Koog aan de Zaan is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Zaanstad. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1973.
Gemeente Koog aan de Zaan anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)
- Koog aan de Zaan is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Zaanstad. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1973.
- Wapen van de voormalige gemeente Koog aan de Zaan.
- Het dorp wordt samen met het N gelegen buurdorp Zaandijk ook wel als tweelingdorp Koog-Zaandijk beschouwd. Er zijn diverse gezamenlijke instellingen en voorzieningen die deze naam hanteren. Beide dorpen hebben echter nog wel een eigen postcode (Koog aan de Zaan = 1541) / postale plaatsnaam en plaatsnaamborden.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1561 Koech, 1599 Koogh, 1680 herdruk 1745 De Coogh, 1698 Kooch, 1845 Koog aan de Zaan.
Naamsverklaring
Betekent koog 'land aan water, buitendijks land' langs de rivier de Zaan, waarvoor zie Zaandam.(1)
Het dorp Koog aan de Zaan ligt aan de W oever van de rivier de Zaan en ligt NW van de stad Zaandam, O van de dorpen Westzaan en Assendelft, Z van de dorpen Zaandijk, Wormerveer en Wormer en ZO van het dorp Krommenie.
Terug naar bovenIn 1840 heeft de gemeente Koog aan de Zaan, die alleen het gelijknamige dorp omvat, 287 huizen met 2.096 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 4.500 huizen met ruim 11.000 inwoners.
Terug naar bovenIn den beginne, "Koog aan de Zaan is vermoedelijk in de 16e eeuw ontstaan bij de Kogerhem, waar ook een sluisje was. Naast dat sluisje kwam in de 17e eeuw een herberg (nu De Waakzaamheid). Ten zuiden van de Kogerhem kwam in de 17e eeuw een kerk waar omheen ook een buurtje ontstond. Het dorp was lang verbonden met Zaandijk door het delen van een school, kerk, kerkhof en de armen- en weeszorg. Nog altijd delen de dorpen veel gemeenschappelijke voorzieningen en instanties, die dan ook vaak de aanduiding 'Koog-Zaandijk' in de naam hebben. Kerkbuurtje. In 1543 waren er ongeveer 30 inwoners. Aan het einde van de 16e eeuw groeide dit aantal. Ze hielden zich waarschijnlijk bezig met binnenvisserij, binnenvaart en de opvang van reizigers. Het dorp kreeg een kleine kern doordat er een kerkbuurtje rond de kerk ontstond.
Grote vraag naar gort. In de 17e eeuw kwamen in dit dorp molens te staan, in de Kogerhem maar ook in het veld. Het gaat onder andere om pelmolens, papiermolens en gortpellers. Gortenpap was volksvoedsel en proviand voor de schepen en er was grote vraag naar gort. Dubbele Buurt. In de 17e eeuw werden de paden haaks op de dijk bebouwd. Het is opvallend dat vooral de paden bij de sluisjes ten noorden en zuiden van het dorp werden bebouwd. Ook ontstond de Dubbele Buurt, iets ten zuiden van de Kogerhem, vanwege de dreigende doorbraak van de dijk. De wegsloot werd gedempt om de dijk te versterken, en meer landinwaarts gelegd. Hierdoor ontstond de dubbele buurt, een unieke structuur van twee dijken naast elkaar.
Fabrieken in Koog. In de 18e eeuw ging het economisch goed met Koog. Dit kwam door de stijfselmakerijen, binnenvisserij, olieslagerijen, pellerijen en verfmalerijen. Op de Kogerhem werden de molens vervangen door fabrieken en ook in het zuiden kwamen fabriekjes. De fabrieken van de familie Honig in het noorden en zuiden van het dorp zijn kenmerkend voor Koog aan de Zaan. Ook hier werd in deze tijd wat villabebouwing toegevoegd aan het lint. Toch had dit dorp vooral kleinschalige bebouwing. Aan het begin van de 19e eeuw liep de bevolkingsgroei terug, veel later dan in andere Zaanse dorpen.
Kamstructuur. Koog aan de Zaan had tot eind 19e eeuw een kamstructuur. Aan de kant van de Zaan stonden rijkere panden en aan de kant van het land van dijk juist kleinschaligere arbeiderswoningen. Aan het eind van de 19e eeuw veranderde dit doordat de wegsloot werd gedempt en panden werden afgebroken om fabrieken te bouwen. De rijke eigenaren van de fabrieken lieten aan beide kanten van de dijk villa’s en kantoren bouwen. Snelweg doorkruist lint. Aan het begin van de 20e eeuw werd he dorp uitgebreid met nieuwe arbeiderswijkjes, vooral ten zuiden van de Kogerhem. Daarbij werd om de oude structuur van de paden heen gebouwd waardoor de kamstructuur bleef. De aanleg van de snelweg A8 in de 20e eeuw zorgde voor een doorkruising van de structuur van het lange dijklint." (bron: gemeente Zaanstad)
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Historische Vereniging Koog-Zaandijk. Voor slechts 12,50 euro per jaar kun je lid worden van de vereniging. Ze organiseren regelmatig lezingen, excursies, tentoonstellingen etc. Met het lidmaatschap krijg je ook korting op hun boeken. Op hun site vind je onder meer een artikel over de ontwikkeling van Koog aan de Zaan 1900-1939.
Terug naar boven- In 2017 is het NS-station Koog Bloemwijk hernoemd in Koog aan de Zaan en het NS-station Koog Zaandijk hernoemd in Zaandijk Zaanse Schans. Eerstgenoemd station ligt centraal in het dorp en het tweede station ligt in het N op de grens met Zaandijk, en is vooral voor dat dorp bestemd. Tevens ligt het dichtbij de toeristisch wereldberoemde Zaanse Schans. Dus de nieuwe namen geven inderdaad beter weer voor welke gebieden de stations primair bedoeld zijn.
- Het Molenmuseum, dat vele decennia in Koog aan de Zaan gevestigd was, is medio 2019 verhuisd naar de Zaanse Schans.
Terug naar boven- Koog aan de Zaan heeft 24 rijksmonumenten.
- Koog aan de Zaan heeft 15 gemeentelijke monumenten.
- De Hervormde (PKN) Kogerkerk (Kerkstraat 14) is een belangrijke kerk, in de vorm een Grieks kruis, met grote kruisingstoren. De kerk is in 1920 door brand verwoest en daarna herbouwd. De kerk dateert uit 1685 en is in 1824 tot kruiskerk vergroot. De toren op de kruising dateert uit 1922 en heeft een weerhaan uit de 17e eeuw. Gevels in de trant van Vingboons. Preekstoel uit 1686. Doophek uit 1826. Drie herenbanken uit de 19e eeuw, kerkbanken uit de 17e eeuw, twee koperen lezenaars (17e en 19e eeuw), koperen doopbekkenhouder (17e eeuw), vier koperen lichtkronen (17e eeuw), glazen lichtkroon (19e eeuw), model van een driemaster (17e eeuw). Het orgel is in 1922 gebouwd door de firma H.W. Flentrop (Zaandam), met gebruikmaking van de orgelkas van Van den Brink uit 1853.
- Oliemolen Het Pink in Koog aan de Zaan (Pinkstraat 12), gebouwd in 1620, is de oudste van de overgebleven Zaanse molens. Oorspronkelijk is de molen kleiner, met een bovenbouw van het type wipmolen, en heeft hij slechts één oliepers, een zogeheten enkelwerks oliemolen. In 1751 krijgt de molen zijn huidige vorm en wordt het een dubbele oliemolen. Van 1779 tot 1935 is de molen eigendom van de familie Honig, die ca. 20 oliemolens in bedrijf heeft gehad. Omstreeks 1929 komt de molen tot stilstand. In 1935 wordt hij geschonken aan de Zaanse VVV, die pogingen doet de molen over te plaatsen. Vervolgens gaat de molen in 1939 over naar Vereniging De Zaansche Molen, die hem geheel laat restaureren. Sindsdien is de molen regelmatig, op vrijwillige basis, in werking gesteld. De oorspronkelijk in een weidegebied gelegen molen is sinds eind jaren dertig geleidelijk ingebouwd geraakt. Hierdoor is zijn landschappelijke functie thans beperkt. - Site Oliemolen Het Pink.
- Stadsherstel Amsterdam is in maart 2018 eigenaar geworden van de Honig-panden in Koog aan de Zaan (Lagendijk 1-3). De familie Honig, tegenwoordig vooral bekend van de soep in oranje verpakking, heeft vanaf het begin van de industriële ontwikkeling van de Zaanstreek een zeer actieve rol gespeeld in het regionale bedrijfsleven. Oorspronkelijk in de papierfabricage en tenslotte als bekende fabrikanten van levensmiddelen. Voor de voormalige eigenaar, de BedrijvigeBij, passen de panden niet in de filosofie van hun concept voor bedrijfsverzamelgebouwen. Zij blijven wel het achtergelegen kantorencomplex als bedrijfsverzamelgebouw exploiteren.
Voor Stadsherstel is dit een mooie aanwinst van Zaanse monumenten. Stadsherstel Amsterdam redt monumenten en beeldbepalende panden door ze zorgvuldig te restaureren, een passende herbestemming te geven en vervolgens te verhuren. De panden worden bewust in bezit gehouden, waarmee een goede staat van onderhoud blijft gegarandeerd. Zo levert de organisatie een belangrijke bijdrage aan: het bewaren van gebouwd erfgoed voor volgende generaties; de leefbaarheid van steden en dorpen; de toegankelijkheid van monumenten en; het behoud van het restauratieambacht. (bron en voor nadere infomatie zie: De Orkaan, 29-3-2018)
- Het rijksmonumentale pand De Waakzaamheid op Hoogstraat 4 in Koog aan de Zaan wordt voor het eerst vermeld in 1626, als herberg, dan nog onder de naam De Jonge Prins. Voor de Eerste Wereldoorlog was De Waakzaamheid van Cornelis Ero, die er in 1907 een kolfbaan bij liet aanleggen. Ero overleed in 1918 aan de Spaanse griep, waarna de herberg werd overgenomen door zijn broer, Hendrik Ero en diens Franse echtgenote Louise Ero-Chambon. Hendrik en Louise Ero waren Oranjegezind en speelden een grote rol in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij werden lid van de verzetsgroep van Han Stijkel. De leden van de Stijkelgroep kwamen bijeen in De Waakzaamheid. Het echtpaar werd in 1942 gearresteerd en in Berlijn ter dood veroordeeld. Hendrik werd in 1943 gefusilleerd, Louise overleed in 1944 in Ravensbrück. Na de oorlog werd er veel jazz gespeeld. Onder meer Billy Holiday trad er in 1954 op. Tot 2008 deed de Waakzaamheid dienst als disco. In 2010 deed De Waakzaamheid mee aan het tv-programma Het Mooiste Pand van Nederland, waarbij het de finale bereikte. Sinds september 2012 is restaurant DeVijfdeSmaak in het pand gevestigd.
- Gevelstenen in Koog aan de Zaan.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Koog aan de Zaan, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Koog aan de Zaan (online te bestellen).
Terug naar boven- Nieuws: - Nieuws uit Koog aan de Zaan van nieuwssite De Orkaan.
- Toneel en theater: - Theatermijn in Koog aan de Zaan is de plek in Zaanstad waar ‘gegraven’ wordt naar theatertalent door theatertalent. Jongeren en theatermakers komen hier samen; ook voor het onderwijs en amateurspelers en -groepen is er een plek. Hier is de ruimte voor jongeren om te leren toneelspelen en theatermaken. In het lab maken jonge, afgestudeerde theatermakers hun voorstellingen en proberen ze ideeën uit. Scholen kunnen, bijvoorbeeld voor het vak CKV, leerlingen laten kennismaken met het theatervak. Jongeren, theatermakers, amateurspelers en het onderwijs profiteren van elkaars kwaliteiten. Op deze manier helpen ze elkaar theater mogelijk te maken en blijft de drempel naar het theater voor iedereen laag.
- Sport: - "Topsportcentrum De Koog (Wezelstraat 7 te Koog aan de Zaan) is gerealiseerd in 2016. De grote speelhal (52 x 27,7 meter) is geschikt voor maximaal 1200 bezoekers. Daarnaast is er een sporthal voor breedtesport (44,2 x 24,6 meter). Onder andere Korfbalvereniging KZ, Volleybalvereniging Zaanstad en Zaalvoetbalvereniging The Counters maken gebruik van het sportcentrum. In het Topsportcentrum zit een vestiging van Sportperformance (bewegingscentrum) en er zijn drie leslokalen voor de opleiding Sport en bewegen van het Regio College (ROC). Ook zijn er in Topsportcentrum De Koog twee losse zalen ingericht voor gym onderwijs, wat betekent dat de inrichting speciaal is berekend op het gebruik en naar de wensen van de scholen. Er zijn twee horecagelegenheden, die zijn uitbesteed aan twee grote verenigingen die hier hun clubhuis hebben gevestigd. Topsportcentrum De Koog is geschikt voor sporten zoals zaalvoetbal, vechtsport, verdedigingssport, badminton, gymnastiek, turnen, volleybal, basketbal, handbal, twirlen, zaalhockey, rolstoelsport en yoga. Het Topsportcentrum is ook zeer geschikt voor beurzen en evenementen, die met regelmaat plaatsvinden. Er is voldoende parkeergelegenheid. Heb je een opmerking of klacht over Topsportcentrum De Koog? Stuur dan een e-mail naar meldingen@sportbedrijfzaanstad.nl. Voor verhuur: verhuur@sportbedrijfzaanstad.nl of vul het aanvraagformulier in op de website van Sportbedrijf Zaanstad."
Reacties
(2)De juiste postcode van Koog aan de Zaan moet zijn 1541.
Dank voor de tip! Kennelijk een tikfout. Ik heb het hersteld.
Reactie toevoegen