Woensdrecht

Plaats
Dorp en gemeente
Woensdrecht
West-Brabant Baronie en Markiezaat
Noord-Brabant

woensdrecht_plaatsnaambord_kopie.jpg

Woensdrecht is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat.

Woensdrecht is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat.

gemeente_woensdrecht_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Woensdrecht anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Woensdrecht anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Woensdrecht

Terug naar boven

Status

- Woensdrecht is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat. Gemeentehuis te Hoogerheide.

- De gemeente Woensdrecht is in 1817 vergroot met het dorp Hoogerheide*, en in 1997 met de gemeenten Huijbergen, Ossendrecht en Putte. Tevens is in dat jaar een deel van de gemeente middels grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Bergen op Zoom (met name de buurtschappen Heimolen en Zuidgeest en natuurgebied De Duintjes).
* Voorheen was Hoogerheide sinds 1795 een zelfstandige gemeente, en ergens nadien overgegaan naar hetzij gemeente Ossendrecht, hetzij gemeente Huijbergen.

- De gemeente Woensdrecht omvat naast het gelijknamige dorp verder nog de dorpen Hoogerheide, Huijbergen, Ossendrecht en Putte en de buurtschappen Calfven, Eiland, Korteven, Leemberg, Marktje, Moleneind, Oude Stee, Overberg, Plaatsluis, Schoelieberg, Zandfort en een klein deel van de buurtschap Zuidgeest. Dit zijn in totaal 5 dorpen en 12 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Woensdrecht.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente.

- Onder het dorp Woensdrecht valt ook de buurtschap Marktje.

Terug naar boven

Naam

In het Brabants
Woenzdrécht, Woonsdrecht.

Oudere vermeldingen
1249 kopie 1669 Wunsdrecht, 1250 kopie 14e eeuw Gunsdrecht, 1261 Wonsdrech, 1298 kopie 14e eeuw Honsdreecht, 1298 Honcsdreecht, Ghonsdrecht, 1312-1350 en 1369 Wonsdrecht, Woensdrecht.

Naamsverklaring
- Betekent drecht 'overtoom, veer, waterloop' en een onduidelijk eerste deel, misschien de persoonsnaam Woden (vergelijk Woensel), maar men denkt ook aan Wodo of zelfs aan Wunno. Een godennaam Wodan is onwaarschijnlijk, omdat heidense godennamen niet voorkomen in combinatie met cultuurwoorden als drecht.(1)
- G.C.A. Juten verwoordt het in zijn boek ‘De parochiën in het Bisdom Breda’ (1936) als volgt: “De dorpsnaam - Gunsdrecht of Wo(e)nsdrecht naar gelang de Waalsche of Dietsche uitspraak - is ontleend aan het veer (drecht) over de Schelde. Dit is het eigendom geweest van een bijzonderen, overigens onbekenden persoon, wiens naam in het eerste lid verscholen ligt. Ook de Cruiningers (van de 13e tot de 15e eeuw Heren van Woensdrecht, red.) bezaten dit veerrecht als eigen goed, niet als leen.”

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Wjeeldrecht.

Terug naar boven

Ligging

Woensdrecht ligt 5 km Z van Bergen op Zoom, W van Hoogerheide, Z van de A58, 1 km O van de grens met de provincie Zeeland (= de buurtschap Völckerdorp, gemeente Reimerswaal).

Terug naar boven

Statistische gegevens

- “Uit de kohieren der haardtellingen kennen wij de bevolkingssterkte. Volgens dat van 1374 woonden in deze parochie 122 belastingplichtigen of volgens de berekening van Cuvelier 65 woningen met 325 zielen. Door de aanwinst van eenige polders is dit aantal in 1437 gestegen tot 142 huizen met 710 zielen. In de tweede helft dier eeuw daalde het cijfer: 92 huizen (460 zielen) in 1464; 78 huizen (390 zielen) in 1472. De oorzaak dezer vermindering is mij niet bekend, evenmin als die van de aanwas enkele jaren later. In 1480 toch telde het dorp 144 huizen met 720 zielen en in 1496 slechts 125 huizen met 625 zielen. In 1526 stonden hier 132 huizen met 665 zielen. Bij de inhuldiging van Antonius van Glimes in 1533, na de dijkdoorbraak, had het dorp slechts 66 woningen, waarvan 30 niet bewoond waren” (25).

- In 1840 heeft de gemeente 238 huizen met 1.375 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 145/792 (= huizen/inwoners), dorp Hoogerheide 44/235 (opvallend is dat Woensdrecht toen nog beduidend groter was dan Hoogerheide en dat dat nu net andersom is), buurtschap Zuidgeest 43/276 en polder Hinkelenoord 6/72.

- De gemeente Woensdrecht heeft tegenwoordig ca. 9.000 huizen met ca. 22.000 inwoners, waarvan ca. 600 huizen met ca. 1.450 inwoners in het gelijknamige dorp.

Terug naar boven

Geschiedenis

Bestuurlijk
Woensdrecht is rond 1200 ontstaan als heerlijkheid met een eigen burgerlijk en kerkelijk bestuur. De rechtsmacht behoorde aan de Heren van Breda. De lokale schepenbank wordt voor het eerst in 1358 vermeld en bestond uit zeven personen. In de loop der eeuwen is de heerlijkheid door vererving en verkoop eigendom geweest van verschillende geslachten. Rond 1500 kwam het weer in de macht van de Heer van Bergen op Zoom, die het gebied indeelde bij het Zuidkwartier van het Markiezaat. Bij Koninklijk Besluit van 28 juni 1817 werd de voormalige heerlijkheid Hoogerheide bij de gemeente Woensdrecht gevoegd.

Bedrijvigheid, overstromingen en inpolderingen
“De welvaart steeg regelmatig: het aantal armlastigen was in 1437 ruim een derde, in 1480 en 1496 een vierde en in 1526 slechts bijna een zesde van de bevolking. Zij vond haar bestaan voornamelijk in den landbouw, doch deze werd minder loonend sinds de meekrap verwerkt moest worden in de stoof van Bergen op Zoom” (25). Het bloeiende dorp werd echter weer te gronde gericht door verschillende overstromingen die zich in de 16e eeuw voordeden, met name in 1530, 1537, 1551 en 1570. “Na de Allerheiligen-vloed van 1537 deed de markies de ingelanden aanzeggen, ‘de dijken te hoogen ende dikken om de perikelen van den vloeden ende innodatien, die hen apparent zijn aen te commen mits der inbraken van Zeelant, soo dat de geheele zee teghens de dijckaige open staet.’” De Allerheiligenvloed van 1570 zette het polderland van het gehele Markiezaat onder water. Pas na de Vrede van Munster (1648) werden de diverse polders weer ingedijkt.

Parochie
De parochie is ontstaan in de tweede helft van de 13e eeuw. Als een ‘quarta capella’ behoorde de parochie tot het landdekenaat van Hilvarenbeek en na de oprichting van het bisdom Antwerpen tot dat van Bergen op Zoom. De streek is tijdens de Tachtigjarige Oorlog in de rampjaren 1583-1584 grotendeels verwoest. Ook de toenmalige R.K. kerk in Woensdrecht, opgetrokken in rode baksteen en bestaande uit een schip van drie beuken en een kruiskoor, is daarbij in vlammen opgegaan. Wat bleef, zijn de restanten van een 24m hoge stompe toren die nog ruim 3,5 eeuw markant aanwezig zijn geweest op de Brabantse Wal (de toren is samen met de toenmalige kerk in 1944 door oorlogsgeweld verwoest).

Als de inwoners in 1590 terugkeren, bouwen ze het dorp weer op. Hoewel het aantal protestanten in West-Brabant nog zeer gering is, krijgen zij toch de beschikking over een aantal R.K. kerken als de katholieke godsdienst wordt verboden. Zo is het R.K. kerkje van Woensdrecht, opgetrokken rond de eeuwwisseling, in 1618 in handen gekomen van de protestanten. Abraham de Coster, predikant in Ossendrecht, krijgt dat jaar een gift van de Stad Breda om de kerk op te knappen. Het transept is voldoende om het geringe aantal hervormde kerkgangers te kunnen onderbrengen. Het kerkje wordt uitgebreid met een portaal en een klokkentorentje. Als gevolg van stormschade door de jaren heen, raakt de kerk in 1712 opnieuw in verval. Na inmenging van de Raad van State moeten de gemeente, de parochianen en de markies van Bergen op Zoom de kosten voor herstel gezamenlijk dragen. Ook in 1791 moeten kosten worden gemaakt voor herstel van het gebouw. In 1809 kerkten de protestanten er voor het laatst. Vanaf die tijd ging men naar Ossendrecht ter kerke.

En de katholieken... ? Na 1600 bestaat de parochie nog wel, maar een mis moet meestal op geheime plaatsen in zogeheten 'schuurkerken' worden opgedragen. In de archieven uit die tijd is weinig over het dorp te vinden. Het pastoorsambt wordt in die jaren slechts zo nu en dan vervuld. Wellicht is pater Nicolaas Huybrechts, die in 1669 tot pastoor wordt benoemd, de laatste pastoor. Want daarna gingen de Woensdrechtenaren naar de schuurkerk in Hoogerheide. Van ongeveer 1669 tot 1713 wordt ook in de gehuchten Ossendrecht, Woensdrecht en de Zuidgeest de mis gelezen door een priester uit het klooster in Huijbergen. In 1689 wordt de Gentenaar Gabriël Roesel pastoor van Hoogerheide, Ossendrecht, Woensdrecht, een gedeelte van de Zuidgeest en Hinkelenoord. Het zou nog tot 1885 duren voordat het dorp weer een zelfstandige R.K. parochie met een eigen kerk zou worden:

Eind 17e eeuw wordt in Hoogerheide een kerk gesticht, die tevens bestemd is voor de katholieken uit Woensdrecht en Ossendrecht. In de loop van de 19e eeuw wordt deze kerk te klein voor de groeiende bevolking. Bovendien is de kerk voor de Woensdrechtenaren nogal afgelegen. Men streeft daarom naar een eigen parochie met eigen kerk. Daarvoor geeft de toenmalige bisschop van Breda echter geen toestemming. Pastoor Doggen vindt in 1879 dat een verbouwing van de kerk in Hoogerheide volstaat. De Woensdrechtenaren besluiten echter in 1881 toch een eigen kerk te bouwen. Deze komt gereed in 1883. De bisschop wil de kerk echter niet aanvaarden. Daarop hebben leken avant-la-lettre er in plaats van priesters bijna twee jaar lang kerkdiensten gehouden. Het onwettige optreden van de parochianen is in de Nederlandse kerkgeschiedenis bekend als het ‘Schisma van Woensdrecht’.

Nadat de parochianen, door tussenkomst van pastoor Van der Zande, oud-kapelaan van de parochie, hun zonden hebben gebiecht en zich eind september 1884 schriftelijk onderwerpen aan de bisschop, geven ze de sleutel van de kerk over aan het bisdom. Tijdens het openstaan van den bisschoppelijke zetel biedt Mgr. J.P.A. Mens, oud-missionaris in West-Indië, zich aan als deservitor. Voor de eerste maal in deze kerk wordt 1 november door hem de H. Mis opgedragen op een houten altaar. In 1885 wordt Woensdrecht verheven tot een zelfstandige parochie. “Zij krijgt slechts een gedeelte van haar middeleeuws gebied: het dorp tot aan de Nederheidsestraat en bijna geheel het polderland, met een bevolking van 540 zielen.” (bron m.b.t. de kerkelijke historie en m.b.t. het artikel hierna over de Vliegbasis: Loe M.M. Baltussen)

Vliegbasis Woensdrecht
In de periode 1932-1934 wordt de Schaapskooi in Hoogerheide gecultiveerd en geschikt gemaakt voor landbouw. Als blijkt dat de boeren in de omgeving geen interesse hebben in het terrein, wordt er op initiatief van burgemeester J.J.M. Rubert en ing. Jac A. Jansen, voorzitter van de in 1934 opgerichte R.K. Bergen-op-Zoomsche Zweefvliegclub een vliegveld van gemaakt. In 1935 wordt het vliegveld ‘De Schaapskooi’ voor het eerst in gebruik genomen. De Bergen op Zoomsche Zweefvliegclub is de eerste en enige gebruiker van het vliegveld voor de oorlog. Na de oorlog is uit deze vereniging de West-Brabantse Aeroclub ontstaan die er nog steeds gebruik van maakt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwt de Duitse bezetter de basis om tot een operationele vliegbasis met bunkers en hangars. Zij stationeren er jachtvliegtuigen. De geallieerden hebben het vliegveld platgebombardeerd. Bij nieuwbouwprojecten komen er nog steeds explosieven tevoorschijn.

Als op 1 mei 1946 de Koninklijke Luchtmacht hier neerstrijkt ontstaat er de militaire vliegbasis. In 1953 komt er de Straalmotorenwerkplaats. Na de fusie in 1990 van het Depot Straalmotoren alhier met het Depot Vliegtuigmaterieel op Gilze-Rijen heet het bedrijf Depot Mechanisch Vliegtuigmaterieel en Straalmotoren (DMVS). Als daar het Depot Algemeen Technisch & Intendance Materieel uit Soestduinen in 1996 en het Depot Electronisch Luchtmacht Materieel uit Rhenen in 2000 aan worden toegevoegd, ontstaat in datzelfde jaar het Logistiek Centrum Koninklijke Luchtmacht. Sinds 2007 wordt het officieel Logistiek Centrum Woensdrecht (LCW) genoemd. Het LCW biedt aan 1500 mensen werk.

Tijdens de watersnoodramp van 1953 worden alle reddingsacties met helikopters vanuit Woensdrecht gecoördineerd. Sinds 1955 is de luchtvaartindustrie Aviolanda medegebruiker van de militaire vliegbasis. In 1967 wordt het bedrijf opgenomen in het Fokker-concern en heet dan Fokker-Aviolanda. Tegenwoordig heet deze luchtvaartindustrie Fokker Aircraft Services. In 1968 wordt de basis gesloten voor militair vliegverkeer en krijgt het de status van reservebasis. In 1983 wordt de vliegbasis aangewezen als mogelijke locatie voor Amerikaanse kruisvluchtwapens. Vele tegendemonstraties halen het landelijke nieuws. Eind 1987 bereiken de Verenigde Staten en de toenmalige Sovjet-Unie een akkoord, waardoor de stationering niet doorgaat. De basis heeft er wel een goede infrastructuur aan overgehouden, wat ondanks de inkrimping van het leger mede een reden is geweest de basis vanaf 1997 aanmerkelijk uit te breiden.

De Koninklijke Luchtmacht heeft een groot aantal opleidings- en logistieke taken op vliegbasis Woensdrecht ondergebracht. Onder meer de LETS, de Luchtmacht Electronische en Technische School is van Arnhem hierheen verplaatst en geïntegreerd met de daar reeds aanwezige Koninklijke Militaire School Luchtmacht. In 1988 keert de Elementaire Militaire Vlieger Opleiding (EMVO) hier naar terug. In 1992 zijn het Luchtmacht Meteorologisch Centrum en de Luchtmacht Meteorologische School samengegaan in de alhier opgerichte Luchtmacht Meteorologische Groep, thans de Joint Meteorologische Groep.

Verder bevindt er zich het opleidingscentrum voor brandweerlieden. Dit voor Europa unieke centrum is in 1999 van start gegaan. De faciliteiten bestaan onder meer uit een aantal leslokalen, kantoren en een terrein voor het oefenen van praktische vaardigheden. Het oefenterrein beslaat 5 hectare en bevat een aantal simulatoren voor vloeistofbranden, diverse vliegtuig- en gebouwenbranden en kleinschalige milieu-incidenten. Vooral aan het milieuaspect is veel aandacht besteed. Zo worden het bluswater en -schuim hergebruikt. De basis biedt werk aan ca. 1.500 mensen. De basis komt daarmee in de top-vijf van grootste werkgevers van West-Brabant. - Site van Defensie m.b.t. deze Vliegbasis. Wie meer wil weten over de geschiedenis van deze Vliegbasis, kan terecht in het april 2019 gerealiseerde Luchtvaartmuseum Wings over Woensdrecht in Ossendrecht (onder de link even iets naar onderen scrollen).

Heemkunde
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Woensdrecht, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- "De in 1977 opgerichte Heemkundekring Het Zuidkwartier bestudeert de geschiedenis van het grondgebied van de huidige gemeente Woensdrecht. Belangrijke onderwerpen zijn de regionale geschiedenis, stamboomonderzoek, archeologische vondsten en de taal van de streek. Binnen de vereniging is een groot aantal werkgroepen actief die zich bezighouden met een bepaald aspect van de heemkunde. Werkgroep ’t Kwartier / Heemtuin verzorgt het onderhoud van het huis en de tuin; de ‘Maandagochtend Praatgroep’ zet wekelijks onder leiding van Jan van Elzakker onder het genot van een kopje koffie een stevige boom op; Werkgroep Dialecten heeft al twee boeken uitgegeven: Dialecten in het Zuidkwartier en Zegswijzen in het Zuidkwartier. Er wordt gewerkt aan een boek met verhalen in het dialect. Het verzamelen van dialectwoorden en zegswijzen gaat intussen gewoon door;

Werkgroep Documentatie beheert de bibliotheek, die te raadplegen is in het heemhuis. Er is ook een speciale heemhoek in de Bibliotheek in Hoogerheide. Daar kan iedereen archiefmateriaal, boeken en de Tijdingen raadplegen; Werkgroep Genealogie houdt zich onder meer bezig met bevolkingsregisters, testamenten en borgbrieven. Er wordt gewerkt met het stamboomprogramma Aldfear. Sommige leden scannen de registers van het Gerechtelijk Archief. Een grote klus is het digitaliseren en archiveren van het totale kerkregister van de vijf kerkdorpen; de Werkgroep Toponymie komt alleen bij elkaar als het nodig is. Dat is het geval als de gemeente geadviseerd wil worden bij de naamgeving van straten en pleinen. De naamgeving in wijk De Hoef is op die manier tot stand gekomen.

Werkgroep Fotografie heeft al het oude fotomateriaal gedigitaliseerd en beschreven. Het betreft meer dan 12.000 foto’s. Dit digitaal archief wordt nog steeds aangevuld met foto’s van veranderingen in de verschillende kernen, foto’s van activiteiten van de HKK, natuurfoto’s van de streek enz. Deze foto’s kunnen ook worden gebruikt voor de Tijding, voor de website of voor Facebook; Werkgroep Museum heeft een uitgebreid takenpakket. Er zijn gastheren / gastvrouwen voor het museum. Er moet ook schoongemaakt worden. Alles moet worden genummerd, beschreven en gefotografeerd. De Cukidsactiviteiten moeten worden georganiseerd en bemand. Heemkundig Streekmuseum Den Aanwas van de heemkundekring is gevestigd in Ossendrecht en beschrijven wij daarom aldaar;

De leden van Werkgroep Archeologie volgen de archeologisch vooronderzoeken en opgravingen die binnen de Zuidwesthoek plaatsvinden. De werkgroep nam in het verleden vaak actief deel aan het veldwerk daarbij. In de Tijding zijn artikelen gepubliceerd over acht opgravingen. Veel van deze vondsten zijn te bezichtigen in de kelder van museum Den Aanwas; Werkgroep Kantklossen komt om de 14 dagen bij elkaar in heemhuis ’t Kwartier aan de Binnenweg in Hoogerheide. Er is een middaggroep en een avondgroep; Werkgroep Evenementen is actief betrokken bij de inrichting van de jaarlijkse thematentoonstelling; Werkgroep Distributie zorgt ervoor dat de Tijdingen en de brieven bij de leden terechtkomen; en dan is er last but not least nog een werkgroep die de Website en de Facebookpagina onderhoudt."

- Verhalen over de geschiedenis van Woensdrecht op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In de loop der jaren zijn vele beroepen uitgestorven. Zo is de melkboer er bijna nergens in ons land meer. In december 2020 is melkboer Ad Groffen er na 48 jaar op 66-jarige leeftijd mee gestopt. Volgens dit bericht was hij de laatste melkboer van de gemeente Woensdrecht, - volgens dit bericht van dezelfde krant was hij zelfs de laatste melkboer van Nederland. Welke van de twee versies correct is, is ons niet bekend.

- Woensdrecht is als gemeente tamelijk groot en bekend, maar het gelijknamige dorp is altijd klein gebleven, in tegenstelling tot buurdorp Hoogerheide, waar de inwoners dan ook voor de meeste voorzieningen op zijn aangewezen. Vooral voor de ouderen kan dat lastig zijn. Er was dan ook de wens om weer een supermarktje in het dorp te realiseren, na de sluiting van de laatste kruidenier van het dorp in 1999, zodat de ouderen - en ook anderen natuurlijk - in eigen dorp boodschappen kunnen doen, en het tevens als ontmoetingspunt kan fungeren waar mensen een praatje kunnen maken. In 2017 is de minisupermarkt gerealiseerd. De goederen worden aangeleverd door de Jumbo in Hoogerheide.

- Integraal Dorpsontwikkelingsplan (iDOP) Woensdrecht.

- Op 23 september 2015 is het straatnaambord van het Col. Whitakerplein (voorheen Dorpsplein) met een officiële ceremonie onthuld. Leerlingen van Basisschool De Poorte vertelden in het Engels het verhaal van de Slag om Woensdrecht en de bevrijding van het dorp in oktober 1944. Op het plein is ook een paneel geplaatst met informatie over de Slag en de rol daarin van luitenant-kolonel William Denis Whitaker, commandant va de Canadese Royal Hamilton Light Infantry.

- In 2014 is het Col. Whitakerplein heringericht, waardoor het is getransformeerd tot een levendig en aantrekkelijk dorpshart, met meer ruimte voor evenementen. De parkeerplaatsen zijn nu aan de randen gesitueerd, de afvalcontainers zijn verplaatst en er is een podium met trappen gerealiseerd. De lindebomen zijn gehandhaafd en er zijn bomen bijgeplaatst.

- Woningstichting Woensdrecht gaat de oude woningen aan het Col. Whitakerplein in of vanaf 2019 vernieuwen. Ze hebben de inwoners opgeroepen om mee te denken over de herinrichting want, zo stelde de stichting: "Dit is een markante locatie. Wat daar straks wordt gebouwd is bepalend voor de uitstraling van hét centrale punt van het dorp. Nóg belangrijker dan anders dus, om heel goed na te denken over de invulling en dan vooral de uitstraling die de toekomstige nieuwbouw daar moet krijgen." Daarnaast staan ook de woningen aan de Molenakkers op de planning voor een opknapbeurt. Anno eind 2018 moest nog worden uitgwerkt of daar gekozen gaat worden voor renovatie dan wel sloop en nieuwbouw. In of vanaf 2019 worden ook de basisscholen en peuterspeelzalen in een nieuw complex ondergebracht, waarvoor zie het hoofdstuk Links > Onderwijs en kinderopvang.

- In het bestemmingsplan voor het buitengebied staat dat Woensdrecht een groene gemeente moet blijven, en er dus geen plaats meer is voor vestiging van grote bio-industriële bedrijven. Het buitengebied bevat ca. 140 agrarische en 125 niet-agrarische bedrijven en ruim 500 woningen.

- Woensdrecht heeft in 1999 het 750-jarig bestaan van de plaats(naam) gevierd met een groot feest in middeleeuwse stijl, zowel qua kleding, panden als activiteiten. De plaats wordt namelijk voor het eerst genoemd in een pauselijke akte uit 1249. Blijvende herinneringen aan het feest zijn de bicolour penning ‘De Weel’ die in 1999 is uitgegeven en het nieuwe volkslied, getiteld A Celebrating Village, geschreven door de Belgische componist Robert Finn. De compositie is in 1999 op het streekconcours door alle vijf de korpsen uit de gemeente tegelijk uitgevoerd.

- Via een Restauratiefonds heeft de gemeente Woensdrecht sinds 2010 geld beschikbaar voor het opknappen van gemeentelijke monumenten. In dat kader is in 2010 de gemeentelijke monumentenlijst uitgebreid. Op die lijst stond t/m 2009 nog maar één gebouw: de Sint Gertrudiskerk in Ossendrecht. Als een gemeentelijk monument moet worden gerestaureerd, kan de eigenaar bij dit fonds om financiële steun vragen. Welke gebouwen in aanmerking komen voor een plaats op de monumentenlijst van de gemeente, wordt bepaald door een onafhankelijke monumentencommissie. Naast de kerk in Hoogerheide, gaat het bijvoorbeeld om panden in de Raadhuisstraat in Hoogerheide en de Antwerpsestraat in Putte.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Woensdrecht heeft als plaats 15 rijksmonumenten.

- Woensdrecht heeft 2 gemeentelijke monumenten.

- De Sint Jozefkerk, die tijdens de bevrijding in 1944 kapot is geschoten en in 1946 met oorlogsmaterieel weer is opgebouwd, is al jaren in verval. De parochie beschikt niet over de middelen om de kerk op te knappen, waardoor er in augustus 2002 zelfs sprake van is dat het kerkgebouw zou worden gesloten. Sinds die tijd hebben diverse instanties zich ingezet voor behoud en (gedeeltelijke) herbestemming van de kerk. De kerkelijke Commissie Behoud & Herstel heeft in 2014 een plan ingediend voor de overdracht van de kerk aan een civiele ondernemer. Opzet daarvan is dat in de kerk een 5-tal appartementen op hoogte worden gebouwd, waarbij een groot deel van de begane grond nog steeds kan worden gebruikt voor kerkelijke diensten. Het torengebouw ligt markant op de Brabantse Wal en kan worden gebruikt als uitzichtpunt. Het Bisdom Breda heeft ingestemd met deze plannen. Inmiddels is ook een intentieverklaring met de beoogde nieuwe eigenaar overeengekomen.

- Mariakapellen.

- Het Oorlogsmonument bij de Onderstal/Dorpsstraat herinnert de inwoners aan de Canadese militairen van The Royal Hamilton Light Infantry, die in oktober 1944 zijn omgekomen bij de Slag om Woensdrecht.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Jaarmarkt.

- Het Wandelsportcomité van Café Non Plus Ultra organiseert op de laatste zaterdag van augustus de Brabantse Wal Wandeldag, die doorgaans ca. 600 deelnemers trekt. Je kunt kiezen uit de afstanden 7, 14, 21, 30 en 40 kilometer. Wandelen langs en over de steilrand die de overgang vormt van klei naar zand, met polderweggetjes en bos en heidepaadjes in de gemeente Woensdrecht. Afhankelijk van de gekozen afstand lopen de deelnemers via een stukje polder en het kerkdorp de ‘Wal’ op via ’t Koepeltje (met uitzicht op de polder) en ’t Hooghuis richting voormalig zeebad ‘de Duintjes’ naar Hoeve Hildernisse. Via o.a. ‘de Kraaienberg’, Mattenburg en Lindonk lopen de deelnemers langs ‘de Vinkenberg’, Wolvenbos en langs de Vliegbasis terug richting startplaats. Iedereen kan meedoen, hiervoor hoeft men geen lid van een club te zijn. Vanaf 07.00 uur kan er vertrokken worden vanaf zaal Non Plus Ultra. Op de routes zijn rustpunten ingericht. Inlichtingen: tel. 0164-614084.

- De Herdertjestocht is een jaarlijks evenement op de laatste zondag voor kerst (in 2019 voor de 19e keer) en wordt georganiseerd door Buurtvereniging De Straat. Op verschillende locaties in het dorp wordt het kerstverhaal uitgebeeld. De tocht eindigt bij de levende kerststal. Zowel de organisatie, alle medewerkers als alle spelers werken vrijwillig mee. Bijna alle medewerkers komen uit Woensdrecht en de meesten van hen wonen in de Dorpsstraat. De Herdertjestocht is gratis toegankelijk. Voor een indruk van dit evenement zie het verslag van Herdertjestocht 2018 in tekst en beeld en de videoreportage van Herdertjestocht 2018.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Ca. 70 verslagen van wandelingen in de Zuidwesthoek.

- Vanuit Grenspark Kalmthoutse Heide is in 2019 een mountainbikeroute aangelegd tussen Ossendrecht en Putte, die onderdeel is van een grensoverschrijdend netwerk. In 2019 zijn ook mountainbikeroutes aangelegd in de Abdijbossen bij Ossendrecht en de Staartse Heide en Staartse Duinen in Huijbergen. De routes lopen door stukken natuur die niet zo kwetsbaar zijn.

- Vereniging Namiro (Natuur, Milieu en Ruimtelijke Ordening) staat voor groene en waardevolle natuur, een gezond milieu en leefbare ruimtelijke ordening in de gemeente Woensdrecht e.o. Namiro is gesprekspartner bij vraagstukken over natuur, milieu en ruimtelijke ordening waarin veelsoortige belangen van veel verschillende partijen samenkomen. Bijvoorbeeld burgers die hun huis willen (ver)bouwen, ondernemers die hun bedrijf willen vestigen of uitbreiden, projectontwikkelaars die willen investeren in de regio. En ook gemeenten, die bestemmingsplannen willen opstellen of wijzigen, maar ook tot taak hebben te toetsen of al die plannen wel voldoen aan wettelijke voorschriften en vergunningen. Allemaal menselijke belangen, en ieder heeft in zijn of haar belang naar zijn gevoel of overtuiging gelijk. In al die menselijke belangen behartigt Namiro de belangen van de natuur. De natuur kan dat niet zelf maar loopt wel het risico het onderspit te delven, helaas vaak daar waar het gaat om economische belangen.

- "In maart 2021 hebben 11 organisaties een ‘aanvullende’ overeenkomst (addendum) ondertekend om de samenwerking op het gebied van natuur en water op de Brabantse Wal in de gemeente Woensdrecht en omgeving voort te zetten. Ook de Vlaamse organisaties Natuurpunt en het Agentschap Natuur en Bos werken hieraan mee. Water vasthouden. Met deze aanvullende overeenkomst werken de partners aan plannen om de natuur verder te herstellen en het beheer en onderhoud van het gebied goed te regelen. Met maatregelen die op korte termijn uit te voeren zijn, willen de betrokken organisaties zoveel mogelijk water vasthouden in het gebied. Met name bij De Groote Meer, Kleine Meer, Jagersrust in de omgeving van Ossendrecht en Kortenhoeff bij Hoogerheide. Voorbeelden van die maatregelen zijn het herstellen van de leemlagen in vennen, het plaatsen van stuwen en het dichtgooien van greppels en sloten om het te snel wegstromen van water tegen te gaan.

Natuurpunt ondertekent de overeenkomst omdat het werkt aan het beheer en de herinrichting van het Stappersven en De Nol. Het Agentschap voor Natuur en Bos tekent vanuit de verantwoordelijkheid voor het beheer van de Steertse Heide. Al die gebieden maken deel uit van de Kalmthoutse Heide, een gebied waar veel van het water in de vennen van afkomstig is. Met een goede waterhuishouding en inrichting van het gebied kan de natuurkwaliteit in Vlaanderen en in Nederland daarvan profiteren. Waterschap Brabantse Delta neemt het beheer en onderhoud over van het zuiveringsfilter dat in 2020 bij De Groote Meer is aangelegd. Met dit filter wordt op natuurlijke wijze het fosfaat uit het water gezuiverd, voordat het naar De Grote Meer stroomt.

Grote projecten succesvol afgerond. Negen organisaties die deze overeenkomst tekenden, werkten al vanaf 2009 samen en hebben daarvoor in 2009 en 2014 twee opeenvolgende convenanten gesloten. Op basis daarvan zijn vrijwel alle projecten succesvol uitgevoerd, zoals de wateraanvoer naar De Groote Meer, de herinrichting van Jagersrust en het verwijderen van struiken, riet en voedselrijke bodem uit de vennen. Deze overeenkomst is een aanvulling op en voortzetting van het tweede convenant dat in 2014 is gesloten. Grensoverschrijdend onderzoek. De Brabantse Wal is een beschermd natuurgebied (Natura 2000). Voor de inrichting en beheer van dit gebied is het belangrijk dat er voor de lange termijn maatregelen worden voorbereid om dit gebied te behouden. Daarvoor loopt een uitgebreid grensoverschrijdend onderzoek naar het watersysteem (grond- en oppervlaktewater) en de flora en fauna. De betrokken partners verwachten dat de resultaten van het onderzoek medio 2023 bekend zijn. Dan is ook meer duidelijk over welke maatregelen nodig en mogelijk zijn. Die vormen de basis voor het derde convenant.

Samenwerkingspartners. De organisaties die het addendum hebben getekend zijn: provincie Noord-Brabant, Waterschap Brabantse Delta, Evides Waterbedrijf, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Landgoed Groote Meer, Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO), gemeente Woensdrecht, Grenspark Kalmthoutse Heide (NL/B), Natuurpunt (B) en Agentschap voor Natuur en Bos (B). Hans Peter Verroen, lid dagelijks bestuur van Waterschap Brabantse Delta: “We willen blijven werken aan een robuust watersysteem met voldoende schoon water voor mens en mooie natuur op de Brabantse Wal. De samenwerking vanaf 2009 heeft laten zien dat dat succesvol verloopt. Ik ben ook blij dat de Vlaamse partners aansluiten en meewerken aan het versterken van water en natuur in dit gebied. De gezamenlijke studie, voortkomend uit dit addendum, laat zien dat de intentie er is om de schouders te zetten onder het behoud en de verbetering van de Brabantse Wal. Voor nu en in de toekomst!” (bron: Waterschap Brabantse Delta, maart 2021)

- Landgoed Lindonk ligt 2 km N van Woensdrecht, O van de spoorlijn Roosendaal-Vlissingen en Het Markiezaat, Z van Zuidgeest, W van de A58. Het landgoed is toegankelijk vanaf de Beukendreef. Het gebied is 26 hectare groot en is particulier bezit. Lindonk is een landgoed op de rand van de hoge Brabantse zandgronden. Het bestaat overwegend uit naaldbos. Lindonk wordt doorsneden door enkele zandwegen. Landgoed Lindonk wordt vanuit cultuurhistorisch oogpunt hersteld. De vettige toplaag van het perceel ten westen van de spoorbaan is in 2011 afgegraven om nattere én schralere omstandigheden voor de natuur te creëren. Ten oosten van de spoorbaan zijn maatregelen getroffen om het gebiedseigen kwelwater op de Brabantse Wal vast te houden. Vanwege de rijke flora en fauna wil Brabants Landschap hier dotterbloemhooiland ontwikkelen. Honden zijn niet toegestaan, ook niet aangelijnd.

- De Hogerwaardpolder is een polder en ‘natuurontwikkelingsgebied’ in gedeeltelijk gemeente Woensdrecht, gedeeltelijk gemeente Reimerswaal. De naam wordt ook wel gespeld als Hoogerwaardpolder. De Hogerwaardpolder ligt NW van Woensdrecht. O grenzend aan de Reimerswaalweg, Z aan de A58, W aan het Schelde-Rijnkanaal, N aan Het Markiezaat. Oppervlakte 250 hectare. De polder heeft nog een uitgesproken agrarische functie. Het ‘natuurgebied in wording’ wordt beheerd door Het Brabants Landschap.

“In de zuidwesthoek van de Hogerwaardpolder ligt nog een klein restant van de voormalige ‘Geule’, een kreek die tot ver in de 19e eeuw Noord-Brabant en Zeeland van elkaar scheidde. Beide provincies kregen hier eerst een vaste verbinding door een spoorwegdam, waarna in 1893 door bedijking de Hogerwaardpolder ontstond. Nog in 1976 werd op illegale wijze een groot deel van het kreekrestant gedempt. In 1998 hebben wij de Geule, compleet met kreekrug, gereconstrueerd, waarbij oude hoogtelijnkaarten ons dienstbaar waren. Gekozen is voor een eigen waterhuishouding. De kreek is afgesloten van het polderwater, omdat in de poldersloten veel meststoffen uitspoelen. De kreekrug is ingezaaid met een bloemrijk mengsel waaronder veel rode klaver.

Op de kale oever ontkiemde onder meer rood guichelheil, terwijl zich in het heldere, kalkrijke water gewone waterranonkel vestigde. Bergeend en kluut kwamen tot broeden. Andere vogels die aan de herstelde kreek kwamen foerageren, waren onder meer nijlgans, Canadese gans, Indische gans, ooievaar, regenwulp, grutto, kievit, scholekster, slobeend, kokmeeuw, kleine mantelmeeuw en watersnip. De vos was, getuige zijn prenten, al bij de aanleg van de kreek aanwezig. Belangrijk is dat de natuurliefhebber hier vanaf de weg de vogels van dichtbij kan observeren. In de toekomst willen wij meer kreken herstellen in dit natuurontwikkelingsgebied, die weer moeten aansluiten op de kreken in het Markiezaatsmeer. Als de hele polder in eigendom is, zou zelfs de tussenliggende dijk ontgraven kunnen worden, indien tenminste zijn functie als secundaire waterkering overbodig wordt geacht” (72, 1998).

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Woensdrecht door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Woensdrecht. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Onderwijs en kinderopvang: - Anno 2019 zijn er plannen voor nieuwbouw voor de basisscholen van Woensdrecht (De Poorte en De Stappen), aan de Fortuinstraat. Het wordt een zogeheten integraal kindcentrum (IKC), waar ook de peuterspeelzalen onderdeel van gaan uitmaken. De gemeente sluit niet uit dat ook andere instanties in het nieuwe complex onderdak gaan krijgen. Daarover zijn anno 2019 nog besprekingen gaande.

- Wonen: - Woningstichting Woensdrecht verhuurt en beheert ruim 1.100 woningen en enkele tientallemn bedrijfsruimten in deze gemeente.

- Sport: - McGuns Clan is een team uit de gemeente Woensdrecht, dat - vooral in België - meedoet aan Highland Games. Hoewel dit voornamelijk voor het plezier is, zijn ze wel enorm fanatiek.

- Zorg en welzijn: - De Ossendrechtse buurtschap Leemberg was tot oktober 2017 onder meer bekend vanwege Zorgboerderij De Leemberg die hier gevestigd was. De zorgboerderij was in de jaren daarvoor echter enorm gegroeid, waardoor ze behoefte kregen aan meer ruimte en meer uitdagingen en mogelijkheden voor de deelnemers. Daarom zijn ze in oktober 2017 verhuisd naar de locatie van De Beijaartshoeve in Woensdrecht (Dorpsstraat 51). Zorgondernemer Jacqueline Sommeling heeft boerderijcamping De Beijaartshoeve overgenomen van de familie Kuijlen, om er naast de camping haar zorgboerderij voor te zetten. Daarnaast is er in 2019 ook een kinderboerderij gerealiseerd en appartementen voor beschermd wonen. Zorgboerderij De Leemberg is een plek waar mensen met een verstandelijke beperking, autisme en psychische hulpvragen terecht kunnen voor dagbesteding, het ontlasten van mantelzorgers en zaterdagmorgen-opvang voor de jeugd.

"De zorgboerderij wordt gecombineerd met een kinderboerderij en kleine camping, waardoor er verschillende activiteiten voor de deelnemers van de dagbesteding zijn. Er is een kinderboerderijteam, een kantineteam, een keukenteam, een klusteam en natuurlijk de dieren die verzorgd moeten worden. Voor ieder wat wils en genoeg variatie. Ook voor kleinschalig, gezellig, huiselijk wonen met persoonlijke zorg en aandacht ben je bij ons op het juiste adres. Wij willen onze deelnemers en bewoners een plek bieden waar je met plezier bent en waar gewerkt en gewoond kan worden in eigen tempo en zonder druk, maar wel met een duidelijk doel. Een veilige plek waar je welkom bent en je je thuis voelt!" Bijzonder is dat de zorgboerderij een Quattrocycle heeft. Met deze speciale fiets is het mogelijk om met alle deelnemers van de dagbesteding te gaan fietsen, ook als deelnemers slecht ter been zijn of bijvoorbeeld evenwichtsstoornissen hebben. - Videoreportage over Zorgboerderij De Leemberg (nog op de oude locatie, maar het concept zal op hoofdlijnen vast hetzelfde zijn gebleven, vandaar dat het ons toch nog functioneel lijkt om deze video te linken).

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Woensdrecht.

Reacties

(2)

Weten jullie de herkomst van de straatnaam Fianestraat?

Goede vraag! De straat viel overigens vanouds onder de gemeente Woensdrecht, maar is bij de herindelingen van 1997 overgegaan naar de gemeente Bergen op Zoom (evenals de nabijgelegen buurtschap Heimolen) (zie https://www.openstreetmap.org/relation/1379570#map=15/51.4679/4.2978. De oranje lijn is de huidige gemeentegrens). De straatnaam wordt daarom enkele malen op https://www.plaatsengids.nl/bergen-op-zoom vermeld, i.v.m. enkele bezienswaardigheden aldaar.

Maar over de straatnaam: ik heb geen idee. Het intrigeert wel, omdat het de enige straat in Nederland blijkt te zijn met deze naam! Dus die Fiane was mogelijk een typisch lokaal fenomeen. Maar wie of wat was die Fiane dan? Ik heb de vraag ingediend bij de heemkundekring betreffende het grondgebied van de gemeente Woensdrecht (omdat het daar vanouds immers onder viel). Zodra ik een reactie heb, plaats ik die hier en laat ik het u weten.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen