Aalsum

Plaats
Dorp
Noardeast-Fryslân
Fryslân

Aalsum.JPG

Aalsum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 1983 gemeente Oostdongeradeel. In 1984 over naar gemeente Dongeradeel, in 2019 over naar gemeente Noardeast-Fryslân.

Aalsum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 1983 gemeente Oostdongeradeel. In 1984 over naar gemeente Dongeradeel, in 2019 over naar gemeente Noardeast-Fryslân.

aalsum_op_kaart_openstreetmap.jpg

Aalsum is een van de vele Friese zeer kleine dorpen. Dit dorp direct N van Dokkum omvat alleen drie bescheiden lintbebouwinkjes; een rond de terp en daar vandaan verder, een W daarvan en een N ervan. De vorm van de dorpsterp is op de kaart goed te zien.

Aalsum is een van de vele Friese zeer kleine dorpen. Dit dorp direct N van Dokkum omvat alleen drie bescheiden lintbebouwinkjes; een rond de terp en daar vandaan verder, een W daarvan en een N ervan. De vorm van de dorpsterp is op de kaart goed te zien.

aalsum_collage.jpg

Aalsum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Aalsum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Aalsum (2).JPG

De dorpskern van Aalsum ligt op een terp van 5,3 meter boven NAP

De dorpskern van Aalsum ligt op een terp van 5,3 meter boven NAP

Aalsum (3).JPG

De Hervormde (PKN) Catharinakerk in Aalsum is een eenbeukige romaanse kerk op een gedeeltelijk afgegraven terp, oorspronkelijk daterend uit eind 12e eeuw. Later is er diverse keren het nodige aan verbouwd, waaronder het houten geveltorentje uit 1843.

De Hervormde (PKN) Catharinakerk in Aalsum is een eenbeukige romaanse kerk op een gedeeltelijk afgegraven terp, oorspronkelijk daterend uit eind 12e eeuw. Later is er diverse keren het nodige aan verbouwd, waaronder het houten geveltorentje uit 1843.

Aalsum

Terug naar boven

Status

- Aalsum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 1983 gemeente Oostdongeradeel. In 1984 over naar gemeente Dongeradeel, in 2019 over naar gemeente Noardeast-Fryslân.

- Het dorp Aalsum omvat alleen enkele kleine lintbebouwingen, die kennelijk niet dichtbebouwd genoeg zijn om door de gemeente als 'bebouwde kom' te worden gekwalificeerd, en heeft daarom geen - voor een dorp gebruikelijke - blauwe 'komborden', maar witte plaatsnaamborden.

- Aalsum heeft een dorpswapen.

- Onder het dorp Aalsum valt ook de buurtschap Tiltsjebuorren.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Ealsum.

Oudere vermeldingen
"Een 12e-eeuwse kopie van een bron uit de 10e eeuw vermeldt Atlesheim. Daarmee wordt verwezen naar het prachtige terpdopje direct N van Dokkum. Vooral het laatste stukje van de naam doet aan het Duits denken. Dat klopt in zoverre dat Duitse monniken van het klooster Fulda, de plek waar Bonifatius ligt begraven, de naam opschreven. Friezen hadden grondbezit in het dorp aan het klooster vermaakt. Ze deden dat ter ere van Bonifatius en opdat voor hun zielenheil gebeden zou worden. De monniken schreven de dorpsnaam op de manier zoals ze dat met het hun bekende Heim gewend waren. Van de 14e t/m de 16e eeuw wordt Ailsum, Aelsom, Aelsum en Aelzum gespeld. Naast die varianten komt in de 16e eeuw ook Aelsen voor. Kaarten uit de 16e en 17e eeuw hebben meestal Aelsum, vanaf ca. 1700 wordt het Aalsum. In de 19e eeuw is er ook nog de spelling Aalzum."(1)

Naamsverklaring
Betekent het Oudfriese hem = heem 'woonplaats, woning', verhoogduitst tot heim, van de persoon Athal*, vergelijk de persoonsnaam Aetla in het Oudengels.(2) Of Athel, Atle, aldus (3).

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Aalsum ligt direct N van de stad Dokkum, en omvat twee 'kerntjes' met lintbebouwingen; aan de Mockamawei / Dokkumerwei / Stinstrawei (= de dorpskern), en aan de Hantumerwei / Droppingwei (= buurtschap Tiltsjebuorren).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Aalsum 46 huizen met 306 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 45 huizen* met ca. 125 inwoners.
* Waarvan ca. 25 in de dorpskern en ca. 20 in buurtschap Tiltsjebuorren.

Terug naar boven

Geschiedenis

Mockema State
Z van de dorpsterp van Aalsum heeft de Mockema State gestaan. Van de stins is niets meer terug te vinden. Het stateterrein is onbebouwd en omzoomd door bomen.

Station
Van 1901 tot 1936 was er het station Dokkum-Aalsum aan de spoorlijn Leeuwarden-Anjum, in de regio bekend als het 'Dokkumer Lokaaltje'. Het stationsgebouw is helaas in 1974 afgebroken.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Aalsum heeft 6 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk, archeologisch monument de dorpsterp (5e-7e eeuw), boerderij de Bolstienpleats uit 1860 op Dokkumerwei 2, boerderij Stinstra State uit eind 18e of begin 19e eeuw (voorhuis) op Stinstrawei 1, archeologisch monument De Marren, terrein uit de 12e-13e eeuw met drie verhoogde woonplaatsen (Hantumerwei), en archeologisch monument huisterp Sybrandahuis, uit de 12e-13e eeuw (Sybrandawei 2).

Kerk
De Hervormde (PKN) Catharinakerk in Aalsum (Tsjerkepaad 1) is een eenbeukige romaanse kerk op een gedeeltelijk afgegraven terp. Het is opgetrokken uit grote bakstenen. De kerk was oorspronkelijk gewijd aan Catharina van Alexandrië en is rond het einde van de 12e eeuw in gebruik genomen. Uit deze tijd stamt ook het schip van het gebouw. Halverwege de 13e eeuw is het koor gebouwd. Rond 1500 is het schip nog een keer in westelijke richting verlengd. Waarschijnlijk is de oude overwelving rond 1822 vervangen door een balklaag. In 1829 zijn de ramen aangebracht.

De westgevel is in 1843, na afbraak van de toren, vernieuwd. Ter vervanging van de oude toren heeft de kerk een houten geveltoren met klokkoepel gekregen. In het torentje hangt een gegoten klok uit 1499, met een diameter van 67 cm. Het toegangshek stamt uit 1843. Het interieur is wit geverfd en bevat onder meer een in 1905 door Martin Vermeulen vervaardigd orgel, dat in 1968 is gerestaureerd door de firma Pels & Zn. De kerk maakt deel uit van de Protestantse gemeente Dokkum Aalsum Wetsens. In deze kerk zijn niet wekelijks diensten meer. Voor wanneer er wel diensten zijn, zie het kerkdienstenrooster.

In een artikel van Ineke Bergman over de Catharinakerk in Aalsum treffen wij onder meer de volgende bijzonderheden aan over de kerk en een bijzondere gebeurtenis op het kerkhof: "Een voorchristelijk heiligdom. Om zich tegen het water te beschermen, bouwden de vroegste bewoners hun terpen op krachtplaatsen in de natuur waar leylijnen elkaar kruisen. Voor het jaar 1350 was het gebruikelijk dat kerken werden gebouwd op voorchristelijke heiligdommen. [ Wigholt Vleer beschrijft in zijn boek 'Leylijnen en leycentra in de Lage Landen' dat Dick van den Dool via helderziende weg op deze krachtplaats een voor-christelijk tempeltje tussen vier bomen zag staan; een eik, linde, kastanje en taxus. Deze tempel zou dan aan de zon, maan, Thor en Fostare gewijd zijn. Deze helderziende waarneming wordt helaas niet door archeologische vondsten bevestigd. ] * Het tempeltje stond op knooppunt DC 370, vanwaar een leylijn loopt naar Wijnaldum en een via Westergeest naar het Norgerholt. De plaatsen Westergeest en Wijnaldum worden eveneens met de godin Fostare in verband gebracht.
* Het tussen [ ] ingevoegde deel is een citaat van deze pagina van Martin Roek.

Het raadsel van 'de wandelende grafsteen'. Op het kerkhof rond de Catharinakerk in Aalsum is eind december 2008 een 450 kilo zware grafzerk tot vier keer toe ‘zomaar’ verschoven. De koster van de kerk stond voor een raadsel. Het voorval haalde de pers in binnen- en buitenland, het werd een ware mediahype. Nadat er door de politie een camera was geïnstalleerd kon grafschennis worden uitgesloten. Op de beelden was te zien hoe de zerk uit zichzelf in enkele seconden een meter opschoof en tegen het nabijgelegen graf tot stilstand kwam. Nadat dit nog een keer gebeurde, heeft men de steen zodanig vastgelegd dat verschuiven niet meer mogelijk was. Was dit een paranormaal verschijnsel, had dit iets met de geestkracht van de overledene in het graf te maken, of kon dit op een natuurlijke manier worden verklaard?

De verklaring van het raadsel. Soms ligt de oplossing gewoon voor de hand: gebeurt er iets omtrent een grafsteen, vraag het dan iemand die er verstand van heeft. Gert Jan van 't Land, tot medio 2018 bestuurslid van Stichting Skepsis, die geïntrigeerd was door het verschijnsel, belde een steenhouwer en kwam er achter dat deze beroepsgroep vaker met een wandelende zerk te maken krijgt. Zoiets kan gebeuren als een steen onder een schuine hoek is aangelegd en van onderen glad gepolijst is. Het is dan mogelijk dat bij de juiste weersomstandigheden (een nacht met vorst, de dag erna een zonnetje en een beetje smeltwater of sneeuw op en onder de steen) hij aan de loop kan gaan. Al deze omstandigheden kwamen overeen met hetgeen er op het kerkhof in Aalsum was gebeurd."

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Wandelen
- Wandeling van Paesens-Moddergat naar Aalsum (13,5 km).

Waterlopen
- Door Aalsum stromen de waterlopen Ealsumer Feart (voor 2007: Aalsumervaart) (o.a. W om de dorpsterp waar de kerk op staat heen) en Alde Peazens (voor 2007: Oude Paesens) (o.a. Z langs de Droppingwei).

Terug naar boven

Links

- Agrarisch: - In Aalsum heerste sinds mei 2018 onrust over de mogelijke komst naar het dorp van 24.000 buiten scharrelende kippen. Een groep inwoners maakte zich ernstige zorgen over de consequenties voor hun gezondheid. Daarnaast waren ze bang dat de rust en de natuur in het dorp worden verstoord en vonden ze dat de cultuurhistorische en landschappelijke waarde van het dorp te veel wordt aangetast. Ze maakten daarom bezwaar tegen de verleende vergunning en mobiliseerden ook bewoners en bedrijven in het noorden van Dokkum om in verzet te komen. Het gaat om een bedrijf op Mockamawei 18, direct NO van de dorpskern (rond de terp). Voorheen mochten daar in de stallen maximaal 26.500 vleeskuikenouderdieren worden gehouden. De nieuwe eigenaar, Rimer Dijkstra, wil er een biologische kippenhouderij vestigen met maximaal 24.000 legkippen die overdag vrije uitloop hebben in rennen op de omliggende weilanden. Dijkstra heeft al een soortgelijk bedrijf in het NW buurdorp Hiaure.

Die vrije uitloop is wat de inwoners van Aalsum zorgen baart. “Het spreekt voor zich dat 24.000 kakelende kippen in de buitenlucht nogal wat geluidsoverlast en stankoverlast veroorzaken”, aldus woordvoerders Itte van der Sluis en Marja Brouwer, “maar nog grótere zorgen hebben wij over de uitstoot van fijnstof. Uit recent onderzoek van het CBS blijkt namelijk dat de landbouw de enige sector is waar die uitstoot nog toeneemt. En dat die toename wordt veroorzaakt door het toegenomen aantal vrije-uitloopkippen. Die kippen zorgen voor tweederde van alle fijnstof afkomstig uit de landbouw.” * Aldus een ingezonden brief van de inwoners op RTV NOF, 18-5-2018. Over de gezondheidsrisico's hebben de Aalsumers contact gezocht met GGD Fryslân. Volgens Brouwer en Van der Sluis deelt de GGD hun zorgen en vindt de instelling dat de gemeente onderzoek moet doen naar de gezondheidsrisico's. "Klachten die kunnen optreden zijn hartklachten, longklachten en bij jonge kinderen problemen bij de ontwikkeling van de longen", aldus Brouwer.
* Maar dat sloeg niet op biologische landbouw, aldus buurman, journalist en biologische boer Jacob de Hoop: "De extra fijnstof komt juist van de extra scharrelkippen, nu legbatterijen niet meer mogen. Dy bisten sitte op in klútsje en produseare sa in soad fynstof." Het CBS heeft zijn persbericht later inderdaad gerectificeerd. Zij stelt nu dat 'scharrel- en volièrestallen' voor de extra fijnstof zorgen.

Bij de bezwarencommissie van de gemeente kwamen in de zomer van 2018 33 zienswijzen binnen m.b.t. de beoogde biologische kippenhouderij in Aalsum. Daarvan bleken er 18 niet-ontvankelijk, omdat de indieners te ver van het pluimveebedrijf vandaan wonen. De bezwaren besloegen een breed spectrum. Zo zijn er meerdere omwonenden die vreesden voor het effect van fijnstof op hun eigen gezondheid of die van hun dierbaren. Een vrouw vreesde de was niet meer buiten te kunnen ophangen. Er werd gevreesd voor de vogelgriep en stank. Weer een andere bezwaarmaker was bang dat het zwemmen in de Ealsumer Feart straks niet meer zonder gevaar is. De bezwarencommissie verwacht dat de geur- en geluidsoverlast binnen de normen blijven. Ook de fijnstofuitstoot is volgens de commissie niet verontrustend. (bron en voor nadere informatie zie LC, september 2018)

Rimer Dijkstra en zijn buurman en collega-biologisch boer Sjoerd de Hoop betoogden dat de situatie er juist op vooruit gaat in vergelijking met de bestaande situatie, aldus het artikel onder de tweede link in de eerste alinea (beluister hier ook de audioreportage met Rimer Dijkstra over zijn plannen in Aalsum). Dijkstra stelt dat zijn bomensingels juist fijnstof afvangen. En zijn kippen hebben de ruimte. Omdat het grasland veel kippenmest meteen opneemt, wordt de boerderij volgens hem veel schoner dan de vorige: "De útstjit fan ammoniak sil mei 60 prosint weromgean en de stankemmisje mei mear as 50 prosint." Er komen bomen, kruidenrijk grasland, olifantengras en riet. Maar dat zint Brouwer en Van der Sluis weer niet: "Wij houden van het open landschap hier." In juni 2019 is het plan door de gemeenteraad goedgekeurd.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Aalsum.

Reacties

(6)

!) U citeert Ineke Bergman: "in Aalsum stond voor de ingang van de Hervormde kerk een tempeltje tussen vier bomen. Het tempeltje was waarschijnlijk gewijd aan zon, maan, Thor en de vruchtbaarheidsgodin Fostare. De bomen waren eik, linde, kastanje en taxus."
Dit komt niet van de Leylijnenwerkgroep Noord Nederland zoals Ineke Bergman schrijft, maar uit het boek "Leylijnen en Leycentra in de lage landen" van Wigholt Vleer op Blz.85, het betreft hier een helderziende waarneming van mede auteur Dick van den Dool, die helaas niet door archeologische vondsten wordt bevestigd.
2) Volgens Vleer is de betekenis van Aalsum: Aal = heilig of tempel, Zum = heem. Ik probeer deze interpretatie te dubbelchecken. Zie ook (...).

M.b.t. 1) Dank voor uw tip/correctie! Het klopt in zekere zin wél, omdat mevr. Bergman het wel van de site van die werkgroep heeft gehaald (zie http://leylijnen.deblauweaarde.nl/nn-leycentraf.html), alleen 1) vermeldt die werkgroep niet de bron en 2) presenteren zij het gezien hun wijze van formuleren als vermeend vaststaand feit, terwijl als je aan waarheidsvinding doet - wat ik doe en u zo te zien gelukkig ook - je er wel als betrekkelijk cruciaal detail bij moet vermelden dat de helderziende waarneming in kwestie niet door archeologische vondsten is bevestigd. Wat u dus wél doet. Ik heb de door u bedoelde alinea dan ook vervangen door de beter geformuleerde alinea van uw webpagina over deze materie (met link naar uw pagina).

2) Dat is niet nodig. De door mij geciteerde heren (ik heb het hoofdstuk Naam vanavond nog uitgebreid) zijn namelijk gerenommeerde wetenschappers en enkele van dé experts op dit gebied (bron 1 en 3 is dat ook nog eens in het bijzonder m.b.t. het grondgebied van de provincie Fryslân), met vele decennia ervaring en alle mogelijke relevante bronnen en (voortschrijdende) inzichten tot heden van henzelf en anderen tot hun beschikking (van wie ik overigens toestemming heb om hun inzichten te citeren, omdat zij weten dat ik - net als zij - de principes van waarheidsvinding, duiding, scheiding kaf/koren en vervolgens ontsluiting van de echt waardevolle content hanteer). De kans is daardoor nihil dat een ander - hoe goedbedoeld ook - daar nog iets aan kan toevoegen. En op grond van hun taalkundige én historisch-geografische kennis - welke disciplines bij het verklaren van plaatsnamen beide én in samenhang(!) noodzakelijk zijn - in het algemeen en met betrekking tot deze specifieke casus in het bijzonder, komen zij dan tot de conclusie waartoe zij gekomen zijn.

Plaatsnamen eindigend op -heem, -um en dergelijke duiden overigens doorgaans op een nederzetting waarbij het eerste deel duidt op een persoons- of familienaam (misschien zelfs wel allemaal, dat weet ik niet zo uit mijn hoofd). Genoemd naar de stichter(s) dus. En een 'instinker' van mensen die zich aan naamsverklaringen wagen - en daar niet specifiek voor gestudeerd hebben - is dat men van de huidige spelling uit gaat en niet van de oudste spelling(en). Dat lijkt hier ook het geval. Zoals Ridderkerk ook niets met een ridder heeft te maken en de buurtschap Bazuin niets met het muziekinstrument in kwestie. ;-) Omdat - ook daar - de oudste spellingen anders luidden en een ander in de loop der tijd is verbasterd.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Bedankt voor uw uitgebreide en goed onderbouwde reactie!

Graag gedaan.

Kennelijk ligt er ten noorden van Dokkum aan de Hantumerweg een buurtschap genaamd Tiltsjebuorren (dus niet Tilbuorren, wat net wat verderop ligt), die voor de postadressen onder Aalsum valt, en nog niet op Plaatsengids.nl vermeld staat. De buurtschap lijkt al sinds 2013 bebord te zijn (met enkel de Friese benaming), getuige dit artikel: https://waldnet.nl/wn/nieuws/41406/Tiltsjebuorren_krijgt_offici%C3%ABle_...
En voor een duidelijkere foto: https://wegnummers.nl/pl/px/20220317Tiltsjebuorren_csprangers.jpg

Dank voor de tip! Toevallig had onlangs iemand anders mij hier ook al over getipt, en was het er nog niet van gekomen om er een pagina van te maken. Dat heb ik nu gedaan, en wel hier: https://www.plaatsengids.nl/tiltsjebuorren
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen