Status

- Kruishaar is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, in grotendeels gemeente gemeente Nijkerk en voor een klein deel gemeente Putten.

- De buurtschap Kruishaar valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder de stad Nijkerk en voor een klein deel onder het dorp Putten.

- De buurtschap Kruishaar heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Naam

Oudere vermeldingen
1560 Cruyshaer, 1851 Kruishaarderberg.

Naamsverklaring
Betekent haar 'zandige rug', voorzien van een kruisbeeld. De naam uit 1851 gold voor een heuvel, eigenlijk een omwalling, van ca. 80 meter in het vierkant.(1)

Ligging

De buurtschap Kruishaar ligt O en ZO van de stad Nijkerk, O van de buurtschap Driedorp, NO van het dorp Zwartebroek, N van de buurtschap Appel, NW van het dorp Voorthuizen en, op enige afstand, ZW van het dorp Putten, en ligt rond de wegen Bulderweg en Nieuwe Voorthuizerweg (het gedeelte van deze weg tussen de kruisingen met de wegen Deuverdenseweg in het NW en Woudweg in het ZO), rond het gedeelte van de Schoenlapperweg rond de kruising met de Nieuwe Voorthuizerweg, en rond de wegen Kruishaarseweg, Eerste Kruishaarseweg, Tweede Kruishaarseweg en Deuverdenseweg (het gedeelte van deze weg Z van de kruising met de wegen Donkeresteeg en Bloemendaalseweg).

Statistische gegevens

De buurtschap Kruishaar omvat ca. 100 huizen, ca. 60 woonwagens en enkele bedrijfsgebouwen, met ca. 400 inwoners.

Geschiedenis

- P.C. Bijvank, Historisch-geografische studie van de Kruishaarderberg (en daarmee van de omgeving, w.o. de buurtschap Kruishaar) (75 pagina's, Nijkerk, april 2011).

Natuur en recreatie

- Door de buurtschap loopt het 'klompenpad' Kruishaarderpad (15 km). "Het Kruishaarderpad betekent wandelen door weilanden, landgoederen en langs beken in het prachtige buitengebied van Nijkerk. Ontdek het mooie buitengebied van Nijkerk. Wandelen door het agrarische gebied, over landgoederen, langs boerenerven en beken. Rust, kleinschaligheid en de combinatie van cultuur en natuur bepalen hier de sfeer. Klompen aan, rugzak op en gaan!"

- Het veenheidegebied N van Kruishaar wordt door Natuurmonumenten beheerd door middel van begrazing. Het is een restant van de uitgestrekte Kruishaarse Heide, die deels onder de gemeente Putten valt en die een eeuw geleden in cultuur is gebracht. De hei was voor die tijd een essentiële schakel in het landbouwsysteem. Voor de bemesting van 1 ha. akker was tien keer zoveel hei nodig. Op de hei werden de schapen geweid die voor de mest zorgden. Na de komst van de kunstmest veranderden grote stukken hei in bouwland. Ze zijn nog te herkennen aan de rechte wegen en percelen.

- "Het anti-verdrogingsproject (en beekherstel) Appelse Heide (bij buurtschap Appel), Kruishaarse Heide (bij buurtschap Kruishaar) en Veldbeek ligt voornamelijk binnen de gemeente Putten, met randen in de gemeente Nijkerk. Het grootste deel van het werk is uitgevoerd op de landgoederen Gerven en Hell van barones Van Lynden. Het doel van het project is om verdroging tegen te gaan en de beek robuuster en natuur(vriende)lijker te maken. Dit is bereikt door bodems te verhogen, stuwtjes te plaatsen en natuuroevers aan te leggen. Het water blijft daardoor langer in het gebied en grondwaterstanden blijven langer hoog.

Wat is er gedaan? Appelse Heide bij Appel en Kruishaarse Heide bij Kruishaar: nieuwe watergang (Schoenlappersbeek) langs natuurgebieden (in plaats van er doorheen); oude watergangen dempen of verondiepen; detailontwatering aanpassen aan nieuwe situatie; knijpstuwen, cascades en duikers. Veldbeek: verbreden en verondiepen; verondiepen diverse aansluitende watergangen; aanleg drie km natuuroever; diverse knijpstuwen en kleine watervallen. In mei 2015 zijn de werkzaamheden opgeleverd. Samen met de landgoederen Gerven en Hell (vertegenwoordigd door Witte Rentmeesters) en Natuurmonumenten leverde Waterschap Vallei en Veluwe een aanzienlijke bijdrage aan verdrogingsbestrijding door op circa 200 hectare het grondwaterpeil te verhogen. Tevens is circa 3 km beek opnieuw ingericht met natuurvriendelijke oevers en (knijp)stuwen om het water langer vast te houden. Voor de landbouw is de waterhuishouding verbeterd doordat er meer waterberging is gerealiseerd. Aannemer Timmer-GWW leverde onder toezicht van adviesbureau Eelerwoude een mooi stuk werk af. Ondanks de natte start in januari is alles nagenoeg volgens plan en in goede harmonie verlopen." (bron: Timmer Grond-, Weg- en Waterbouw)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)