Numero Dertien

Plaats
Buurtschap
Veendam
Veenkoloniën
Groningen

numero_dertien_plaatsnaambord.jpg

Aan de Ommelanderwijk kwamen dertien zijkanaaltjes om de turf te kunnen afvoeren. Aan de dertiende groeide een nederzetting. En hoe zullen we die nou eens noemen, zo vroeg men zich destijds af. Nou gewoon, Numero Dertien natuurlijk!

Aan de Ommelanderwijk kwamen dertien zijkanaaltjes om de turf te kunnen afvoeren. Aan de dertiende groeide een nederzetting. En hoe zullen we die nou eens noemen, zo vroeg men zich destijds af. Nou gewoon, Numero Dertien natuurlijk!

numero_dertien_nr._9.jpg

Het pand in Numero Dertien op nr. 9 was tot eind jaren vijftig een schooltje. De 'Oale Schoule' verkeerde in vervallen staat, en is recentelijk verkocht en afgebroken. Op deze locatie is een grote loods gebouwd.

Het pand in Numero Dertien op nr. 9 was tot eind jaren vijftig een schooltje. De 'Oale Schoule' verkeerde in vervallen staat, en is recentelijk verkocht en afgebroken. Op deze locatie is een grote loods gebouwd.

numero_dertien_nr._9_raam_boven_de_deur.jpg

Sinds de afbraak van het pand op Numero Dertien nr. 9 kun je uiteraard ook dit mooie raam boven de deur van dat pand niet meer bewonderen.

Sinds de afbraak van het pand op Numero Dertien nr. 9 kun je uiteraard ook dit mooie raam boven de deur van dat pand niet meer bewonderen.

Numero Dertien

Terug naar boven

Status

- Numero Dertien is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, in grotendeels gemeente Veendam en voor een zeer klein deel (1 pand) gemeente Pekela.

- Buurtschap Numero Dertien is een buurtschap van het dorp Ommelanderwijk maar ligt voor de postadressen, want evenals Ommelanderwijk zelf, 'in' Veendam. Het ene pand onder de gemeente Pekela valt geografisch onder het dichtstbijzijnde dorp in die gemeente: Boven Pekela, maar ligt voor de postadressen, want evenals Boven Pekela zelf, 'in' Nieuwe Pekela.

- Buurtschap Numero Dertien ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden. De borden waren gedurende enkele jaren verdwenen naar aanleiding van een wegverbreding, maar inwoners hebben succesvol geijverd voor terugkeer van de borden. In 2008 zijn ze herplaatst.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Nummer Dattien.

Oudere vermeldingen
1840 Het oord No. Dertien, 1848 Numero-dertien, 1867 Nommer dertien.

Naamsverklaring
Langs het Ommelanderdiep worden in de 19e eeuw zijwijken aangelegd om een betere ontginning van het veen mogelijk te maken. De noordelijke zijwijken krijgen even nummers, de zuidelijke oneven. De 13e zijwijk* krijgt als naam Numero Dertien. Als gevolg van de veenontginningen ontstaat hier een nederzetting die dezelfde naam krijgt. Zo ligt er soortgelijk een nederzetting Numero Een tegenwoordig binnen de bebouwde kom van het dorp Ommelanderwijk.
* Die vermoedelijk in 1878 is gegraven, waarvoor zie de laatste reactie onderaan deze pagina.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Numero Dertien ligt rond de gelijknamige weg, Z van Ommelanderwijk. Vrijwel alle panden vallen voor de postadressen onder de plaats Veendam. 1 pand, huisnr. 28, valt voor het postadres onder Nieuwe Pekela, geografisch gezien onder Boven Pekela.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Numero Dertien 6 huizen met 43 inwoners.(1) Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

School
Rond 1860 is er een schooltje in de buurtschap gebouwd. Het pand op huisnrs. 7/9* was tot 1957 het streekschooltje van Numero Dertien en omstreken, met in de piektijd wel 30 leerlingen. Eind jaren vijftig is het schooltje opgeheven. Het huis is nadien nog bewoond geweest door bekende muzikanten zoals Albert (Appie) Alberts van de band AA & The Doctors en kunstenaars zoals Antje de Boer, en was een ontmoetingsplaats van bands zoals Cuby & The Blizzards, Herman Brood & The Wild Romance en de New Adventures.
* Het schoollokaal had huisnr. 9. Het voorste deel, het woongedeelte, dat destijds voor de schoolmeester bestemd zal zijn geweest, had huisnr. 7. De laatste jaren had het hele perceel alleen nog huisnr. 9.

In 1989 heeft een familie het pand gekocht van Antje de Boer. Het was destijds wel hun plan om het pand op te knappen, maar dat is er niet van gekomen. Het was eigenlijk "dweilen met de kraan open", aldus zoon Tjakko (zie zijn reactie onderaan deze pagina). Van 2013 tot 2015 heeft hij er alleen gewoond. Het pand was toen al redelijkerwijs te ver heen om nog op te knappen. In 2015 heeft hij het pand verkocht aan de overburen (de fam. Boon van huisnr. 16), die het hebben afgebroken en er een schuur hebben geplaatst als uitbreiding van hun boerderij.

Winkel / café
Naast het schooltje is, op nr. 11, een winkeltje geweest. Jantje Van der Wal-Barelts zwaaide daar de scepter. Ook was er in de voorkamer een caféruimte gerealiseerd, waar de boeren kwamen vergaderen en er de mogelijkheid was om een borreltje te drinken.

Nr. 13
Ook het pand op nr. 13 is recentelijk afgebroken. Alle hiervoor beschreven huisnummers (7 t/m 13) zijn opgeheven. Het pand op nr. 13 zal vast weleens misverstanden hebben gegeven. En wellicht dacht men dat diegene stotterde als de bewoner zijn of haar straatnaam, huisnummer en plaatsnaam (die immers alledrie hetzelfde zijn, geografisch en qua bebording althans*, niet voor het postcodeboek) door de telefoon moest opgeven: "Mag ik uw straatnaam?" "Numero Dertien." "Huisnummer?" "Nr. 13." "Woonplaats?" "Numero Dertien." :-)
* Een wellicht voor ons land uniek gegeven!

Molen / gemaal
In 1879 is in buurtschap Numero Dertien een poldermolen gebouwd, voor de bemaling van de 118 ha grote polder Zuiderwijk. De molen is in 1908 afgebroken. Sindsdien wordt de polder bemalen door een gemaal met een 18 pk elektromotor.

Wegwaterschap
Op 18 februari 1881 verleent de gemeente Veendam een subsidie van ƒ 500,- om de weg van het kanaal de Ommelanderwijk naar buurtschap Numero Dertien te voorzien van sintelverharding. Terwijl na verloop van tijd de verschillende onderhoudsplichtigen geen gebruik meer van de weg maken, gaan anderen (met name de aanliggende eigenaren) de weg juist wel gebruiken. Om deze reden is in 1954 wegwaterschap Sintelsweg Nummer Dertien opgericht, met als oogmerk dat de feitelijke gebruikers ook daadwerkelijk bijdragen in de kosten. In 1968 is dit wegwaterschap opgeheven. Het gebied wordt tegenwoordig beheerd door Waterschap Hunze en Aa's.

Militair oefenterrein en 'roze invasie': toch maar niet...
Sinds 1997 was er de dreiging van de in de regio zo genoemde 'roze invasie', waarbij een groep varkenshouders uit Noord-Brabant zich probeerde te vestigen in de Veenkoloniën, met alleen al negen geplande varkenshouderijen in buurtschap Numero Dertien. Door protest van de bewoners en het daaropvolgende ingrijpen van de gemeente, is dit uiteindelijk beperkt gebleven tot één varkenshouderij. Vervolgens heeft de overheid rond 2001 plannen om in deze omgeving een groot militair oefenterrein aan te leggen, waarbij de buurtschap volledig van de kaart zou worden geveegd. Gelukkig is ook dit niet doorgegaan.

Terug naar boven

Literatuur

- "Het in 2016 verschenen boek 'Numero Dertien' is het eerste boek van journalist Erik Hulsegge (1967). De titel refereert aan de gelijknamige buurtschap bij Veendam. Het is ook de bijnaam van een dorpsjongen. In het gelijknamige verhaal loopt het wonderbaarlijk met hem af. Ieder weekend schrijft Erik Hulsegge zijn columns op de website van RTV Noord. Ook verhaalt hij ze elke zondagmorgen in het dialect op de regionale zender van Groningen. Ragfijne sfeertekeningen van het Groningse platteland. Soms grappig, soms ernstig, soms triest. Maar altijd levensecht. In dit boek zijn de beste columns gebundeld. Verhalen met een lach en een traan. Verhalen die niet waar hoeven, maar wel kunnen zijn."

Terug naar boven

Links

- Reportage over buurtschap Numero Dertien in het Reformatorisch Dagblad (2009).

Reacties

(15)

Geplaatst door Ann Schot d.d. 3 mei 2016:
Eppo Vroom in de Trouw van 2 mei 2016 bij rubriek Nutteloze Kennis: Mooie nummers: Ik woon in Ommelanderwijk, die begint bij Veenlust in Veendam en loopt tot Doorsnee in Nieuwe Pekela. Er waren zeker 13 zijkanalen, die alle genummerd waren. De laatst overgebleven naam is Numero Dertien. In het bewustzijn van de Wieksters (inwoners van Ommelanderwijk) is er nog een extra: Numero Een of 'Numero Aine', nu Sluisweg geheten, genoemd naar een nieuwe sluis aan de Sluisweg gelegen kanaal. Aan deze wijk, die nog grotendeels open is, ligt de joodse begraafplaats. Elke 4e mei lopen mensen in een stille tocht langs Numero Aine naar een monument op deze begraafplaats: 'Opdat wij niet vergeten'.

Mooi verhaal. Omdat de voorheen buurtschap Numero Een tegenwoordig in de bebouwde kom van Ommelanderwijk ligt, heb ik die verder aldaar beschreven (inclusief het genoemde kerkhof): https://www.plaatsengids.nl/ommelanderwijk

Interessante geschiedenis. Het klopt inderdaad dat op de Numero Dertien 11 een winkeltje heeft gestaan. Jantje Van der Wal - Barelts zwaaide daar de scepter. Ook was er bij er in de voorkamer een café (ruimte) gerealiseerd waar de boeren kwamen vergaderen en er mogelijkheid was om een borreltje te drinken. Over deze locatie kunnen nog veel verhalen worden verteld. De verhalen heb ik van de bron gehoord.

Dank voor de tip! Ik heb het verwerkt. Zo worden de laatste puzzelstukjes steeds verder opgevuld. Als u iemand kent die nog iets te vertellen heeft over het winkeltje en/of café is die natuurlijk ook welkom om dat hier als reactie te plaatsen. Ik kan dat dan evt. weer hierboven samenvatten.
P.S. Bent u de Bart Schiphuis van die boekjes uit Wijster? Zo ja: ik heb daar zojuist een stukje over geschreven op https://www.plaatsengids.nl/wijster#landschap-natuur-en-recreatie.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Een paar opmerkingen:
1: de bekende muzikant was Albert (Appie) Alberts van de band AA and the doctors.
2: de kunstenares was Antje de Boer.
3: de Oale Schoule is niet verkocht aan iemand die hem op gaat knappen maar het is inmiddels platgegooid en er staat nu een grote loods.
4: er waren 2 huisnummers, namelijk 7 en 9. Waarschijnlijk een voor de school en een voor de meester.
5: naast de school schijnt een winkeltje gestaan te hebben (nr. 11) en daarnaast staat nu nog net Numero 13 nr. 13. Deze zal een dezer dagen ook tegen de vlakte gaan.

Dank Michiel! Dit zijn de figuurlijk puntjes op de i van lokale ingewijden, die het net helemaal af maken. Ik heb de pagina nog aangevuld met wat er verder nog over op het internet te vinden was.

Leuke reactie Michiel, helemaal mee eens.
Ik heb net zelf ook nog wat info toegevoegd.

Ik ben de laatste bewoner van het oude schooltje. Mijn ouders hebben het in 1989 gekocht van Antje de Boer. Het was destijds hun plan om het op te knappen, maar structureel gezien was het dweilen met de kraan open. Mijn vader (Otje) is in 2013 overleden, waarna ik er nog een paar jaar heb gewoond. Echter, met alle goede wil kon ik het huisje niet renoveren, hij was te ver heen, eigenlijk zelfs onbewoonbaar geraakt, en renovatie kon ik op dat moment niet opbrengen. In 2015 heb ik het verkocht aan de overburen. Deze hebben het huis platgegooid en er een schuur op gezet als uitbreiding van hun boerderij. Ik heb er vrede mee. Het huisje was echt helemaal op en nu wordt de grond weer nuttig gebruikt. Ik heb zelf overigens 3 jaar in Enschede gewoond ivm de studie van mijn vriendin, maar nu wonen wij ook weer in Veendam.

De geschiedenis van het schooltje bracht soms wel grappige situaties met zich mee. Zo stond er op een zaterdagochtend ineens een tourbus voor de deur en bijna 40 ex-leerlingen en familieleden van de oud-leraren in mijn tuin. Tsja, koffie zetten dan maar. In het laatste jaar dat ik er woonde ben ik nog bezocht door Rivka Peyra die wat geschiedenis van het schooltje in een document wilde vatten, ik weet de details verder niet. En ik ben nog bezocht door de 2 zoons van de laatste schoolmeester. Die hadden nog leuke verhalen over hoe het vroeger allemaal was, ook qua tuin en inrichting van de woning. Al met al is er dus wel een mooi stukje historie verdwenen, maar de tijd gaat nou eenmaal door en we kunnen niet krampachtig alles vast blijven houden.

De nummers waren trouwens 7 voor het voorste gedeelte, het woongedeelte, en 9 voor het schoollokaal. Later was het officieel alleen nog nummer 9. Van het winkeltje weet ik niks af, helaas ook nooit op een foto gezien, maar er zat wel wat gele grond in het veld. De grond rechts naast het schooltje was van boer Hoogekamp. Ik weet niet of de man nog leeft, maar ik verwacht dat deze grond ook vroeg of laat bij de boerderij van Boon wordt gevoegd. Boerderijen kunnen tegenwoordig alleen maar groeien, stilstand is achteruitgang.

My 2 cents, you're welcome :-)

Dank Tjakko voor ook deze informatie van een lokale ingewijde! De laatste puntjes op de i om het verhaal van wijlen het schooltje helemaal af te maken. Daar ben ik blij mee. Ik heb je aanvullende informatie over de lotgevallen van het pand hierboven verwerkt. Wat je al zegt: soms is een pand te ver heen om het redelijkerwijs nog in stand te houden. Het zij zo. Verder is het altijd leuk om belevenissen van mensen over vroeger te lezen - zoals dat er bij zo'n pand soms onverwacht mensen langskomen die nog eens willen zien waar ze vroeger op school hebben gezeten - zeker voor mensen uit de omgeving die daar ook nog herinneringen aan hebben en e.e.a. herkennen.

Tekst van Faceboek:
Willem Brouwer
12 mei om 15:19
"Spaanse griep en Numero Dertien.

Ongeveer 100 jaar geleden werd de wereld getroffen door een andere pandemie, de Spaanse griep.

Ik hoorde het verhaal van mijn moeder. Zij woonde als meisje van 6 jaar in een streek met de merkwaardige naam “Numero Dertien.” Een doodlopende weg met bomen weerszijden en wat boerderijen. In de verte over een kale vlakte de 2 dorpen Pekela. De plaatsnaam slaat op een 13e wijk die een paar eeuwen eerder werd gegraven ten behoeve van het afgraven van het veen.

Rond 1920 was haar vader, mijn opa dus (K. Swierenga), daar onderwijzer op een schooltje dat bestond uit één lokaal (rond 1922 werd hij benoemd als hoofd van de - inmiddels ook niet meer bestaande - Westerschool in Stadskanaal). In het voorhuis van dat schooltje woonde het gezin van de onderwijzer, de “meester.”

Haar vader, mijn opa dus, werd ziek. Er kwam een rijtuig voor gereden en een deftige man stapte uit, de huisarts uit Veendam. Toen werd ook haar moeder, mijn oma, ziek. Er kwam bezoek, een tante (zuster van mijn oma) nam haar broertje mee die nog maar 2 jaar was.

Toen was ze alleen met 2 zieke ouders. Weer kwam er bezoek, de buurvrouw uit de boerderij vlak bij hen kwam haar halen. Door het raam van de boerderij zag ze in de verte het schoolgebouw met daarin haar zieke ouders.

Maar op een dag zag ze haar vader naar buiten komen, weer beter, en korte tijd later kon ze weer thuis komen. Ook haar moeder herstelde van de Spaanse griep. De school ging weer open en het lesgeven kon weer beginnen.

Ongeveer 10 jaar geleden ben ik er geweest. Numero Dertien staat zelfs op de kaart. Het is er eenzaam, misschien nog eenzamer dan 100 jaar geleden. Het schoolgebouwtje staat er ook nog steeds, daar in de middle of nowhere, weliswaar in een matige toestand.
En dan vraag ik me af waarom dit oord de naam van het ongeluksgetal heeft gekregen.

Op de foto's mijn opa te midden van alle schoolkinderen en zijn gezin, en de ingang van de school in de huidige toestand."

Dank Lex! Dit is weer een mooie aanvulling op alle verhalen die hierboven reeds vermeld staan. En zo vullen we met zijn allen stukje bij beetje per plaats de puzzelstukjes van de puzzel in. :-)
De in de laatste zin genoemde foto's kan men hier vinden: https://www.facebook.com/willem.brouwer.50746/posts/138675754420778.

Het kanaal no. 13 kwam in elk geval gereed voor 1879.
De aannemers waren Jan Fridriks Spreen, Hendrik David Hilgen, Reurt C. Hazewinkel en Jan Goosen.
Op 9 jan 1879 schrijft J. Goosen het volgende bericht naar J. Spreen.

"Mijn Heer ?
Ik heb al zo lang uitgekeken maar nog geen Rekening ik weet toch wel dat wij een maal een einde aan de zaak moeten hebben. Ik kan het nu op het tijd wachten en zoo zal het u ook wel gaan verzoek u het zoo spoedig te doen als mogelijk is.
Ued toegenegen vriend, J. Goosen"

In oktober komt dan de zaak rond, met het volgende verklaring:
"De ondergetekenden:
1e Jan Spreen, landgebruiker wonende te Drouwenermond, gemeente Borger,
2e Hendrik Davids Hilgen, landgebruiker wonende te Boerveensterschemond, gemeente Gasselternijveen,
3e Reurt C. Hazewinkel, koopman wonende te Ommelanderwijk, gemeente Veendam,
4e Jan Goosen, landgebruiker wonende te Stadskanaal, gemeente Wildervank.
Verklaren:
Dat zij als aannemers van het graven van de hoofdwijk no. 13 in het Waterschap de Ommelanderwijk gelegen, vanaf de hoofdvaart tot ongeveer de Scheiding tusschen de gemeenten Pekela en Veendam, lang 3925 meter met elkander te hebben afgerekend alle ontvangsten en de uitgaven ten aanzien van gezegd werk, en de winsten naar elkander volkoomen genoegen hebben verdeeld en genoten, en te dier zake elkander over en weder te quiteren en te dechargeren zonder eenige de minste reserve. Veendam 7 October 1879."
De planken die bij het graven van dit kanaal werden gebruikt, werden opgedeeld in 57 kavels en aan met naam genoemde kopers verkocht.

Dank voor deze waardevolle aanvulling! Mooi dat het u gelukt is te achterhalen wie deze zijwijk wanneer hebben aangelegd. Ik heb in het hoofdstuk Naam naar uw reactie verwezen.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Ik ben benieuwd naar de 6 huizen en 43 bewoners die in 1840 op numero-dertien waren. Overigens denk ik dat in 1840 Numero-Dertien niet als zodanig genoemd werd . Mijn betovergrootouders ,van 2 kanten, woonden vanaf +/- 1850 op deze streek . In geboorteakten stond toen vermeld Numero-Een en soms werd het Zuiderwijk genoemd . In het boek Geschiedenis van de Groninger Veenkolonien van H.J.Top staat ook vermeld dat de buurtschap Nommer Dertien zijn naam ten onrechte draagt. Het merendeel der bewoners heeft zich toch op de blokken op No Een van Ommelanderwijk gevetigd, In dat boek staat vermeld dat er in 1837 4 woningen stonden.

Dank voor uw aanvullingen. Toch kloppen de getallen. Die komen namelijk uit de Volkstelling van 1840, zoals dat toen door de gemeenten zelf is opgegeven, en in boekvorm in mijn bezit. Ik heb die bron er nu bij vermeld. Zie de pagina van Veendam voor hoe in 1840 de plaatsnamen en getallen in die gemeente toen waren, nogmaals volgens de gemeente zelf dus. Voor deze plaats luidde de naamgeving in dat jaar 'Het oord No. Dertien'.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen