Status

- Delfshaven is een voormalige stad, thans stadsdeel en bestuurlijk gezien gebied (t/m 2013: deelgemeente) met een gebiedscommissie, in de provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam. Het was een zelfstandige gemeente van 1795 t/m 29-1-1886.

- Wapen van de voormalige gemeente Delfshaven.

Naam

Oudere vermeldingen
Eind 14e eeuw Die nuwe haven van Delf, 1410 aen die Oostzyde van horer nieuwer haven, 1416 op ten Nieuwe Have, 1417 geburen van de Nyewe Haven, 15e eeuw Delfschehave, Delfshaven, 1514 Delfsche Haven, Delfschehavene, 1573 Delfshauen.

Naamsverklaring
Betekent haven 'aanlegplaats voor schepen' van de stad Delft. In 1389 krijgt Delft van graaf Albrecht van Beieren vergunning voor de aanleg van de Delfshavensche Schie, "eene vrije vaert gaende uyter stede van Delft tot in de Mase". Aan de Maaszijde wordt een Nieuwe Haven gebouwd. De aldaar opgekomen nederzetting maakt tot 1795 deel uit van Delft, wordt dan een zelfstandige gemeente, en wordt vervolgens in 1866 toegevoegd aan de gemeente Rotterdam.(1)

Ligging

Delfshaven ligt ZO van Schiedam, ZW van Rotterdam-Centrum, en grenst in het Z aan de Nieuwe Maas.

Statistische gegevens

Historisch Delfshaven en het Coolhaveneiland vormen samen de wijk Delfshaven (aldus de gemeente Rotterdam in haar pagina over de wijk onder de link). Die wijk heeft ca. 3.000 huizen met ruim 6.500 inwoners. Verder is er nog het gelijknamige bestuurscommissiegebied (voorheen stadsdeel)*, dat ca. 35.000 huizen heeft, met ca. 75.000 inwoners, op een oppervlakte van 5,8 km2.
* Met de wijken Bospolder, Delfshaven, Middelland, Nieuwe Westen, Oud Mathenesse, Schiemond, Spangen en Tussendijken.

Geschiedenis

Enkele feiten uit de geschiedenis van Delfshaven: 1389: begonnen met het graven van de vaart tussen Overschie en de Nieuwe Maas. Aan de oever van de Maas verschijnen een haventje en scheepswerf; het begin van de nederzetting. 1489: tijdens de Jonker Fransenoorlog, onderdeel van de Hoekse en Kabeljauwse twisten, wordt het dorp vrijwel verwoest en alle Delftse schepen buitgemaakt of vernietigd. 1554: aan de oostzijde van de Aelbrechtskolk wordt een statig pand gebouwd, waar stadsdienaren havenzaken afhandelen. 1550: dankzij de haringvisserij en walvisvaart is de nederzetting uitgegroeid tot een welvarend stadje met zo'n duizend inwoners. 1572: inval van de watergeuzen, gevolgd door een herovering van de Spanjaarden, waarbij veel gebouwen (de meeste waren van hout) worden verwoest. 1577: Piet Hein wordt hier geboren. Later wordt hij bekend door de verovering van de zogeheten Spaanse Zilvervloot in 1628.

1620: de Pilgrim Fathers worden korte tijd ondergebracht in de Sint Anthonis Capel, vanwaar ze de oversteek naar Amerika beginnen. 1653: bouw van het Kraanhuis met 'Zakkendragershuisje'. 1700 en verder: opkomst van de jeneverindustrie, met de bouw van diverse molens. 1795: Delfshaven roept zichzelf uit tot zelfstandige gemeente, onder protest van Delft. 1825: de nederzetting krijgt stadsrechten. Het hiervoor vermelde pand aan de Aelbrechtskolk wordt raadhuis der gemeente. Tegenwoordig doet het pand dienst als café en brouwerij De Pelgrim. 1886: De gemeente wordt opgeheven en wordt onderdeel van de gemeente Rotterdam. 1916: bouw van het Spartastadion en aanleg van de wijk Spangen. 1920: bouw van het Witte Dorp. 1930: aanleg van de wijk Oud-Mathenesse. 1940: het bombardement dat het centrum van Rotterdam in de as legt, laat Delfshaven ongemoeid.

1943: op 31 maart willen de geallieerden de Keilehaven of een spoorwegemplacement bombarderen, maar er gaat iets mis met de navigatie. Tientallen brandbommen treffen het Marconiplein en de huizen rond de Schiedamseweg. Er vallen 326 doden en meer dan 400 gewonden. Honderden gezinnen raken dakloos. Het bombardement op Rotterdam-West wordt een 'vergeten bombardement', omdat de slachtoffers de bevrijders hun fouten niet wilden blijven verwijten, evenals bijvoorbeeld het bombardement op Nijmegen op 22 februari 1944 en het bombardement op het Bezuidenhout te Den Haag op 3 maart 1945. 1960: Historisch Delfshaven wordt uitgeroepen tot beschermd stadsgezicht. 1999: het Spartastadion wordt compleet vernieuwd en een kwart slag gedraaid ten opzichte van het oude stadion.

Digitale tijdreis naar 1620
"Voor het eerst is het mogelijk een digitale tijdreis naar het Delfshaven van 1620 te maken. In augustus 2020 is namelijk de applicatie TimeTransit online gekomen: een virtuele tijdmachine waarmee je met een smartphone of vanachter de computer op verschillende locaties 360° kunt rondkijken in de 17e eeuw. Hier ontmoet je de nieuwkomers van toen: hun levensverhalen en hun achtergronden. Het is in 2020 400 jaar geleden dat de Pilgrims van hieruit naar Amerika vertrokken. Niet alleen bezorgden zij het huidige stadsdeel een plekje in de geschiedenisboeken, hun verhaal van komen en gaan past ook bij het Delfshaven van nu. Met 5D-technologie brengt TimeTransit dit verleden - letterlijk - haarscherp in beeld. De 3D-virtuele reconstructie van het verleden (4D) biedt weer toegang tot informatie (5D). Het werkt als een streetview, maar dan terug in de tijd. De geschiedenis met haar verhalen wordt op eigentijdse wijze ontsloten. Het onzichtbare wordt zichtbaar gemaakt, en het belang van een plek duidelijk.

Informatief, innovatief en bovenal interactief kunnen gebruikers zelfstandig het verleden ontdekken: van scholieren en studenten tot dagjesmensen en experts: in het Engels en Nederlands, en (als app) gratis te downloaden. TimeTransit kan vanuit huis worden bezocht, in heden en verleden. Aan de hand van levensverhalen uit de 17e eeuw gaat de initiatiefnemer van het platform, Stichting Verborgen Stad, de komende maanden de wijk in. Wat zijn de ervaringen van bewoners, nieuwkomers en doorreizigers nu? Hun verhalen worden opgenomen in TimeTransit en gespiegeld aan 17e-eeuwse tegenhangers. In deze verhalen, zo is het uitgangspunt, ligt het karakter van Delfshaven besloten, waarbij kennis van het verleden inzicht geeft in het heden. “We dachten, hoe geweldig zou het zijn als we een tijdmachine kunnen bouwen die kan laten zien wat de Pilgrims 400 jaar geleden zagen. Delfshaven mag dan in vier eeuwen sterk veranderd zijn, maar het verleden ligt hier nog verborgen, en de ervaringen van de mensen die hier ooit waren. Het doel van onze stichting is dit toegankelijk te maken”, aldus Theo Pronk, directeur Stichting Verborgen Stad, initiatiefnemer van de TimeTransit." (bron: Stichting Verborgen Stad, augustus 2020)

Recente ontwikkelingen

- De voormalige Montessorischool (Jan Kobellstraat 2) in de wijk Tussendijken in Delfshaven is in 2020 getransformeerd tot woongebouw. In het pand, dat is ontworpen door stadsarchitect Ad van der Steur, zijn 12 zogenoemde schoolhouses gerealiseerd. De Kobell Lofts, zoals ze door de ontwikkelaar zijn gedoopt, variëren in grootte van 60 tot 140 m2. De authentieke elementen zijn bij de transformatie zoveel mogelijk behouden, zoals de tot 4 meter hoge plafonds, de spantenkappen en de grote raampartijen. Op het deel van het voormalige schoolplein dat direct aan de gevel grenst, zijn privéterrassen aangelegd met aansluitend een gemeenschappelijke tuin. Daar kunnen bewoners elkaar ontmoeten en kunnen de kinderen spelen.

Bezienswaardigheden

- Delfshaven heeft 30 rijksmonumenten.

- Delfshaven heeft 34 gemeentelijke monumenten.

- Het oude deel van Delfshaven is in 1960 uitgeroepen tot beschermd stadsgezicht.

- De huidige Molen De Distilleerketel is gebouwd naast de plek waar de oorspronkelijke, in 1727 gebouwde Distilleerketel stond. Deze in 1899 afgebrande molen is herbouwd en in 1940 tijdens oorlogshandelingen in brand geschoten. Deze molen maalde mout tot moutschroot voor de distilleerderijen. Het besluit de molen te herbouwen kwam dusdanig laat dat herbouw op de oorspronkelijke plek onmogelijk was geworden vanwege de geplande bouw van een flat waar de stelling overheen zou komen te hangen. Bovendien was men al met de sloop van de oude molenromp begonnen. Door de Distilleerketel elf meter verderop te herbouwen, is voorkomen dat de stelling boven de flat zou komen. Bij de herbouw is de romp een meter hoger opgebouwd, waardoor de nieuwe molen slanker lijkt dan de oude.

In september 2018 is hier de Molenwinkel geopend. In deze winkel worden uiteenlopende meelproducten van de molen verkocht. Er wordt samengewerkt met de Schiedamse Molens; Molenwinkel de Walvisch en productiemolen de Vrijheid. Er zijn ook koffie, thee en lekkernijen van Virginia's Kitchen verkrijgbaar. Voor de toeristen zijn er tevens souvenirs uit diverse streken van Nederland te koop. Verder is het op woensdag en zaterdag van 11.00-18.00 uur geopend voor publiek. Er worden rondleidingen door de molen georganiseerd. Er is een goed uitzicht vanaf de stelling van De Distilleerketel over Historisch Delfshaven en het moderne centrum van Rotterdam.

- Van Molen De Graankorrel (Noordschans 1) is alleen de molenromp nog over. De windmolen is gebouwd in 1716, en na een storm op 6 november 1921 onttakeld. Oorspronkelijk heette de molen de Rouketel, omstreeks 1846 kreeg hij de naam Liefdadigheid, en in 1868 kreeg hij de huidige naam de Graankorrel. Het is een stellingmolen en dus een bovenkruier. De molen maalde mout tot moutschroot voor de distilleerderijen.

- Ook van Molen Het Vertrouwen (Schans 137) is alleen de romp nog over. Het is een in 1853 gebouwde windmolen, die in 1921 is afgebrand, waarna in de overgebleven stomp een maalderij is ondergebracht. Het is een stellingmolen en dus een bovenkruier. De molen maalde mout tot moutschroot voor de distilleerderijen.

- Piet Hein (1577-1629, gregoriaanse kalender) was luitenant-admiraal en West-Indische Compagnie-commandant. Hij is vooral bekend door de verovering van de Spaanse zilvervloot in 1628, maar vond zelf dat hij voor zijn eerdere wapenfeiten te weinig erkenning kreeg. In 1870 is een standbeeld van Piet Hein geplaatst in zijn geboorteplaats Delfshaven.

- Op 31 maart 1993, 50 jaar na het 'vergeten bombardement' (waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis), heeft de toenmalige premier Ruud Lubbers een monument onthuld ter nagedachtenis aan de gewonden en doden.

- In 2013 is het Slavernijmonument onthuld ter herdenking het Rotterdamse slavernijverleden, waarbij de handelswaar die in het Lloydkwartier werd verhandeld, verkregen was door in Suriname en de Nederlandse Antillen slaven te verkopen.

- Op 12 april 2019 heeft wethouder Kurvers het herbestemde historische brugwachtershuisje op de Lage Erfbrug feestelijk geopend. Dankzij een mooie samenwerking met Lil' Delfhaven, Delfshaven Coöperatie, eigenaar gemeente Rotterdam, architect Tomaline, aannemer Joep Grooten en Job Durafonds heeft Stichting Brugwachtershuisjes dit huisje een permanente bestemming kunnen geven. Het huisje heeft een multifunctioneel karakter gekregen. Naast het verkopen van lokale producten in deze 'kleinste winkel van Rotterdam' dient het als informatiepunt voor bezoekers van dit historische stadsdeel. Ook gaan er regelmatig kleine eigenaardige evenementen plaatsvinden. Onderneemster Lilia Costa wil zo deze verborgen parel van Rotterdam promoten en de historische wijk een boost te geven. Het huisje heeft een dubbele voordeur gekregen, waardoor het beter toegankelijk is geworden.

Het is een bijzonder huisje dat veel in beweging heeft gezet. Met dit huisje is het werk om landelijk brugwachtershuisjes nieuw leven te geven allemaal begonnen. Het was in 2012 het begin van Stichting Brugwachtershuisjes. Oprichter Lotti Hesper maakt al meer dan 10 jaar verwaarloosde plekken mooi met kunstprojecten. Hesper: "Ik kwam in 2008 voor de liefde in Delfshaven wonen en heb toen ruim twee jaar gelobbyd tot ik de sleutel van het huisje had. Ik ben enorm trots dat het huisje nu een kiosk is en de wijk hiermee een levendige entree krijgt. Dit is hergebruik op 9 m2 van een categorie erfgoed waarbij Nederland wereldwijd de meeste brugwachtershuisjes telt. Alleen al zo’n 700 huisjes in Nederland vragen om hergebruik door meer en meer afstandsbediening van bruggen. Er is de afgelopen jaren door de stichting wel een trend tot herbestemming van deze huisjes in gang gezet. Zo heeft Amsterdam al 11 hotelsuites in brugwachtershuisjes, en voor Rotterdam liggen er kansen om met hergebruik van nog zo’n 15 huisjes de relatie met het water te versterken." Alle brugwachtershuisjes in Nederland vind je hier (zowel herbestemde als nog een herbestemming zoekend). (bron: Stichting Brugwachtershuisjes)

- Aan de Schiehaven in Delfshaven, aan het Schiehoofd, in de bocht waar de weg Schiemond overgaat in de weg Schiehaven, staat een anno 2020 nogal vervallen maar wel markant pand. Het is het voormalige RDM Veerhuis, waar werknemers vanaf de noordoever met het veer naar de Onderzeebootloods van de RDM gingen. Het pand dateert uit 1917 en staat anno 2020 al bijna 15 jaar leeg. De gemeente had lange tijd plannen om het pand te slopen. Dankzij de inzet van het Cuypersgenootschap, een organisatie die zich inzet voor het behoud van cultureel erfgoed, is dat voorkomen. Stichting Droom en Daad heeft een architect ingeschakeld om de mogelijkheden voor herbestemming te inventariseren. Het is de instentie dat het Veerhuis een schrijvershuis wordt, waar van alles gebeurt op het gebied van taal. En waar bijvoorbeeld in de rustige wintermaanden een 'writer in residence' tijdelijk in kan trekken. In de zomer beoogt er een terras te komen.

- Gevelstenen in Delfshaven.

Landschap, natuur en recreatie

- Historisch Delfshaven is een heerlijk gebied om lekker te wandelen en te genieten van alle mooie bewaarde stadsgezichten die dit unieke stukje Rotterdam te bieden heeft. Er zijn vele gezellige restaurantjes, café’s en terrasjes waar kan worden genoten van al het moois dat eeuwenlang bewaard is gebleven en is gespaard tijdens de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog. Het gebied is zeer toegankelijk en makkelijk bereikbaar met auto (goede parkeermogelijkheden), tram, en metro. Voor toeristische informatie kun je ter plaatse terecht in het Zakkendragershuisje (Voorstraat 13), geopend di t/m zo 10.00-17.00 uur.

- Het gebied waarop nu het Park ligt, is in het geheim in 1851 aangekocht door de gemeente Rotterdam met de bedoeling hier een slachthuis te vestigen. Na bezwaren van Delfshaven hiertegen (de buitenplaats lag op het grondgebied van die gemeente) en op verzoek van de raad, besloot de gemeente Rotterdam in 1852 hier een "publieke wandeling" te maken. Het Park ligt aan de Maas ten zuiden van de Westzeedijk. Het Park ziet eruit als één geheel, maar eigenlijk bestaat het uit twee delen. Dat komt doordat het is aangelegd op de plek waar vroeger twee buitenplaatsen lagen. De oostelijke helft, waar nu Parkzicht ligt, was de buitenplaats van J. Valckenier en is tussen 1852 en 1863 naar een ontwerp van de firma Zocher aangelegd. Het westelijke deel, waar buitenplaats de Heuvel lag, was tot 1866 eigendom van J.A. Nottebohm en werd rond 1886 met enige aanpassingen bij het Park gevoegd. De grens tussen beide buitenplaatsen liep waar nu de Rododendronallee ligt.

Het ontwerp van het Park was van Jan David Zocher jr. en zijn zoon Louis Paul Zocher uit het jaar 1852, gebaseerd op de principes van de Engelse landschapsstijl. In 1875 is het Park vergroot met landgoed de Heuvel. Met de aanleg in 1898 - aan de rivierzijde - van "het fraaie Parkterras (...) door het dankbare Rotterdamsche publiek 'de bult van De Jongh' gedoopt", werd de aanleg van het Park afgerond. Aan de westkant van het Park is in 1914 de houten Noorse Zeemanskerk gebouwd. Het kerkje was een geschenk van het zojuist onafhankelijk geworden Noorwegen aan Rotterdam en is als bouwpakket naar Nederland verscheept. Door de aanleg van de Maastunnel vanaf 1937 is aan de westkant een gedeelte van het Park verloren gegaan. De Noorse Zeemanskerk is toen verrold naar zijn huidige plaats aan de Westzeedijk. Sinds 2010 heeft het Park de status van rijksmonument.

- Het Essenburgpark is een nieuw, uitdagend stadsnatuurgebied in Delfshaven. Het ligt tussen de spoorlijn Rotterdam-Schiedam en de Essenburgsingel. Het gebied was tot 2017 eigendom van de Nederlandse Spoorwegen. Buurtbewoners hebben er sindsdien een openbaar stadsnatuurgebied van gemaakt. Een plek waar iedereen zich welkom voelt. Een plek die door de inzet van de buurt tot bloei komt. In 2019 hebben het waterschap en de gemeente in de lage delen van het park 7.000 m2 natuurlijke waterberging aangelegd. Dit helpt de wijk om droge voeten te houden. De stad heeft moeite tijdens de steeds frequentere hoosbuien het water weg te werken, en in deze nieuwe waterpartij langs het spoor is nu plaats voor 5.500 m3 water, oftewel ruim 40.000 badkuipen, zoals het waterschap het bij de feestelijke officiële opening van het Essenburgpark in maart 2019 verwoordde.

Het Essenburgpark is een initiatief van en wordt gedragen door drie samenwerkende bewonersinitiatieven: De Spoortuin, De Pluktuin en Ieders Tuin. De ingangen van het Essenburgpark vind je: naast het Marnixgymnasium (Essenburgsingel 58), via de RFC-weg (naast de Mevlanamoskee), en via de Pluktuin (op zaterdagen via het pontje tegenover Essenburgsingel 103). Het Essenburgpark is dagelijks toegankelijk en is onderdeel van de Groene Connectie, een groen en sociaal verbonden lintpark van 8 kilometer rond Delfshaven.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Delfshaven (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Historisch Delfshaven. - Site over dit stadsdeel van de gemeente Rotterdam.

- Nieuws: - Nieuws uit Delfshaven van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de Gebiedscommissie op Facebook.

- Belangenvereniging: - "Wat gebeurt er als je streeft naar samenwerking tussen bewoners, markt en de overheid? Niet ‘ieder voor zich’ maar bundeling van energie en betrokkenheid en samen werken aan meerwaarde? Juist, dan gebeurt er wat! Dat er dingen van de grond komen is belangrijk, maar nog belangrijker is de blijvende waarde ervan. De Delfshaven Coöperatie gelooft in ondernemerschap als succesfactor van Bospolder-Tussendijken. Daarbij gaat het om de juiste combinatie van mensen: bewoners, ondernemers, investeerders. Wij willen de energie en betrokkenheid van mensen in de wijk versterken.

Samen bereik je meer dan alleen. Maar hoe krijg je dat voor elkaar? En: hoe krijgt vernieuwing en experiment een plek? De Delfshaven Coöperatie, ontstaan vanuit de WIJK BV, verbindt lokale initiatieven aan overheid en bedrijfsleven. Ons doel is lokale economische ontwikkeling en veerkracht. We verleiden en ondersteunen initiatieven (van bewoners). Door het samenbrengen van grotere bedrijven en instellingen met lokale (bewoners) initiatieven ontstaat er een gezamenlijke opbrengst. We brengen initiatieven verder, door het verbinden van mensen en het toevoegen van kennis en kunde. Het doel is waardeontwikkeling van de plek en haar mensen op de langere termijn."

- Lezen: - Bibliotheek Delfshaven.

- Veiligheid: - Politie Delfshaven.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)