderen wilden hem rechts om Steenbergen heen (het is linksom geworden), dat vroeger de doorgaande weg door de dorpen Dinteloord, Steenbergen en Halsteren heen liep, waar dus vele duizenden mensen dagelijks last hadden van verkeersonveiligheid met ongelukken van dien, drukte, stank en herrie van het doorgaande (auto- en vracht-!)verkeer door hun 'Dorpsstraat'. Daar werd men ook niet vrolijk van. Dus vandaar nu een snelweg tussen Dinteloord en Bergen op Zoom, die om Dinteloord, Steenbergen en Halsteren heen gaat, waardoor de 'Dorpsstraat' van die dorpen een stuk rustiger en veiliger zijn geworden. En hij loopt rechts om Klutsdorp bij Lepelstraat heen. Er moesten aan dat traject vast wel een paar boerderijen voor worden afgebroken, maar ja er hebben nu wel vele duizenden mensen plezier van dat het verkeer niet meer door hun dorpen komt. En geen files meer, men rijdt nu zo door van Rotterdam naar Antwerpen over de snelweg. En zo te zien hebben ze wel hun best gedaan om zoveel mogelijk bebouwingen te ontzien, want hij loopt met een aantal kronkels om allerlei bebouwing heen en is echt niet zomaar rechtdoor met de liniaal door bebouwingen heen getrokken.

Reactie toevoegen