Status

- Nieuwpoort is een stad in de provincie Zuid-Holland, in de streek Alblasserwaard, gemeente Molenlanden. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1985. In 1986 over naar gemeente Liesveld, in 2013 over naar gemeente Molenwaard, in 2019 over naar gemeente Molenlanden.

- Wapen van de voormalige gemeente Nieuwpoort.

- De stad heeft een jumelage (stedenband) met Nieuwpoort in België.

- Het stadje Nieuwpoort is aan elkaar gegroeid met het naastgelegen dorp Langerak. Beide kleine kernen delen ook veel voorzieningen en hebben veel gemeenschappelijke verenigingen, evenementen en activiteiten (waarover je elders op deze pagina alles kunt lezen). Ze worden dan ook in brede kring als een tweelingkern beschouwd. Alleen over de volgorde van de naam is men het nog niet eens (wat ook begrijpelijk is bij twee gelijkwaardige kernen); wij hebben de indruk dat de benaming Langerak-Nieuwpoort en die met de omgekeerde volgorde ongeveer even vaak worden gehanteerd (zie daarvoor de hoofdstukken Evenementen en Links).

Naam

Oudere vermeldingen
1283 kopie 1449 libertatem Nove Ville, Nova Villa, 1283 kopie 1603 den nyewe poirt, Nyepoort, in den Niipoirt, 1334 Nuweport, 1365 in die Nieuw-poort, 1368 van Nierporte, vuyter Nierporte, 1518 Halff die Nyeupoort, 1573 Nijepoort, 1665 Nieuwpoort, ca. 1696 Niupoort.

Naamsverklaring
Samenstelling van nieuw en het Middelnederlandse port, poort 'haven, stapelplaats, stad'. Vergelijk Nieuwpoort bij Veurne (B): 1163 in Nouo opido, 1214 de Nouo portu, en idem bij Duinkerken (Fra): 1180 kopie 12e eeuw de Nouo portu, 1190 kopie ca. 1220 Nieweport. Men heeft wel gemeend dat de Zuid-Hollandse plaats door Belgische emigranten is gesticht, maar hiervoor ontbreken concrete aanwijzingen.(1)

Ligging

De stad Nieuwpoort ligt NO van het dorp Groot-Ammers en W van het dorp Langerak en grenst in het N aan de Lek, tegenover de stad Schoonhoven.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Nieuwpoort, die slechts de stad omvat, 97 huizen met 510 inwoners. Tegenwoordig heeft het stadje ca. 550 huizen met ca. 1.400 inwoners.

Geschiedenis

Nieuwpoort heeft in 1283 stadsrechten gekregen. Vanwege de strategische ligging op de grens van Holland en het Sticht Utrecht, krijgt het stadje in de loop der eeuwen veel strijd te verduren. De oorlog tegen Lodewijk XIV, in de jaren zeventig van de 17e eeuw, is reden voor de aanleg van vestingwerken volgens het verbeterde Oud Nederlands vestingstelsel. Tientallen panden zijn hiervoor gesloopt. In 1795 veroveren de Franse troepen Nederland, waarna de vesting zijn functie verliest. Praktische betekenis hebben de vestingwallen nog in die zin dat ze tijdens de watersnood van 1809 en de stormvloed van 1820 bescherming bieden tegen het hoge water. Om die reden hebben ook welgestelde boeren uit de waard in die tijd een zogeheten waterschuur in bezit binnen de wallen. In tijden van nood dient die als tijdelijk onderkomen voor mens en dier. Dit is de voornaamste reden dat de vestingwerken niet zijn gesloopt, maar voor het overgrote deel bewaard zijn gebleven. Hierdoor is dit een van de meest gave bewaard gebleven vestingen uit de Oud-Hollandse Waterlinie. Vanaf de jaren vijftig van de 20e eeuw raken diverse panden in verval. In 1969 zijn de wallen en grachten benoemd tot rijksmonument. Dat heeft tot gevolg dat in de jaren zeventig de zuidelijke wallen en grachten zijn gerestaureerd. In het kader van de dijkverzwaring volgen de noordelijke wallen en grachten eind jaren negentig.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze kern, kun je terecht bij de volgende instanties:

- Historische Kring Nieuwpoort (HKN) is opgericht in 1980 en houdt zich bezig met het verzamelen van kennis over de geschiedenis van de in de naam genoemde kern plus de buurkernen Waal, Langerak, Groot-Ammers en Streefkerk, oftewel het grondgebied van de voormalige gemeente Liesveld. De Historische Kring houdt zich bezig met: het organiseren van bijeenkomsten over historische onderwerpen; het verzamelen en ordenen van voorwerpen van historisch belang; onderzoek doen naar en vastleggen van de historie van bewoners en de vijf kernen van de voormalige gemeente Liesveld; het aanleggen en onderhouden van een bibliotheek met boeken over onderwerpen uit de streek; het verzamelen en digitaliseren van oude foto’s uit het werkgebied; het verzamelen van rouw-, trouw- en geboortekaartjes uit het werkgebied en deze verwerken in het genealogiebestand; het digitaliseren van Doop- Trouw- en Begraafboeken (DTB’s) en akten van de Burgerlijke Stand. Om alle inwoners en geïnteresseerden te kunnen tonen wat de HKN in de loop der jaren aan spullen en informatie heeft verzameld, worden er een aantal keren per jaar tentoonstellingen gehouden in Museum Het Stadhuis.

- Historisch Museum Het Stadhuis met inundatiesluis is een bezienswaardigheid op zich. Verder bestaat de vaste collectie van het museum uit alledaagse voorwerpen uit de streek. Daarnaast is er tweemaal per jaar een wisselende tentoonstelling met uiteenlopende onderwerpen. De entree van het museum voor niet-leden bedraagt € 2,00 per persoon. Kinderen t/m 12 jaar mogen gratis naar binnen. Openingstijden: donderdag 10.00-16.00 uur, zaterdag 13.30-17.00 uur (alleen van april tot en met oktober), Tweede Paasdag, Hemelvaartsdag en Tweede Pinksterdag 13.30-17.00 uur. Voor vragen op het gebied van je familiegeschiedenis in het gebied van de voormalige gemeente Liesveld, kun je ook in Het Stadhuis terecht (op donderdag). Zowel in het Museum als door historisch Nieuwpoort is het mogelijk om onder deskundige leiding een rondleiding te krijgen. De gidsen op locatie maken het verhaal nog meer beeldend. Voor de rondleidingen bedragen de kosten € 2,00 per persoon, met een minimum van € 20,00.

Bezienswaardigheden

- Nieuwpoort heeft 56 rijksmonumenten (waarvan er 12 betrekking hebben op de vestingwerken en voor het overige grotendeels aan de Binnenhaven, Buitenhaven en Hoogstraat zijn gelegen). De historische binnenstad is één reeks bezienswaardige panden.

- Nieuwpoort heeft 74 gemeentelijke monumenten.

- De Hervormde (PKN) kerk van Nieuwpoort (Binnenhaven 21) dateert uit de eerste helft van de 16e eeuw. Het is een driebeukige pseudobasiliek met vijfzijdig gesloten koor en smalle kooromgang. De drie beuken en de omgang onder een hoge kap. Ingrijpende vernieuwingen in 1774, toen onder meer de toren werd afgebroken en door een nieuwe westgevel, waarboven open koepeltorentje, vervangen. De kerk is in 1842-1843 hersteld. Inwendig slanke zuilen; over de rijzige middenbeuk een houten tongewelf met trekbalken en over de zijbeuken en omgang halve tongewelven. Inventaris: preekstoel in Lod. XVI-achtige vormen (1842); doophek (17e eeuw) met voorzangerslezenaar (18e eeuw); mooi gesneden herenbank (1652); drie koperen kronen (18e eeuw?); grafbord (1679); verscheidene grafzerken (17e/18e eeuw). Klokkenstoel met klok uit 1605 van H. Meurs, diam. 67,3 cm.

- "De Christelijke Gereformeerde Kerk (CGK) van Nieuwpoort (Hoogstraat 5) is geïnstitueerd in 1899. In de eerste jaren kwam de gemeente samen in het Pieterskerkje. Dit kerkje is nog steeds te vinden achter het Arsenaal aan de Achterweg. Dit kerkgebouw kon maximaal ruim 100 bezoekers bevatten. In 1918 vertoont de gemeente echter een zodanige groei dat soms mensen naar huis gestuurd moeten worden. Er wordt gezocht naar een ruimer pand evenals naar een geschikte woning als pastorie voor een nog te beroepen predikant. Eind 1920 wordt het huidige gebouw aan de Hoofdstraat (tegenwoordig Hoogstraat) aangekocht en start een ingrijpende verbouwing. In 1921 verhuist de gemeente naar het huidige gebouw dat dateert uit 1902 en voorheen diende als kaaspakhuis met aangrenzende wagenschuur en paardenstal." (bron: site van de lokale Christelijke Gereformeerde Kerk) Door het dichtslibben en verzanden van de noordoostelijke gracht werd het moeilijk de rivier te bereiken om de kaas verder per schip te vervoeren. Het interieur van de kerk met 270 zitplaatsen is met veel zelfwerkzaamheid regelmatig verbeterd en aangepast; de aangrenzende percelen zijn bestemd tot consistorie en verenigingsgebouw. De kerk is een gemeentelijk monument.

- Om Holland beter te kunnen verdedigen is in de jaren 1673-1695 rond Nieuwpoort een nieuwe omwalling aangelegd. Onderdeel van deze modernisering was de bouw van een nieuw stadhuis, dat gebouwd is in 1697. Het Stadhuis (Hoogstraat 53) heeft een bordes aan de voorzijde. Het dak is bekroond door een omlopend schilddak met open koepeltorentje. Het gebouw staat op een overkluizing van de Haven met aan de achterzijde een waaggebouw met gezwenkte topgevel. Onder het pand bevindt zich een inundatiesluis. Het stadhuis is tegenwoordig een museum, waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis.

- "Het voormalige Veerhuis in Nieuwpoort (Buitenhaven 29) ) is in 1871-1872 in een Ambachtelijk-traditionele bouwtrant gebouwd door de plaatselijke metselaar Gijsbert den Besten. Het gebouw was bestemd als wachtgebouw, agentschap voor de beurtschippers en woning voor de veerschipper. Nadat het voetveer in de jaren '20 van de 20e eeuw is opgeheven is het veerhuis onder meer in gebruik geweest als verenigingsgebouw. Door de dijkverhogingen in de jaren '90 ligt het veerhuis binnen de bedijkingen. In 1996 is aan de noordzijde een walmuur om het gebouw gemetseld. Tevens is toen de fundering verbeterd. De oorspronkelijk indeling van het gebouw is gehandhaafd. Uit de architectuur blijkt dat, waarschijnlijk mede in verband met hoge waterstanden, de voornaamste ruimte (namelijk de gelag- en wachtkamer) zich bevond op de relatief hoge verdieping. Van hieruit had men tevens een goed uitzicht over de rivier en het voetveer.

Het veerhuis is cultuurhistorisch van algemeen belang vanwege zijn oorspronkelijke functie, als representatief voorbeeld van een veerhuis uit het derde kwart van de 19de eeuw. Het complex is architectuurhistorisch van algemeen belang als karakteristiek voorbeeld van een veerhuis uit het derde kwart van de 19de eeuw in Ambachtelijk traditionele bouwtrant, met de voor de bouwtijd typische toepassing van baksteen architectuur, wat blijkt uit de bijzondere aandacht die binnen de sobere vormgeving is besteed aan de detailering. Het veerhuis heeft een duidelijke ensemblewaarde vanwege de ruimtelijke en functionele samenhang met de bijbehorende schuur. Het veerhuis is van belang vanwege zijn beeldbepalende situering, even buitende stadswallen nabij de haven aan de Lek, die samenhangt met de functie. Als duidelijk herkenningspunt aan de noordzijde van de stad speelt het stedebouwkundig tevens een belangrijke rol binnen het beschermde stadsgezicht van Nieuwpoort. Dergelijke veerhuizen langs de Hollandse rivieren, die bovendien duidelijk als zodanig herkenbaar zijn en bovendien zeer gaaf wat betreft hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering van zowel het in- als exterieur, zijn betrekkelijk zeldzaam." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Ook de bijbehorende schuur is een rijksmonument: "De in een Ambachtelijke-Traditionele bouwtrant opgetrokken schuur kwam in 1873 tot stand, nadat eerder, in 1871-1872, het bijbehorende veerhuis was gebouwd. De schuur ligt direct nabij het veerhuis, iets ten westen ervan. Het springt met de rooilijn in zuidelijke richting iets naar voren, zodat men met paard en wagen voorlangs het veerhuis de schuur in kon gaan. In de schuur konden paarden worden gestald. Hieraan herinneren nog ijzeren ringen tegen de muur van de schuur. Nadat het voetveer in de jaren '20 van de 20e eeuw is opgeheven is de schuur als opslagruimte in gebruik geweest."

- Gevelstenen in Nieuwpoort.

Jaarlijkse evenementen

- Jaarlijks op een zaterdag eind november is er de Wallencross, een fietscross op, over en om de vestingwallen van Nieuwpoort. De Wallencross is onderdeel van de Wintercompetitie van Rennersclub Jan van Arckel. Voor een indruk van dit evenement zie deze dronevideo van de Wallencross editie 2017 en deze fotoreportage van de Wallencross editie 2019.

Natuur en recreatie

- "Watersportvereniging WSV Nova Portus heeft haar jachthaven in Nieuwpoort, een van de kleinste vestingsteden van Nederland. Het is een kleine verenigingshaven, mooi en rustig gelegen aan de rivier de Lek. In de nabijheid zijn er strandjes waar het heerlijk vertoeven is. Ook ons pittoreske stadje heeft veel te bieden. Zo kunt u onder andere een mooie stadswandeling maken over de vestingwallen, het museum bezoeken in ons prachtige stadhuis, gebruik maken van de horeca in ons centrum, en vanuit hier prachtige fietstochten of wandelingen maken door de Alblasserwaard. Ook zilverstad Schoonhoven ligt op loopafstand, aan de overkant van de Lek. Genoeg redenen om onze jachthaven eens te bezoeken!

Passanten zijn van harte welkom. Wij hebben enkele ligplaatsen voor boten met een maximale lengte van 13.00 m. Voorzieningen en tarieven. Stroom en water is op de steigers aanwezig en er bevindt zich een sanitaire unit. We hebben geen wifi in de haven. Het passantentarief is € 1,00 per strekkende meter en tegen betaling kunt u stroom afnemen. Aankomst. Bij aankomst dient u zich telefonisch te melden bij de havenmeester via 06-19716596. Let op! Bij het invaren van de haven kan er een sterke stroming ontstaan door het langsvaren van binnenvaartschepen. Wacht even met invaren tot deze schepen voorbij zijn en de stroming afgenomen is. Graag tot ziens!"

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Nieuwpoort (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Nieuwpoort, met informatie voor inwoners en toeristen/recreanten.

- Belangenvereniging: - In de meeste kernen van de gemeente Molenwaard zijn klankbordgroepen actief. Deze klankbordgroepen bestaan uit inwoners van de desbetreffende kernen en een vertegenwoordiging vanuit de gemeente, die gezamenlijk knelpunten en wensen op het gebied van leefbaarheid in de kern(en) inventariseren en oplossingen voordragen. Er is ook een Klankbordgroep Nieuwpoort-Langerak. Heb je als inwoner vragen, opmerkingen of wensen, schroom dan niet om deze bij hen neer te leggen. Dat kan door hen een mail te sturen of rechtstreeks contact op te nemen met een van de leden van de Klankbordgroep.

- Jeugd en jongeren: - "Tieneravond Langerak-Nieuwpoort zijn gezellige, sportieve en leerzame avonden in de 'haven', voor alle tieners uit de omgeving. Ben jij een tiener en heb je zin om samen met een heleboel leeftijdsgenoten mee te doen tijdens de spellen van de Tieneravond? Kom dan ook! Je kunt altijd meedoen, er is plaats voor iedereen. We zijn ontzettend actief en sportief en daarnaast gaan we samen nadenken over een klein stukje van de Bijbel."

- Muziek: - Muziekvereniging Kunst Na Arbeid (KNA) is er voor de dorpskernen Nieuwpoort, Langerak en Groot-Ammers. Ze spelen regelmatig op straat en geven jaarlijks diverse grote en kleine concerten in de regio. De vereniging bestaat uit een mallet percussie band, een leerlingen opstaporkest en een fanfare. KNA verzorgt zelf de opleidingen van de leerlingen. Ze hebben gediplomeerde docenten die hen zowel praktisch als theoretisch opleiden. Voor de allerkleinsten zijn er blokfluitlessen.

- Interkerkelijk Koor (IKK) Nieuwpoort-Langerak is opgericht in 1964. Het is een gemengd koor met ruim 110 leden. De zangers en zangeressen komen niet alleen uit de genoemde kernen, maar ook uit vele omliggende plaatsen. De leden zijn aangesloten bij verschillende kerken, vandaar het woord Interkerkelijk in de naam van het koor. "Het repertoire van het IKK varieert van het eenvoudig geestelijk lied tot de wat grotere werken en oratoria. Het koor zingt in Nieuwpoort, maar ook elders in de regio en soms zelfs in het buitenland, en verleent ook medewerking aan radio- en cd-opnames. Dirigent van het IKK is Peter Burger. Op de wekelijkse repetities weet hij het koor met enthousiasme en plezier te laten zingen, dit alles tot Gods eer."

- Sport: - Hengelsportvereniging HSV De Karper Nieuwpoort-Langerak is opgericht in 1956.

- "Kv Triade (opgericht in 1975) is de korfbalvereniging van Nieuwpoort en Langerak, waar naast prestatie de gezelligheid hoog in het vaandel staat. Lid worden? Een prima idee! Kom dan gewoon eens kennis maken met de sport en onze vereniging. Korfbalvereniging Triade nodigt daarvoor iedereen van harte uit. Je mag eerst drie trainingen meemaken, voordat je beslist of je lid wilt worden. Kijk hieronder voor de trainingstijden voor de verschillende teams. Kv Triade telt momenteel vier seniorenteams en acht jeugdteams." "Wij zijn de fanatieke aanhang van Triade, de Fanatics! Een ploegje dat zich inzet voor sfeer en amusement voor toeschouwers tijdens de wedstrijden. Wij zijn voornamelijk actief in het zaalseizoen. Iedereen is altijd welkom om zich bij de Fanatics te voegen; denk aan het trommelen, het ophangen van de spandoeken, het lopen in onze mascotte, het maken van foto’s, het afsteken van bijvoorbeeld confetti shooters en voornamelijk het 1e van onze vereniging naar de overwinning juichen."

- Vrouwen: - "Coffee Morning Langerak-Nieuwpoort zijn gezellige koffie-ochtenden voor vrouwen uit deze kernen, waarbij vaak een activiteit wordt georganiseerd. Elke ochtend zal ook in het teken staan van delen. Zoals we die ochtend ons leven delen met elkaar in gezelligheid, mogen we dat voortzetten als we weer onze eigen weg gaan. We hebben elke keer iets klaar staan, wat je in mag pakken. Een mooie groet op kan zetten en dan kunt uitdelen aan iemand. Iemand die ziek is of iemand die altijd voor jou klaar staat."

- Welzijn: - Iets goeds doen voor een ander, dat is de drijfveer van Gea van Andel en Karin Schakel met hun in voorjaar 2017 gestarte initiatief Hemelsbreed Langerak-Nieuwpoort. Simpelweg de deur openzetten en mensen welkom heten. Via via nodigden Gea en Karin gasten uit en inmiddels loopt het min of meer vanzelf. "Iedereen mag komen. We hebben ons daarbij ook gericht op mensen met een andere culturele achtergrond. Het kost hen vaak moeite om contacten te leggen met Nederlanders. We praten met hen zo veel mogelijk Nederlands, omdat dat ongelofelijk helpt bij het spreken van de taal. Dat is zo belangrijk."

Ze verzamelden ook spullen om rond de feestdagen pakketten uit te delen. "We hebben heel veel gekregen en uiteindelijk 35 unieke pakketten gemaakt. Ze werden uitgedeeld om mensen een hart onder de riem te steken." Ook kan maandelijks iedereen aanschuiven voor een (warme) maaltijd, zelf daarvoor etenswaren meenemen en ze in de keuken bereiden. "Opgeven is niet nodig; we zetten gewoon de deur open. Of er genoeg is voor iedereen? We denken in oplossingen; als er genoeg is voor tien, is er ook genoeg voor vijftien." Ze willen met het initiatief ook anderen in de regio inspireren. "We willen graag laten zien dat iets goeds doen niet ingewikkeld hoeft te zijn, dat je dichtbij huis zo veel voor anderen kunt betekenen. De tocht van het leven gaat veel gemakkelijker als je met anderen mee kunt lopen." (bron en voor nadere informatie zie: Het Kontakt, 17-1-2018)

- Veiligheid: - Brandweer Langerak-Nieuwpoort.

- EHBO-vereniging Langerak-Nieuwpoort.

- Bedrijfsleven / ondernemen: - Ondernemersvereniging Langerak-Nieuwpoort behartigt de belangen van de ondernemers in deze kernen. Tevens organiseert zij winkeliersacties en andere evenementen.

- Puzzel: - "Wat doe je als je vanwege het coronavirus gedwongen thuis moet blijven en je genoeg hebt van het kijken naar een schermpje? Nou, puzzelen. In deze tijd van thuis blijven is er weer tijd voor ouderwets legpuzzelplezier. De markt van puzzels zat al in de lift en gaat in de coronacrisis helemaal door het dak. Vooral de wereldberoemde Jan van Haasteren puzzels zijn populair. Er worden nu meer puzzels verkocht dan ooit en ook veel meer jongeren zijn aan het puzzelen geslagen. Ook op Marktplaats worden veel puzzels aangeboden en op Facebook-groepen kun je puzzels ruilen. Ook Forten.nl doet mee met de puzzeltrend. Bij ons kun je elke week een nieuwe puzzel maken van een fort, het militaire landschap, een vestingstad of een ander onderdeel van de waterlinie. Ga lekker aan de slag en laat ons weten wat je van de puzzels vindt." (bron: Forten.nl, mei 2020) - Hier vind je de puzzel van Vesting Nieuwpoort (180 stukjes). Een voorbeeld van de puzzel vind je door te klikken op het ‘afbeeldingicoontje’ linksonder in de donkergrijze balk. - Hier vind je de puzzels van de andere forten en dergelijke.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)