Zandberg

Plaats
Dorp
Borger-Odoorn Westerwolde Stadskanaal
Westerwolde Veenkoloniën
GroningenDrenthe

zandberg_plaatsnaambord.jpg

Soms is het lastig wat in de praktijk tot een bepaald dorp valt te rekenen. Het formele deel van dorp Zandberg is piepklein en ligt in Drenthe. Een veel groter deel ligt aan de Groningse kant, maar ligt voor de post 'in' Musselkanaal en Ter Apelkanaal...

Soms is het lastig wat in de praktijk tot een bepaald dorp valt te rekenen. Het formele deel van dorp Zandberg is piepklein en ligt in Drenthe. Een veel groter deel ligt aan de Groningse kant, maar ligt voor de post 'in' Musselkanaal en Ter Apelkanaal...

zandberg_einde_bebouwde_kom_en_bomenlaan.jpg

O.a. over de kaarsrechte, boomrijke Schaapsbergweg kun je het dorpje Zandberg weer uit (© H.W. Fluks)

O.a. over de kaarsrechte, boomrijke Schaapsbergweg kun je het dorpje Zandberg weer uit (© H.W. Fluks)

zandberg_sint_josephkerk.jpg

Het zeer kleine Drentse deel van het dorpje Zandberg heeft een eigen kerk: de Sint Josephkerk. Tot 2015 was Zandberg een zelfstandige parochie. In dat jaar is het opgegaan in een groter, regionaal parochieel verband. (© H.W. Fluks)

Het zeer kleine Drentse deel van het dorpje Zandberg heeft een eigen kerk: de Sint Josephkerk. Tot 2015 was Zandberg een zelfstandige parochie. In dat jaar is het opgegaan in een groter, regionaal parochieel verband. (© H.W. Fluks)

zandberg_stationsgebouw.jpg

Van 1924 tot 1935 was er de spoorlijn Stadskanaal-Ter Apel Rijksgrens (STAR). In Zandberg was er een stopplaats. Het stationsgebouw (Kerklaan 31) uit 1924 bestaat nog. (© www.stationsweb.nl)

Van 1924 tot 1935 was er de spoorlijn Stadskanaal-Ter Apel Rijksgrens (STAR). In Zandberg was er een stopplaats. Het stationsgebouw (Kerklaan 31) uit 1924 bestaat nog. (© www.stationsweb.nl)

zandberg_cafe.jpg

Het voorheen bruisende dorpshart van het dorpje Zandberg, Café Zandberg, heeft een rijke geschiedenis. Lees de mooie verhalen onder het kopje Geschiedenis. Helaas is het niet meer in functie en staat het anno 2017 te koop. (© Google)

Het voorheen bruisende dorpshart van het dorpje Zandberg, Café Zandberg, heeft een rijke geschiedenis. Lees de mooie verhalen onder het kopje Geschiedenis. Helaas is het niet meer in functie en staat het anno 2017 te koop. (© Google)

zandberg_giro_ditalia_12_mei_2002_bord.jpg

Het piepkleine dorp Zandberg is in 2001 even wereldnieuws, als bekend wordt dat hier op 12 mei 2002 de tussensprint wordt gehouden van de 1e etappe van de Giro d'Italia. Het dorp komt hier figuurlijk en letterlijk in een klap goed mee 'op de kaart'.

Het piepkleine dorp Zandberg is in 2001 even wereldnieuws, als bekend wordt dat hier op 12 mei 2002 de tussensprint wordt gehouden van de 1e etappe van de Giro d'Italia. Het dorp komt hier figuurlijk en letterlijk in een klap goed mee 'op de kaart'.

Zandberg

Terug naar boven

Status

- Zandberg is een dorp waarvan de dorpskern (met kerk en school) in de provincie Drenthe ligt, in de streek Veenkoloniën, gemeente Borger-Odoorn. T/m 1997 gemeente Odoorn. Dit betreft de 'postale woonplaats' (= het postcodegebied) Zandberg. Er is ook nog een deel dat onder de provincie Groningen, gemeenten Westerwolde (t/m 2017 gemeente Vlagtwedde) en Stadskanaal valt. Die delen vallen voor de postadressen onder respectievelijk de dorpen Ter Apelkanaal en Musselkanaal. Het Groningse deel van het dorp ligt in de streken Veenkoloniën en Westerwolde.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Zandberg dankt zijn naam aan de zandkop, die ook wel de Schaapsberg wordt genoemd, in de groengronden langs de beek die stroomopwaarts van het dorp Valtherdiep heette en stroomafwaarts Mussel-Aa. Deze heuvel werd gebruikt om schapen te weiden. Mogelijk hebben hier hutjes gestaan voor de hoeders van het vee. Het gebiedje lag op de grens van de marken Onstwedde en Valthe en werd door beide betwist. De Semslinie (een verdedigingslinie die als een lineaal langs de Drents-Groningse grens loopt) besliste deze twist in het voordeel van Valthe.

Terug naar boven

Ligging

Zandberg ligt W van Ter Apelkanaal, ZO van Musselkanaal, en ligt dus in 2 provincies, 2 streken, 3 gemeenten en 3 "postale dorpen" (zie verder bij Status). Een bijzonder, bijna Baarle Nassau-achtig grensgeval dus! De dorps-, gemeente- en provinciegrens loopt hier midden door de Schaapsbergweg. Het Z deel (even nummers), evenals het Z hiervan gelegen deel van de Kerklaan, valt voor de postadressen onder de plaats Zandberg, gemeente Borger-Odoorn, provincie Drenthe. Het N deel (oneven nummers), evenals de N parallel daaraan lopende weg Zandberg, valt voor de postadressen onder het dorp Ter Apelkanaal, gemeente Westerwolde, provincie Groningen. Dan is er ten derde nog het deel van de Kerklaan N van de Schaapsbergweg, dat voor de postadressen onder het dorp Musselkanaal, gemeente Stadskanaal, provincie Groningen valt.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft Zandberg 12 huizen met 308 inwoners onder de gemeente Odoorn. Dat is, ook voor die tijd, extreem veel inwoners (26!) per huis. Het gemiddelde was in die tijd 6 tot 10 mensen in 1 huis. Wellicht waren er in een aantal huizen tijdelijk extra arbeiders gevestigd, omdat in genoemd jaar nog werd gewerkt aan de aanleg van het Stadkanaal en, in het verlengde daarvan, in deze omgeving, het Musselkanaal en het Ter Apelkanaal?

- Het Drentse deel van Zandberg is het kleinste deel van het dorpsgebied, met o.a. de dorpskern met kerk en school. Dit deel is een formele woonplaats (dus met eigen postcode - 9564 - en postale plaatsnaam) met een bebouwde kom (= blauwe plaatsnaamborden) en omvat ca. 30 huizen met ca. 60 inwoners aan de wegen Kerklaan (huisnrs. 19-31 en 20-38) en Schaapsbergweg (waarvan 12 seniorenwoningen aan laatstgenoemde weg). Aan de Groningse kant van de Kerklaan staan, formeel d.w.z. voor de postadressen 'in' Musselkanaal gelegen, maar in de praktijk onder Zandberg vallend, ook nog ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners (Kerklaan 1-17 en 2-18).

En dan is er in het O aangrenzende Groningse Ter Apelkanaal ook nog sprake van een langgerekte weg Zandberg, langs het kanaal, met gelijknamige witte plaatsnaamborden onder blauwe borden Ter Apelkanaal (dat deel ligt daarmee dus binnen de bebouwde kom van dat dorp, en ligt formeel ook voor de postadressen 'in' dat dorp), dat in de praktijk (gezien de ligging en de straatnaam- en plaatsnaamborden) ook nog tot het dorpsgebied van Zandberg valt te rekenen. Dat deel omvat ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners. In totaal kom je voor dit dorp dan tot ca. 125 huizen met ca. 300 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kerkelijk
Zandberg is begin 19e eeuw ontstaan als veenkolonie. De eerste bewoners zijn katholieke boekweitboeren uit het bij Ter Apel vlak over de grens gelegen Rütenbrock, waardoor het dorp een katholieke enclave is geworden in het verder overwegend protestantse Noorden. Aanvankelijk gingen de inwoners ook naar de kerk in Rütenbrock. In 1843 krijgt Zandberg een eigen kerk. Ondanks de overwegend Groningse inslag van deze geloofsgemeenschap wordt de kerk toch aan de Drentse zijde van de provinciegrens gebouwd, als gevolg van de nauwe relaties van aartspriester Van Kessel met het provinciaal bestuur van Drenthe. Deze kerk is eenmaal met 10 ellen vergroot. De parochianen komen van oudsher voor het merendeel uit het gebied van de Groninger Veenkoloniën bezuiden Stadskanaal, een klein deel woont in Drenthe. De eerste kerk is in 1905 gesloopt en vervangen door een nieuwe kerk. Deze kerk is op zijn beurt in 1931 vervangen door de huidige kerk. Zie verder bij Bezienswaardigheden.

Stopplaats
Van 1924 tot 1935 was er de spoorlijn Stadskanaal - Ter Apel Rijksgrens (STAR). In Zandberg was er een stopplaats. Het stationsgebouw (Kerklaan 31) uit 1924 bestaat nog. Het is een eenvoudig laag rechthoekig gebouwtje met wolfsdak, van het type STAR klein, ontworpen door architect Ad van der Steur.

Café
Over Café Zandberg (A-weg 30, postaal op grondgebied van Musselkanaal) valt veel te vertellen. Althans over de uitbaters ervan door de jaren heen. Lees de mooie verhalen hierover onder de link. "Het pand zou op de werelderfgoedlijst van de gemeente Stadskanaal moeten, zou die al bestaan. Of getransformeerd moeten worden tot museum", aldus de auteur van het artikel onder de link, die dus vindt dat dit markante stukje cultureel erfgoed als zodanig behouden zou moeten worden. Helaas is het café vandaag de dag niet meer in functie. Anno 2017 staat het te koop. Het kost niet veel, dus wie de ambitie heeft om kroegbaas te worden; grijp je kans...

Voetbal
Kort na de Tweede Wereldoorlog kwam het medio jaren vijftig in de grensregio's schoorvoetend weer tot contacten tussen aldaar wonende Duitsers en Nederlanders. Voor mensen in de Kanaalstreek was vooral de jaarlijkse Kermis in het Duitse grensdorp Rütenbrock een ontmoetingspunt. Bij een van die ontmoetingen moet het gekomen zijn tot een afspraak voor een verbroederende voetbalwedstrijd. Het kerkdorp Zandberg kon daarvoor, met inlenen van een keeper als gastspeler, een eigen team op de been brengen. De familie Specken gaf aan dat elftal de naam Zandbergia. De gezinnen Specken en Mensen leverden alleen al 6 spelers. Alle spelers waren actief lid van v.v. Musselkanaal en in de competitieloze zomerperiode werden onder de vlag van Zandbergia vriendschappelijke wedstrijden gespeeld in de omgeving.

Jaarlijks hoogtepunt was de wedstrijd in en tegen de VfL Rütenbrock. Voetbaltas onder de snelbinders en vol goede moed vanuit Zandberg op naar Rütenbrock, want voor vervoer was je in die tijd nog op je fiets aangewezen. Het speelveld was abominabel; molshopen, konijnenholen, geitenkeutels, hobbelig tot en met en hoog opgegroeid gras. Akelig dicht langs de zijlijnen een sloot, waarin de brandnetels welig tierden. Als je er al niet zelf in belandde, was het wel de bal die regelmatig in de sloot verdween en die moest dan wel weer door een der spelers tussen de brandnetels worden gezocht. Los van het resultaat was de sfeer altijd heel gastvrij en hartelijk, met als climax een in de pauze onder de toeschouwers gehouden collecte. De opbrengst daarvan mocht na afloop door de spelers broederlijk worden verteerd in het aanpalende Gasthaus Brümmer. (bron: Zandbergia.nl)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Zandberg heeft 1 rijksmonument, zijnde de RK Sint Josephkerk. De huidige kerk is in 1931 gebouwd als opvolger van de voorganger, die uit 1905 dateerde. Tot 2015 was dit een zelfstandige parochie. In dat jaar is de parochie gefuseerd met de parochies van Ter Apel, Musselkanaal, Mussel-Kopstukken en Stadskanaal tot de nieuwe regionale Parochie van het Heilig Kruis. Elders in de provincie zijn ook parochies samengevoegd, waardoor uiteindelijk 4 regionale parochies zijn ontstaan, waarvan dit er dus één is.

De parochie zegt op haar site over deze locatie: "De locatie, toegewijd aan St. Joseph, is een hechte gemeenschap die geworteld is in Zandberg en omgeving. Binnen de locatie zijn het de vele vrijwilligers die mede vorm geven aan de locatie. Meestal zijn die vrijwilligers samengebracht in werkgroepen of beraden. Met genoegen kan worden vastgesteld dat de locatie door zeer vele mensen wordt gedragen. Dat is een kostbaar goed, waar we dankbaar voor en trots op kunnen zijn."

Terug naar boven

Evenementen

Giro d'Italia in 2002 door Zandberg!
Eind jaren negentig wordt er succesvol gelobbyd om de proloog van de Giro d'Italia 2002 in de stad Groningen te laten plaatsvinden, met aansluitend de 1e etappe naar het Duitse Münster, met een eerste tussensprint in... Zandberg, zo verschijnt deze plaatsnaam naast de stad Groningen tot ieders verrassing op de landkaart op de beeldschermen van omroep RAI in Milaan, als de organisatie de route van de 1e etappe bekendmaakt. Een bulderend gelach stijgt op in de stad Groningen, waar men via een live verbinding meekijkt met de bekendmaking. Men fluistert dat de in Zandberg geboren Wim Mensen hier wel achter zal zitten... Het schijnt dat hij de organisatie wijs heeft gemaakt dat dit een bergachtige streek is, met plaatsnamen als Oomsberg, Braamberg en Zandberg. Hier kan dus prima een 'bergetappe' worden verreden, zo stelt hij naar de organisatie, die dit dus wel een goed plan vindt. De Groningse Commissaris van de Koningin Hans Alders ziet de humor er wel van in, dat de hele wereld nu vol spanning kijkt naar Groningen en Zandberg voor de 1e etappe van de Giro.

In 2001 gaat een delegatie van Stichting Gironingen (een goed bedachte woordspeling als combinatie van Groningen en Giro) op bezoek bij de Paus om de zegen te vragen voor de Giro-etappe in Groningen. Op de dag zelf, 12 mei 2002, is heel Zandberg en wijde omgeving uitgelopen om de doorkomst en tussensprint van de Giro d'Italia te aanschouwen. Ook de Drentse Commissaris van de Koningin Relus ter Beek is van de partij. - Beschermheer Henk Bleker noemde het "een gekkenhuis, dat deed denken aan Bartlehiem tijdens de Elfstedentocht".

Sinds 2012 Giro Zonder Grenzen vanuit Zandberg
Op 11 mei 2012 is het precies 10 jaar geleden dat in de Giro d'Italia een doorkomst in Zandberg was opgenomen. Ter herinnering aan dit indrukwekkende evenement is toen een gedenkbord onthuld onder de plaatsnaamborden Ter Apelkanaal - Zandberg. Op initiatief van Wim Mensen is toen tevens een grensoverschrijdende fietstocht georganiseerd, die deels over het parcours van de etappe Groningen - Münster werd gereden. Bart Kruizinga van Stichting Cycling Events Groningen zorgde voor de technische uitvoering van het wielerevenement. Sindsdien organiseert een club onder de naam Stichting Zandbergia, welke naam herinnert aan de vroegere voetbalclub, jaarlijks op een zondag in mei de Giro Zonder Grenzen, die de deelnemers de schoonheid van zowel Westerwolde als het Emsland laat zien. Daarbij wordt de Hilterberg beklommen en is er een onverhard gedeelte opgenomen.

Zowel de Picknicktocht van 50 km als de tocht van 100 km voor de meer ervaren rijders beginnen in Zandberg, waarbij Schloss Dankern in Duitsland als pleisterplaats fungeert. "Sinds 2015 is er op veler verzoek naast de 100 km ook de 50 km-tocht, die zeer geschikt is voor bijv. vriendenclubs, buurtverenigingen en gezinnen. Er zijn zóveel mensen die de tocht graag zouden fietsen, maar niet meteen 100 km willen trappen. Bij de 50 km-tocht staat plezier en gezelligheid voorop. Er is geen tempodruk. Eén ding durf ik rustig te stellen: deelnemers komen langs de állermooiste plekjes in het gebied. Plekjes waar de meeste mensen het bestaan ervan niet eens weten. Die geheimen gaan wij onthullen", aldus Wim Mensen. - Nieuws van Zandbergia op Facebook.

Terug naar boven

Beeld

- In het tv-programma Dam Op in Zandberg (RTV Noord, 2014) ontmoet Wiebe Klijnstra o.a. voormalig pater Jaring de Wolff, die ook wel 'de Don Camillo van Zandberg' wordt genoemd. De Wolff spaart al jaren oud ijzer voor de parochie, variërend van afgedankte dorsmachines en ploegscharen tot waxinelichtjes en aspirinestrips. Van de opbrengst, die deels ook naar missionarissen in het buitenland gaat, kon recentelijk het kruis op de kerk in modern en energiezuinig led-licht worden gezet. Verder een terugblik met Wim Mensen op de etappe van de Giro d'Italia die in 2002 door Zandberg voerde, waarmee dit piepkleine dorpje in één klap wereldwijd of in ieder geval Europa-wijd figuurlijk en letterlijk 'op de kaart' kwam (zie daarvoor verder het hoofdstuk Evenementen).

Terug naar boven

Links

- Onderwijs: - De St. Josephschool (Kerklaan 26) in Zandberg is de enige katholieke basisschool in de gemeente Borger-Odoorn. De school biedt vanuit een positieve levenshouding een veilige omgeving en een prettig schoolklimaat. Hier werken ze dagelijks aan. Ze bieden de kinderen eigentijds onderwijs in een sterk pedagogisch klimaat. De St. Josephschool zet zich constant in om kwalitatief goed onderwijs te geven. Daarbij staat het bereiken van aansprekende resultaten voorop; ze zijn ambitieus en hebben hoge verwachtingen van kinderen. Het werken in de St. Josephschool staat in het teken van respect hebben voor elkaar en rekening houden met iedereen. Er moet ruimte zijn om jezelf te zijn en ze vinden het belangrijk dat alle betrokkenen het gevoel hebben optimaal te kunnen functioneren. Ze zijn een lerende organisatie. Zij stemmen hun onderwijs op verantwoorde wijze af binnen de mogelijkheden en de grenzen van het kind en de school. Het team is enthousiast, kwalitatief sterk en vooruitstrevend. Ze maken gebruik van elkaars kwaliteiten.

De school richt zich niet alleen op katholieke leerlingen. Elk kind, ongeacht van welke afkomst, is bij hen welkom. Ze willen dat de kinderen op hun school positief en respectvol leren omgaan met het feit dat mensen verschillend zijn, ook in hun gevoelens en voorkeuren. De leerlingen zijn grotendeels afkomstig uit de omliggende dorpen. De ouders kiezen bewust voor deze school in Zandberg vanwege de katholieke identiteit, de kleinschaligheid en de extra aandacht die ze daardoor kunnen bieden. Het leerlingenaantal is de afgelopen jaren gegroeid naar 95 leerlingen. De leerlingen zijn verdeeld over 4 combinatiegroepen. Het leerlingenaantal blijft naar verwachting de komende jaren stabiel. De sterke punten van de school: ze geven 'eigentijds' onderwijs en maken hierbij gebruik van moderne ICT-leermiddelen; ze werken met moderne methoden en digitale leerlijnen zodat ze tegemoet kunnen komen aan de individuele onderwijsbehoefte van het kind; ze zijn de enige katholieke school in de gemeente; de sfeer op school is uitstekend, ze zijn trots op de kinderen en de school; ze hebben een eigen peuterspeelzaal en BSO.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Zandberg, met foto's van de grafzerken.

Reacties

(6)

Boeiend om de verhalen van plaatsen met de naam Zandberg te lezen. Wellicht een reden om ze allemaal eens te bezoeken. Vriendelijke groeten vanuit Zandberg (bij Graauw, gemeente Hulst).

Dank voor je compliment Marja. Wij doen ons best om vooral de kleine relatief onbekende kernen in ons land, zoals in dit geval de 6 plaatsen Zandberg, zo goed mogelijk te beschrijven, om de mensen te stimuleren naast de grote bekende plaatsen en attracties 'die je gezien moet hebben', ook eens de buitengebieden in te gaan om de kleinere onbekendere dorpjes en buurtschapjes te bekijken. Want die hebben net zo goed een identiteit met een geschiedenis, bezienswaardigheden etc., die interessant kunnen zijn om te weten en te bezoeken. Al 'jouw' plaatsnamen bezoeken is inderdaad een leuk idee. Ik heb de beschrijving van het dorpje hierboven en 'jouw' buurtschap zojuist nog wat uitgebreid in tekst en beeld. Wellicht kun je me helpen om jouw buurtschap af te maken? Ik zou graag nog willen weten wie, wanneer, en waarom dat Mariakapelletje bij jullie buurtschap heeft gebouwd. Dat komt daar natuurlijk niet zomaar. Daar moet iemand een keer een aanleiding voor hebben gehad. Wellicht weet je dat, dan wel wil je dat voor me uitzoeken? En willicht wil je nog enkele foto's maken (3 is genoeg) van kenmerkende objecten in je buurtschap? Dan denk ik met name natuurlijk aan het kapelletje, en wellicht de inundatiesluis. Dank!

Beste Frank, plotseling lees ik min of meer toevallig uw bericht, inderdaad nu pas. Het spijt mij dat ik het niet eerder las, dit is mij echt ontgaan. Misschien beter om via mail of Facebook te communiceren? Ik kan u zeker foto's van "mijn" Zandberg bezorgen. Kunt u mij aub zeggen waar ik die heen kan sturen? Bij voorbaat hartelijk bedankt! Vriendelijke groeten, Marja van Kooten.

Dag Marja, kan gebeuren hoor. Foto's van 'uw' Zandberg zijn uiteraard welkom. Ik heb zonet het hele internet nog afgezocht naar wat er van uw buurtschap verder nog te vinden is en daar de pagina nog mee aangevuld. Het maximum aantal foto's per plaats(pagina) is 10, en er staat er daar pas 1, dus er kunnen er nog wel een paar bij. U kunt ze sturen naar mijn mailadres frank@plaatsengids.nl, dan kunnen we via mail verder communiceren.

Wat leuk, ik zal er u binnenkort een aantal bezorgen :-)
vriendelijke groeten,
Marja

Bij voorbaat dank!

Reactie toevoegen