Status

- 'Achterste Brug en Voorste Brug' is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, gemeente Valkenswaard. T/m 1809 gemeente Bergeijk. In 1810 over naar gemeente Borkel en Schaft, per 1-5-1934 over naar gemeente Valkenswaard.

- De buurtschap 'Achterste Brug en Voorste Brug' valt onder het tweelingdorp Borkel en Schaft, maar omdat dat dorp in 1978 geen eigen postcode en postale plaatsnaam heeft gekregen in het postcodeboek, liggen beide plaatsen voor de postadressen 'in' Valkenswaard.

- De buurtschap heeft geen plaatsnaamborden (in de omgeving staat wél een richtingbordje naar het buurtschapsdeel Achterste Brug), en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat, al zou de straatnaam Achterste Brug je daar wel een vermoeden van kunnen geven. De buurtschap wordt onderscheiden in de delen Achterste Brug en Voorste Brug.

Naam

Oudere vermeldingen
1856 (Kuijperkaart) Achterste Brug en Voorste Brug.

Naamsverklaring
Genoemd naar de achterste respectievelijk voorste van de twee aan dezelfde weg over de Dommel gelegen bruggen.(1) Kennelijk is de loop van de Dommel hier in de loop der tijd verlegd, want tegenwoordig loopt dit riviertje O langs de buurtschap, en is ter plekke geen sprake meer van bruggen over de Dommel, althans niet zoals bedoeld in de naamsverklaring.

Ligging

Buurtschap 'Achterste Brug en Voorste Brug' ligt rond de wegen Hoeverdijk (het gedeelte van deze weg vanaf rond huisnummer 88, in Z richting) en Achterste Brug. De buurtschap ligt ZW van het tweelingdorp Borkel en Schaft, W van de rivier de Dommel, ZZW van de dorpen Valkenswaard en Dommelen, N van Neerpelt in België en ZO van de dorpen Bergeijk en Westerhoven.

Statistische gegevens

Buurtschap 'Achterste Brug en Voorste Brug' omvat circa 25 huizen met circa 65 inwoners.

Beschrijving

Journalist Pierre van Beek (1907-1993) heeft in de loop van zijn carrière vele honderden artikelen geschreven, onder andere over heemkundige aspecten van Tilburg en plaatsen in de omgeving daarvan. Onder de link vind je de gedigitaliseerde artikelen, ondergebracht op de website CuBra, het 'webmagazine Cultureel Brabant'. Een van zijn 'pareltjes' is een artikel over Achterste Brug en de aldaar - tussen de gietijzeren grenspalen 182 en 183 - gelegen grenssteen de 'Graaf van Loon', door welke naam Van Beek zó gefascineerd raakte - en omdat hij wilde weten hoe deze steen aan die naam komt - dat hij dit gebiedje minutieus heeft uitgekamd en beschreven. Hieronder vatten wij er enkele alinea's uit samen:

Ingemetseld
"Het gebied van het graafschap Loon boorde zich eertijds met een uitstekende punt in het huidige, Nederlandse territoir. Vlakbij het gehucht Achterste Brug, waar de rivier de Dommel thans de Nederlandse grens overschrijdt. In het Dommeldal ligt hier een beemd, Het Kuiperke genaamd, en daarin 'huist' de stenen 'Graaf van Loon', iets ZO van de kern van het gehucht. Hij laat zich niet gemakkelijk ontdekken, want hij zit verscholen tussen hoogopgaand loofhout en weelderig tierend onkruid aan de rand van een vrij brede, maar ondiepe, uitgedroogde sloot langs akkerland. Bovendien leidt de weg erheen over particulier terrein. Ge wordt geconfronteerd met een grote wat vierkante zwerfkei zoals we die in onze Kempische gebieden ook aantreffen. Hij staat loodrecht ingemetseld in een cementen voetstuk, waar hij circa 80 cm bovenuit steekt.

Zo'n schoorsteen
Een meer afgelegen gehucht als de Achterste Brug zult ge niet gemakkelijk ontdekken, al vertoont ook dit zelfs duidelijk de tekenen van onze tijd. Oorspronkelijk bestond het uit zeven boerderijen, alle op de zon gebouwd. Enkele van deze zijn reeds, of worden momenteel, gerestaureerd en verbouwd tot tweede woningen, waardoor aan karakter wordt ingeboet. Dit is onder andere het geval met een van de oudste boerderijen, die ge er onmiddellijk tussenuit pikt door haar bizarre, achtkantige schoorsteen die bij de restauratie gehandhaafd bleef. De laatste oorspronkelijk Achterste Bruggenaar was een zekere Aerts, die naar Borkel is verhuisd. Met krantenpapier dichtgeplakte werelden bestaan niet meer, maar bij Achterste Brug krijgt ge toch wel het gevoel dat dit gehucht eens tot die wereld heeft behoord. Dat heeft dan echter toch wel alleen betrekking op de eerste helft van de 20e eeuw en de laatste helft van de 19e.

Oude posthut
In de 18e eeuw en de eerste helft van de 19e eeuw liep de postroute Breda-Maastricht over Schaft naar Achel, dwars door het Dommeldal en vlak langs de 'Graaf van Loon'. Daartoe was een dijk aangelegd door de reeds genoemde beemd Het Kuiperke. Noordwaarts ging deze weg naar Valkenswaard en over het westelijk deel van Aalst, langs het slot van Aalst over Gennep naar Eindhoven. Langs zo'n weg plachten posthutten te staan. De meeste hiervan zijn verdwenen omdat er mede door hun eenzame ligging in dorre heidestreken geen emplooi voor te vinden was. Tot de laatst overgebleven posthutten behoort de 'boerderij' met de achthoekige schoorsteen aan de Achterste Brug. Vaak was zo'n 'posthut' tevens een herberg. Zo ook hier. De grootvader van een eigenaar van deze boerderij behoorde nog tot het gilde van de 'haarteuten'. Dat waren rondreizende handelaars in mensenhaar.

Oerbodem
Achterste Brug wordt wel beschouwd als de oudste nederzetting van Borkel. Archeologische vondsten en namen van landerijen zouden daar op wijzen. Men moet zich de omgeving dan voorstellen als 'gemeyntgronden' van heide en bossen en tal van verspreide vennen! Zo zegt Van der Aa dat er bijvoorbeeld te Borkel niet een huis stond vanwaar men niet met een bal op de hei kon gooien. Wat moet het dan wel niet aan de Achterste Brug geweest zijn...

Een deel van die gronden is in cultuur gebracht, maar daar bij de Achterste Brug ligt er ook nog een stuk bij zoals het uit Gods hand gevallen is. Ge vindt die woeste gronden rechts en links, zuidelijk van het gehucht, langs een naar Neerpelt leidende brede en in de hoge zomer stoffige zandweg, die een inzinking in het gebied vormt. Een deel van het woeste terrein is Nederlands, het andere Belgisch territoir. De landsgrens steekt de zandweg over bij de met vele kogelgaten doorboorde grenspaal nr. 184. Het is ook hier, dat een voor voetgangers vrij toegankelijk pad naar boven voert naar het mooiste deel van het gebied. Al spoedig kijkt ge vanaf een heuveltop op de sombere waterspiegel van het tussen rossen ingebedde Kraaiven. Meer zuidelijk daarvan stroomt de Dommel. Teruggekeerd op de zandweg en deze zuidwaarts vervolgend, kort voordat de weg de stenen Dommelbrug oversteekt, ligt een Nederlands-Belgisch heidegebied, dat zich kenmerkt door een woeste ongereptheid en dat langs de weg nog sporen van brand vertoont.

Rechtsaf leidt in zuidwestelijke richting een ruw heidepad naar grenspaal nr. 185, waar de grens een ietwat stompe hoek naar het noordwesten maakt. Opgesloten tussen dit pad en de Nederlandse grens mediteert het langgerekte Hageven, vergezeld van een paar kleinere satellietvennetjes. Westelijk hiervan strekt zich een wild, geaccidenteerd met wat laag loofhout en dennen beplant Nederlands gebied uit, dat de Franse naam van de Plateaux draagt. Het hele complex van de Achterste Brug dat we hier bespreken, wordt ten westen afgesloten door de grote weg Valkenswaard-Hasselt en aan de oostkant door de Dommel. Met het dunbevolkte achterland vormt deze situatie wellicht een verklaring voor de ongereptheid van deze uithoek aan de grens."

Update: de hierboven beschreven grenspaal 184 is helaas spoorloos verdwenen. De hieronder, onder het kopje Landschap, natuur en recreatie beschreven wandelroute, meldt namelijk: "Vroeger waren grenspalen barricades waar je echt niet zomaar aan voorbij kwam. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de gehele grens onder Duits bewind - Nederland was neutraal gebied - met elektrische stroomdraden afgezet. Op sommige plaatsen werd een raamkozijn tussen de draden geklemd om zo door het ontstane gat het neutrale land te kunnen bereiken. Grenspaal 184 was een cultuurhistorisch monument: het droeg nog kogelgaten uit de Tweede Wereldoorlog. Deze honderden kilo’s zware paal is tot twee keer toe gestolen:

Op 18 augustus 2005 ontdekte een vrijwilliger van het Hageven dat grenspaal 184 was verdwenen. Hij verwittigde meteen de politie. Een paar weken later, op 9 september, werd de paal teruggevonden. De grenspaal was ’s nachts voor de hekken van een machinefabriek in Maarheeze gedeponeerd. Volgens de wet mag een grenspaal alleen in aanwezigheid van de betrokken burgemeesters en grenspalencommissies worden teruggeplaatst. Daarom kwamen de burgemeesters van Neerpelt en Valkenswaard op 24 november 2005 samen in actie om grenspaal 184 met veel ceremonieel naar zijn plek te begeleiden. Echter, op 20 juli 2006 werd deze weer gestolen. Nu met een graafmachine. Sindsdien ontbreekt elk spoor."

Bezienswaardigheden

- "De lage boerderijtjes met hun rieten daken lijken zo te zijn weggelopen uit een Anton Pieck-achtig tafereeltje uit de 19e eeuw", aldus een bespreking van Valkenswaard en omgeving in het Reformatorisch Dagblad over Achterste Brug en Voorste Brug.

- Voor topografie- en/of grenspaalliefhebbers: in het állerzuidelijkste puntje van de gemeente Valkenswaard én van Achterste Brug staat grenspaal 185. Dit is een viergemeentepunt: NW is gemeente Bergeijk, NO is gemeente Valkenswaard, ZW is gemeente Lommel (B) en ZO is gemeente Neerpelt (B).

Landschap, natuur en recreatie

- Ook de prachtige wandelroute De Bergeijkse Barriere-Plateaux (17 km), vanuit Borkel en Schaft, die onder andere door deze omgeving komt, is lyrisch over de Achterste Brug: "Langs de Lage Heide, die links in ontwikkeling is gebracht, komen we uit bij Achterste Brug. Verder weg van de bewoonde wereld kun je haast niet wonen. Ooit was deze stoffige zandweg de doorgaande weg naar het zuiden. De herberg als het rustpunt voor paard en mens. Hier zou je willen wonen. Hier waan je je in de tijd van vroeger. Dit moet een van de oudst bekende Brabantse nederzettingen zijn geweest." Onder de link vind je een zeer interessante, uitvoerige beschrijving van verleden en heden van zowel de Nederlandse als de Belgische kant van dit gebied, in tekst en beeld.

- De Plateaux-Hageven (een Natura 2000-gebied) is een grensoverschrijdend natuurgebied ZW van Achterste Brug, tussen droge zandgronden en het beekdal van de Dommel. Bossen en heidevelden grenzen hier aan het Hageven van onze zuiderburen. In het Hageven liggen moerassen, rietvelden, broekbossen en poelen. Op de vochtige heide groeien klokjesgentiaan en de vleesetende zonnedauw. In het gebied tref je gallowayrunderen aan. De koeien grazen aan beide zijden van de grens en houden zo het natuurgebied open. De vloeiweiden op De Plateaux zijn in de 19e eeuw aangelegd om de grond geschikt te maken voor hooiwinning (als voer voor paarden). Begin 20e eeuw zijn veel oude vloeiweiden beplant met populieren voor de luciferindustrie. De vloeiweiden krijgen op kunstmatige wijze water toegediend. Dat gaat via een ingenieus stelsel van stenen aquaducten. Het water stroomt van het Maas-Scheldekanaal naar De Plateaux. In september kleuren de vloeiweiden paars, als de herfsttijloos bloeit. In het voorjaar bloeien er wilde orchideeën en hoor je de wielewaal.

- Monumentale linde op Achterste Brug 8, met een - weliswaar meerstammige - stamomtrek van ca. vijf meter.

- Beuk op Achterste Brug 16, met een stamomtrek van 3,20 meter.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Achterste Brug, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Mooie fotoserie van Achterste Brug/De Plateaux-Hageven/het Dommelal door Henri Floor (klik onderaan de pagina op de pijltjes naar rechts) (plattegrond van de wandelroute). - En nog een fotoserie van dezelfde fotograaf met betrekking tot Achterste Brug en omgeving (plattegrond van de wandelroute).

Links

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging Achterste Brug, p/a mevrouw C. van Boxel, Hoeverdijk 90.

- Zorg: - Zorghoeve 't Brugske helpt om kwetsbare mensen volop actief te laten participeren in de maatschappij. Zij worden zelfredzamer en trainen en/of versterken sociale vaardigheden. Op deze manier kunnen kwetsbare mensen meer op zichzelf steunen en minder op hulp van gemeente en overheid leunen. Zorghoeve ’t Brugske ontwikkelt een inspirerende habitat waarin leef-, werk- en woonomgeving centraal staan. Er wordt gewerkt aan sociale activering door middel van een zinvolle dagbesteding. De werkzaamheden vinden plaats op de locatie van Zorghoeve ’t Brugske, op de Achterste Brug. Onder begeleiding worden hier eenvoudige onderhoudswerkzaamheden verricht aan de gewassen en op de akker. De mate van begeleiding en de te verrichten werkzaamheden zijn sterk afhankelijk van de zorgvraag van iedere individuele deelnemer.

- Overige: - Als een van de grootvaders van schrijver, cabaretier en zanger Arthur Umbgrove (de heer De Graaff) overlijdt, erft hij naast een geldsom ook diens boerderij op Achterste Brug. Op zolder ontdekt hij een uitvoerige documentatie, waaruit blijkt dat zijn grootvader op hoog niveau een belangrijke rol heeft gespeeld in het verzet. Deze materie fascineert hem zodanig, dat hij er in 2006 zijn debuutroman over schrijft, genaamd 'Midden op de weg, zo hard mogelijk' (deze nieuwsgierig makende titel blijkt betrekking te hebben op zijn grootvader, die met zijn grote Amerikaanse auto's het liefst midden op de weg reed, want dan had hij de meeste uitwijkruimte, én zo hard mogelijk, want dan zat hij zo kort mogelijk op de weg. Beide factoren droegen volgens hem bij aan de verkeersveiligheid...) Eerder, in 2002, heeft Umbgrove al een cd gemaakt, getiteld 'Achterste Brug', waarop onder andere een gelijknamig nummer. Of dat nummer ook daadwerkelijk over de buurtschap handelt is ons niet bekend. - Interview van Paul de Leeuw met Arthur Umbgrove over zijn debuutroman 'Midden op de weg, zo hard mogelijk'.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)