Status

- Terbregge is een buurt in de provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam. T/m 31-7-1941 gemeente Hillegersberg.

- De buurt Terbregge valt, ook voor de postadressen, onder de stad Rotterdam.

- Hoewel deze kern strikt geografisch gezien geen buurtschap meer is, want binnen de bebouwde kom van Rotterdam is komen te liggen, heeft het er nog wel de kenmerken van: het oude deel van deze nederzetting ligt nog altijd landelijk aan de rivier de Rotte, en is nog niet opgeslokt door omringende nieuwbouw. Het wordt nog wel als 'plaats' vermeld in de recente Topografische atlas Zuid-Holland(1) en op Google Maps. En op de gevel van een pand aan de Landstraat, op de hoek met de Bergse Linker Rottekade, bevindt zich een bordje 'Welkom op Terbregge', wat je als alternatief 'plaatsnaambord' zou kunnen zien.

- Tegenwoordig wordt onder deze plaatsnaam een wijk verstaan die is samengesteld uit de oude buurtschap plus de in 2005 gereed gekomen Vinexwijk Nieuw-Terbregge. Ter onderscheiding daarvan wordt de oude buurtschap soms ook wel Oud-Terbregge genoemd.

Naam

Oudere vermeldingen
1639 Ter Bregge.

Naamsverklaring
Gevormd uit bregge, ontstaan uit brugge 'brug' (als ontronde vorm, vergelijk Petten), en ter 'bij de'.(2) Het gaat hier om de brug over de rivier de Rotte.

Ligging

Terbregge ligt ZO van Bergschenhoek, W van Ommoord, rond zowel de Z oftewel linkerkade van de rivier de Rotte: de Bergse Linker Rottekade (waarbij Berg staat voor Hillegersberg, de gemeente waar deze buurtschap vanouds onder viel), als de N oftewel rechterkade van de Rotte, de Terbregse Rechter Rottekade (die vroeger Bergse Rechter Rottekade heeft geheten). De buurt ligt direct N van de kruising of beter gezegd T-splitsing van de A16 met de A20. Dat punt heet Knooppunt Terbregseplein, waar de plaatsnaam landelijk bekend van is.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de buurtschap Terbregge 31 huizen met 136 inwoners. In vroeger eeuwen is de buurtschap veel groter geweest. Tegenwoordig heeft het buurtdeel dat je als ongeveer liggend op de plek van de oorspronkelijke buurtschap zou kunnen zien ca. 350 huizen (plus een handvol woonschepen) met ca. 800 inwoners.

Geschiedenis

De nederzetting is in de 13e eeuw ontstaan rond een ophaalbruggetje over de rivier de Rotte. Het bruggetje vormt aanleiding tot de vestiging van enkele woningen en bedrijfjes. De inwoners leven aanvankelijk van de turfstekerij en de handel. Na inpolderingen in de 18e eeuw is de landbouw de voornaamste bron van bestaan. Na een bescheiden groei aan het begin van de 20e eeuw, wordt de bebouwing sinds eind jaren negentig fors uitgebreid met de bouw van de wijk Nieuw-Terbregge. Deze wijk is in 2005 gereed gekomen.

Tweede Wereldoorlog: voedseldroppings
Tijdens de 'hongerwinter', de periode tussen oktober 1944 en april 1945, was er in het westen van Nederland nauwelijks voedsel voorhanden. De bevolking moest zich behelpen met noodrantsoenen. Tot overmaat van ramp was de winter ook nog eens uitzonderlijk streng, met als gevolg dat meer dan 20.000 mensen in deze periode door ondervoeding en kou zijn omgekomen. Deze situatie duurde tot eind april 1945 toen, na een akkoord tussen de Duitsers en de geallieerden, voedsel via de lucht mocht worden aangevoerd. Deze voedseldroppings werden Operatie Manna en Operatie Chowhound genoemd.

Een van de terreinen waar het voedsel mocht worden afgeworpen was het land tussen Bergse Linker Rottekade, Terbregseweg en Stoopweg, het gebied waar later de woonwijk Nieuw-Terbregge is gebouwd. Over deze droppings zijn diverse publicaties verschenen, bijvoorbeeld via de Historische Commissie Terbregge die hier in 2006 een fraai gedocumenteerd boekje over heeft uitgegeven. Ineke Tirion-Beijerinck van Historische Vereniging Prins Alexander heeft in 2009 Henk Dijkxhoorn (1933) geïnterviewd over de voedseldroppings in zijn woonplaats. In 2009 heeft Wim Heistek van Historische Vereniging Prins Alexander de toen 85-jarige Harry Sloof geïnterviewd over de voedseldroppings, die zich een en ander nog "als de dag van gisteren" kon herinneren. Onder de link kun je het interview lezen. Enkele bijzonderheden hieruit:

Met regelmaat kwamen in Terbregge door de vliegtuigen gedropte goederen buiten het afwerpgebied terecht. Op sommige plaatsen werd aanzienlijke schade aangericht als een pakket dwars door het dak van huis of schuur ging. Harry herinnert zich dat een baal met bloem dwars door het raam van zijn moeders woonkamer naar binnen vloog. Binnen de kortste keren waren de meubels bedekt met een witte laag... Met stofdoek, stoffer en blik trachtte zij alles bij elkaar te vegen. Een welhaast onmogelijke opgave. Een van de agenten die moest toezien dat er niets werd ontvreemd, kwam kijken waar de baal bloem gebleven was, en kwam zodoende bij Harry’s moeder binnen. Met het opgeveegde was geen baal te vullen, alles zag nog wit, toch vroeg de agent waar de rest gebleven was. Haar antwoord laat zich raden... De pakketten die door de vliegtuigen werden gedropt, moesten natuurlijk uit het veld worden gehaald en verzameld voor verder transport naar verdeelpunten in Rotterdam. Burgers en politiemensen die hierbij assisteerden, mochten uiteraard niets voor zichzelf houden. Voor mensen die toch iets meesmokkelden, was ter afschrikking een schandpaal opgericht bij de school. Deze is slechts één keer gebruikt.

- Nadere informatie over de geschiedenis van Terbregge, waar o.a. in het 4e artikel blijkt dat er al eerder een wijkje Nieuw-Terbregge is geweest. Dit wijkje moest in 1930 plaats maken voor de uitbreiding van begraafplaats Crooswijk.

- Om te voorkomen dat de geschiedenis van de oude buurtschap verloren gaat, heeft de Bewonersorganisatie in 2000 de Historische Commissie Terbregge in het leven geroepen. De commissie houdt zich bezig met het verzamelen, inventariseren, digitaliseren en distribueren van de historische informatie. Verder worden alle wetenswaardigheden van de wijk verzameld en in allerlei vormen bewaard. Het gaat hierbij om foto’s, video’s, voorwerpen en geschreven documenten. De commissie zorgt er voor dat ook het nageslacht van de inwoners toegang houdt tot de wetenswaardigheden van de wijk. Op deze pagina van de commissie vind je in een aantal artikelen al heel veel informatie over de geschiedenis van de oude buurtschap en recentere ontwikkelingen in de omgeving.

Bezienswaardigheden

- De schutsluis Boterdorpse Verlaat, bij de gelijknamige weg, in het W van Terbregge, dateert uit 1740 en is in 2013 gerestaureerd.

- Molen De Vier Winden in het W van Terbregge (Terbregse Rechter Rottekade 91) dateert uit 1776. Tot 1964 werd met deze stellingmolen aan de Rotte graan gemalen. De molen is tegenwoordig buiten bedrijf maar nog wel draaivaardig. Onder in de molen worden meelproducten verkocht. Meestal draait de molen gedurende de openingstijden van de winkel.

- De Prinsenmolen of Prinsemolen (Prinsemolenpad 72) staat niet ver W van Molen De Vier Winden. De molen dateert uit 1648 en dankt zijn naam waarschijnlijk aan de bezoeken van stadhouder Willem VI aan de molen in 1747. Voor die tijd heette de molen nog gewoon de Bergsche Molen, vernoemd naar zijn voorganger die op dezelfde plaats aan de Rotte was gesitueerd. In 1747 bezocht de stadhouder met zijn gezin dikwijls de buitenherberg “De Oranjeboom” die lag aan de Rotte ter hoogte van de huidige Kootsekade. Wanneer Willem VI dagtochtjes maakte op de Rotte, deed hij ook vaak de molen aan. Vandaar de vernoeming.

Samen met de Broeksche molen De Uil, die stond aan het einde van de Prins Bernhardkade, had de Prinsenmolen tot taak het bemalen van de Berg en Broekpolder. In 1772 was men namelijk gestart met de droogmaking van de naastliggende polders Schiebroek en 110 Morgen. Het water werd vanuit Schiebroek in de Berg en Broekpolder uitgeslagen. De Broeksche- en Prinsemolen moesten ervoor zorgen dat het water in de Rotte werd gepompt. Er was echter te weinig capaciteit om het overtollige water weg te pompen. Regelmatig stonden dan ook de erven en de tuinen van het dorpje Hillegersberg onder water. In 1881 werd De Uil vervangen door stoomgemaal Berg en Broekseverlaat. Doordat dit gemaal veel meer maalvermogen had, kwam er einde aan de wateroverlast in Hillegersberg.

In 1936 werd de molen eigendom van het Hoogheemraadschap van Schieland (sinds 2005: Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard). Onmiddellijk werden noodzakelijke reparaties uitgevoerd waar de vorige eigenaar, het polderbestuur, geen geld voor had gehad. De laatste grote reparatie vond plaats in de periode 1969-1971. In 1966 werd de Prinsemolen van zijn bemalingstaak ontheven. Door de komst van een nieuw elektrisch gemaal die de totale bemaling van de polder overnam, werd de bemaling door de Prinsemolen overbodig. Slechts als reservegemaal zorgt de Prinsemolen er in incidentele gevallen nog voor dat het waterpeil tussen de plassen en de Rotte op peil blijft. De molen heeft een woonfunctie. Het stenen huisje dat vlak bij de molen staat, was vroeger de molenaarswoning. (bron: Terbregge's Belang)

- Het Observatorium (2001) is een kunstwerk op de geluidswal aan de noordzijde van de A20, iets ten westen van het Terbregseplein. Het ontwerp is van kunstenaarscollectief Observatorium; een samenwerking tussen Geert van de Camp, Andre Dekker en Ruud Reutelingsprerger. Het kunstwerk legt een verbinding tussen de A20 en de woonwijk Nieuw-Terbregge achter de geluidswal, die tevens dienstdoet als stadspark en wandelroute. Het Observatorium uitzicht op de genoemde woonwijk, de A20 en de skyline van Rotterdam. Het paviljoen, dat is opgebouwd uit vangrails, staat in een binnentuin die is ommuurd met hergebruikte stukken asfalt (restafval van een oude bouwweg).

- In 2006 is het 'Monument voor Operatie Manna' geplaatst ter herdenking van de voedseldroppings van 1945 (waarvoor zie verder het hoofdstuk Geschiedenis) in het paviljoen van Observatorium, op de geluidswal tussen de A20 en Nieuw Terbregge. Het monument is ontworpen door Ruud Reutelingsperger van Kunstenaarsgroep Observatorium.

Evenementen en activiteiten

- Buurt- en Speeltuinvereniging Terbregge organiseert door het jaar heen allerlei evenementen en activiteiten, zoals Koningsdag, Huttendagen, Seniorendag, en Oktoberfest.

- "Stichting Kampwerk Terbregge organiseert actieve vakantiekampen voor kinderen, tieners en jongeren in de leeftijd van 7 t/m 17 jaar. Jaarlijks organiseren onze enthousiaste vrijwilligers een kinderkamp, tienerkamp, jongerenkamp, herfstkamp én herfstvierdaagse. En dat alles op prachtige locaties in Nederland en in het buitenland (jongerenkamp)!"

- Jaarlijks organiseert de Historische Commissie Terbregge een uitgebreide expositie, waarbij foto’s worden getoond aan het publiek. Deze expositie wordt altijd druk bezocht. Ruim voor de expositie wordt er materiaal verzameld en wordt de inwoners gevraagd of zij nog oude foto’s hebben die tijdens de expositie getoond mogen worden. De commissie werkt samen met andere instanties met soortgelijke doelen. Op die manier kunnen zij kennis en ideeën uitwisselen, maar elkaar vooral ondersteunen. Verder wordt in samenwerking met Stichting Open Monumentendag Rotterdam en Stichting Rotterdam is vele Dorpen elk jaar een Dorpendag gehouden. Deze dag heeft elk jaar een ander thema, waarbij er verschillende activiteiten zijn. Er worden lezingen gehouden, wandel- en fietstochten uitgezet en verschillende tentoonstellingen gehouden. Uit de omgeving maar ook elders uit het land komen mensen die 'iets' met Terbregge hebben, om deze dag mee te maken.

Natuur en recreatie

- "Buitenspelen zoals buiten spelen bedoeld is: lekker zelf ravotten, hun fantasie de vrije loop laten en zelf het spel bedenken en bepalen. In Natuurspeeltuin Terbregge kunnen kids tot 12 jaar zich uitleven in het groen. Of dit nu is met hutten bouwen, met de waterpomp of op de mini - maar heftige - crossbaan... Ze zijn uren zoet in deze avontuurlijke - en toch veilige - speelomgeving. De Natuurspeeltuin is openbaar en dus gratis - en altijd - toegankelijk. Er zijn twee picknicktafels en er is voldoende ruimte in het gras om neer te vlijen voor een gezellige picknick of goed boek (de kids vermaken zich toch wel!). Het is ook een geweldige plek gebleken voor kinder- en juffenfeestjes en klassenuitjes. Indien gewenst kan ons activiteitenteam helpen bij de organisatie van activiteiten.

Het beheer van de Natuurspeeltuin is in handen van de bewoners van (Nieuw) Terbregge. In de praktijk betekent dit inzet van een klein groepje betrokken bewoners die de Natuurspeeltuin onderhouden en activiteiten organiseren. Met een natuurspeeltuin ben je nooit uitgewerkt, dus hulp is áltijd welkom! Wij willen dat alle kinderen nog heel lang volop kunnen genieten van een avontuurlijke, natuurlijke en veilige speelplek in de wijk waar zij hun fantasie en creativiteit kwijt kunnen. Want in de natuur ravotten, dat is pas écht buitenspelen!"

De afgelopen jaren hebben we met vrijwilligers uit de wijk - samen met groenexperts - de Natuurspeeltuin onderhouden en activiteiten georganiseerd. Door heel zuinig aan te doen en dankzij vrijwilligers en sponsors hebben we van de bewonersinitiatieven heel lang alles kunnen bekostigen, maar nu is het budget op. Bewonersinitiatieven worden niet toegekend voor onderhoudswerkzaamheden, terwijl het onderhouden van de Natuurspeeltuin noodzakelijk is en wij daar af en toe experts voor willen inschakelen. Help ons door een donatie te doen! Ieder bedrag is meer dan welkom, zodat wij ook komend jaar Natuurspeeltuin Terbregge weer een fijne speelplek voor de kinderen kunnen laten zijn! (aldus de Natuurspeeltuin op hun Facebookpagina d.d. mei 2019)

Beeld

- Film over Terbregge anno ca. 1950 I. - Idem deel II.

Links

- Nieuws: - Nieuws uit de wijk van Terbregge's Belang op Facebook.

- Belangenvereniging: - Bewonersorganisatie Terbregge's Belang.

- Onderwijs: - Montessorischool Tuinstad dreigde anno 2017 te worden gesloten. Dankzij acties van ouders e.a. betrokkenen, die zeer tevreden zijn over de school en hem graag open houden, is het gelukt de school te laten voortbestaan. De school is overgenomen door een andere scholenkoepel. De school heet sinds schooljaar 2017-2018 Montessori Terbregge. - Heijbergschool.

- Overige verenigingen: - Amateur Tuinders Vereniging ATV Terbregge is in 1999 verhuisd naar de wijk 110 Morgen, vandaar dat wij deze vereniging beschrijven op de pagina van Hillegersberg, waar deze wijk onder valt.

• 1. Topografische Atlas Zuid-Holland,
  
  , (2004)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)