Status

- Osen is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Midden-Limburg, gemeente Maasgouw. T/m 1976 gemeente Linne. In 1977 door een grenscorrectie over naar gemeente Heel en Panheel*, in 1991 over naar gemeente Heel, in 2007 over naar gemeente Maasgouw.
* Voor de reden daarvan zie het hoofdstuk Geschiedenis.

- De buurtschap Osen valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Heel. T/m 1976 viel de buurtschap dus, wat impliciet ook reeds uit de vorige alinea te concluderen valt, onder het dorpsgebied van Linne.

- De buurtschap Osen ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden (met 60km-zone).

Naam

In het Limburgs
Oeazje (volgens de Plaatsnamelies van Veldeke), Oeëzje (volgens de plaatsnaamborden).

Oudere vermeldingen
Oosden, 1326 Den hoff tot Oze, 1345 van Osen, 1474 Oesen, 1671 Oisden, 1790 Oosen, Tranchotkaart 1803-1820 kasteel Oosten, 1874 kasteel: Osen, 1874 gehucht: Osden.

Naamsverklaring
Etymologie onbekend.(1) Dat wil zeggen dat de naamsverklaringsdeskundigen niet hebben kunnen achterhalen waarom het kasteel - en daarmee de latere buurtschap - zo genoemd is en wat de naam betekent.

Ligging

De buurtschap Osen ligt met slechts 1 pand rond de gelijknamige weg* en voor het overige rond de Sluisweg. De buurtschap ligt aan weerszijden van het Lateraalkanaal Linne-Buggenum en de sluis Heel, bij de Z samenvloeiing van dat kanaal met de rivier de Maas, ligt grotendeels op een eiland tussen deze rivier en het hiervoor genoemde kanaal, en ligt verder bij de zuidwestkant van het waterrecreatiegebied Maasplassen onder de gemeente Roermond (dat een onderdeel is van het gehele Maasplassengebied, zich uitstrekkend tot in België). De buurtschap ligt O van het dorp Heel, ZO van het dorp Beegden, W van het dorp Merum, ZW van de dorpen Herten en Ool en de stad Roermond, en NO van het dorp Wessem.
* Het betreft het pand genaamd Jagerslust op huisnr. 6. Curieuze naam; volgens ons valt er niet veel te jagen in de omringende weilanden...

Statistische gegevens

- De buurtschap Osen omvat, zoals reeds vermeld onder Ligging, 1 pand aan de gelijkname weg, en daarnaast 10 woonhuizen aan de Sluisweg op het 'sluiseiland' van Sluis Heel. Het inwonertal zal derhalve ca. 25 bedragen.

- In 1977 is door een grenscorrectie een W deel van de 'Lus van Linne' en een stuk grond W dáárvan overgegaan van de gemeente Linne naar de gemeente Heel en Panheel. Het betrof het stuk vanaf de Sluis Linne naar het W, begrensd door de Sleijebeek (die op kaarten tot in de jaren dertig van de 20e eeuw nog Hooge Bemdens Graaf heet) in het N en de Oude Maas in het Z. Het ging om een gebied met een oppervlakte van 85 ha en 42 inwoners, wat met name betrekking had op de buurtschap Osen.

- Bij de gemeentelijke herindelingen van 1991, waarbij onder meer de gemeente Linne is opgeheven, is dat dorp overgegaan naar de gemeente Maasbracht. Een gebied van 167 ha, met daarin 1 woning, is door grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Roermond. Het betrof met name de Lus van Linne, voor zover gelegen O van de Sluis van Linne. Die landtong, vroeger een groot deel van landgoed Osen uitmakend, met daarop het gelijknamige kasteel, was inmiddels al grotendeels afgegraven tot met name de Spoorplas en de Gerelingsplas, en onderdeel geworden van de Maasplassen.

Geschiedenis

In den beginne: kasteel en landgoed
Deze naam wordt voor het eerst schriftelijk vermeld in 1326. Het was toen een Gelres leen. Er was sprake van Kasteel Osen met een bijbehorend landgoed, gelegen in de zogeheten Lus van Linne; een schiereiland O van Heel, N van Linne, omringd door een grote maasmeander. In de loop der eeuwen werd de meander vergroot door de afzet van zand en gesteente in de Maasbocht. Dit kwam ten goede van de bezitters van het landgoed, aangezien de Maas zich steeds verder naar buiten uitbreidde. Dit ging ten koste van de grondeigenaren aan de kant van Herten en Linne. Door de ligging aan het water kreeg het landgoed ook vaak te maken met de gevaren van het water, zoals overstromingen. Daarom beschermde de eigenaren hun landgoed al vroeg door “batten” en dijken aan te leggen.

Sluis Linne en sluiswachtersbuurtschap
In 1918 begon men alhier met de bouw van Sluis Linne, waarmee de grote maasmeander werd afgesneden, wat het scheepvaartverkeer dus tijd scheelde. Het kasteel (hier kun je zien hoe het er uit heeft gezien), dat sinds 1887 al erg in verval was geraakt, moest hier, met de bijbehorende pachthoeve, voor wijken. Het sluizencomplex, gebouwd in het kader van de Maaskanalisatie, werd in 1925 opgeleverd, met daarbij een handvol sluiswachterswoningen aan de huidige Sluisweg; de huidige buurtschap Osen.

Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is hier zwaar gevochten tussen de bezetters en geallieerden. Enkele oudere huizen dragen nog steeds de sporen hiervan, variërend van beschadigde rollagen in het metselwerk tot aan de kogelinslagen op de muren. De firma Saricon - sinds 1992 als eerste ingenieursbureau gespecialiseerd in de opsporing van achtergebleven explosieven uit de Tweede Wereldoorlog - vat in haar onderzoeksrapport 'Vooronderzoek Conventionele Explosieven Lateraalkanaal West Plus' (2012) bondig samen wat hier aan het eind van de Tweede Wereldoorlog in deze omgeving zoal heeft plaatsgevonden: "17 november 1944: Duitse troepen hebben nog gebieden bij Buggenum, Horn en Heel in handen, waar zwaar om wordt gevochten. Uiteindelijk weten de geallieerden het gehele gebied Wessem - Buggenum in handen te krijgen. Om Sluis Linne bij Osen wordt zwaar gevochten. De huizen aan de sluis worden door beide partijen als schuilplaats gebruikt en door hevig granaatvuur beschadigd. Door beide partijen worden mijnenvelden langs de frontlinie (westelijke Maasoever) en rond de huizen bij de sluis gelegd. Met de terugtrekking van de Duitse troepen op de oostelijke oever is in de maanden november 1944 tot en met januari 1945 een patstelling daar. Dagelijks vinden er over en weer artilleriebeschietingen plaats.

December 1944: Britse eenheden vallen het Duitse bruggenhoofd rond de sluis aan. In het laaggelegen gebied tussen de sluis en de Pannenhof hebben de Duitsers ter verdediging honderden houten voetmijnen gelegd. Op de wegen vanuit Heel en Beegden (onder meer de Osderweg) zijn tankmijnen gelegd. 25 februari 1945: Het sluiseiland Osen wordt definitief door Amerikaanse troepen veroverd." Anton Braat (1935) is in een van de sluiswachterswoningen van de buurtschap geboren en getogen. Hij heeft er gewoond tot 1965, toen zijn vader met pensioen ging en ze de bedrijfswoning moesten verlaten. Dhr. Braat heeft zijn herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog op schrift gesteld in het boekje 'Anton Braat en zijn herinneringen' (38 pag., met foto's en kaarten, privé uitgave).

Lateraalkanaal / Sluis Heel / buurtschap op sluiseiland
In 1972 kwam ook het Lateraalkanaal tussen Linne/Heel en Buggenum gereed. Het Lateraalkanaal maakte het voor de binnenvaart mogelijk om nog meer Maasbochten af te snijden, waarbij nog slechts één sluis moest worden gepasseerd*: de eveneens in 1972 geopende, direct W van Sluis Linne in het Lateraalkanaal gebouwde Sluis Heel, waardoor een nog kortere en snellere vaarroute mogelijk werd. Gevolg van de aanleg van het Lateraalkanaa is dat de buurtschap Osen van het vasteland wordt afgesneden. Daarom is daar ter plekke een brug over het kanaal aangelegd.

Grenscorrectie
De inwoners van buurtschap Osen gingen in Heel naar de kerk en hun kinderen bezochten ook in Heel de school. Dat dorp lag veel dichterbij dan Linne, tot welke gemeente de inwoners behoorden. In 1974 dienen de inwoners dan ook een verzoek in bij de regering dat zij zich bij de gemeente Heel en Panheel willen voegen. Deze grenscorrectieprocedure wordt in werking gezet en daarom valt de buurtschap sinds 1977 onder het dorp Heel.

Ontgrinding en natuurontwikkeling
Vanaf 1921 is het gebied binnen de Lus van Linne geleidelijk vrijwel geheel vergraven ten behoeve van spoorweggrind. De Nederlandse Spoorwegen had veel grind nodig vanwege de uitbreiding van het spoornet. Dit was de enige locatie waar grind werd gewonnen voor de Spoorwegen. In 1921 nemen zij het winnen van grind in eigen beheer door een overeenkomst met de “NV Maatschappij ter exploitatie van het landgoed Osen". In Linne wordt een grinderij aangelegd waar het grind wordt gebroken en per paard wordt overgeladen op treinwagons. Tijdens de “grindperiode” is er ongeveer 8 miljoen m3 grind gewonnen. Hierdoor zijn onder meer de Gerlingsplas en de Spoorplas ontstaan.

In het sterk versneden gebied ten noorden van de Stuw Linne vindt sinds 1997 natuurontwikkeling plaats in het gebied de Overlaat van Linne (waarvoor zie verder het hoofdstuk Landschap etc.). In 2009 is Ballast Nedam eigenaar geworden van het grootste deel van de grond - voor zover die er nog is - in de Lus van Linne. In de loop der jaren zal er opnieuw zand en grind worden gewonnen, naar schatting zo’n 6 miljoen m3. Daarnaast worden de bestaande natuurgebieden uitgebreid en geoptimaliseerd. Het doel is het vergroten van de ecologische waarde binnen het gebied en het verbeteren van de stromingen bij hoogwater.
* In plaats van twee: Sluis Linne en Sluis Roermond.

Landschap, natuur en recreatie

- Tegenwoordig is Osen en omgeving een waar recreatie- en fietsparadijs en de enige snelle verbinding tussen Heel aan de W kant van de Maas en Linne aan de O kant. Je kunt sinds 1994 met elke tweewieler over de stuw van Linne. De 82 ha natuur in deze omgeving bestaat uit de Molengreend en de omgeving van de Overlaat van Linne en de westzijde van de Gerelingsplas. Deze terreinen worden gekenmerkt door karakteristieke riviernatuur, waarbij vooral de bloemenrijkdom in de zomer en de watervogels in de winter opvallen. De Overlaat van Linne doet precies wat de naam al zegt; het is een plek waar bij hoge waterstanden maaswater om de stuw heen wordt geleid.

Beeld

- Kaart van landgoed en kasteel Osen anno 1719, welk gebied grosso modo gelijkviel met de zogeheten Lus van Linne, met beschrijving van wie destijds welk stuk grond in bezit had.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)