Zelder

Plaats
Buurtschap
Gennep
Noord-Limburg
Limburg

Zelder

Terug naar boven

Status

- Zelder is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Noord-Limburg, gemeente Gennep. T/m 1972 gemeente Ottersum.

- De buurtschap Zelder valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Ven-Zelderheide. Vóór 2007 was dit dorp formeel nog geen 'woonplaats', daarom viel de buurtschap voordien voor de postadressen, net als Ven-Zelderheide zelf, onder Ottersum.

- De buurtschap Zelder heeft geen plaatsnaamborden, zodat je alleen aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1357 Jan Codken van Sellar, 1380 Sellaer, Seller, Zellaer, 1390 Zellar, 1420 Zeller, 1835 Zelder.

Naamsverklaring
"Samenstelling van laar 'intensief benut bos, bosweide' met een onduidelijk eerste deel. Vergeleken met Zellaar (Mechelen-Bonheiden, B), 1219 Serlar, met verkort Middelnederlands seer, sere 'ziek', ter aanduiding van een plaats waar het zieke vee bijeen werd gedreven. De oude vormen van Zelder bieden hiervoor geen aanknopingspunten. Anderen gaan uit van sel, zaal 'uit één ruimte bestaande woning' of sele ontstaan uit het Germaanse salah* 'wilg (Salix)'."(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Zelder ligt rond de gelijknamige weg en het Z deel van de weg De Steeg, OZO van het dorp Ottersum, Z van het dorp Ven-Zelderheide, NO van het dorp Heijen en O van de stad Gennep. De buurtschap grenst in het O, Z en W aan de rivier de Niers. In het O grenst de buurtschap tevens aan Duitsland (de Niers vormt op deze plek de grens tussen Nederland en Duitsland). In Duitsland liggen de plaatsen Kessel ONO en Hommersum ZO van de buurtschap.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Zelder 4 huizen met 35 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap een handvol huizen, met ca. 15 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In het gebied waar Landgoed Zelder ligt trokken vermoedelijk al mensen rond tussen 8000 en 3000 voor Christus, het Mesolithicum. Zeker was dit het geval tussen 3000 en 1600 voor Christus, het Neolithicum.

In 1990 is op Zelder tijdens de bouw van een loods een Merovingisch grafveld uit de 6e of 7e eeuw n.Chr. ontdekt. Verspreid over opgravingen in 1990 en 1997 zijn in totaal 131 graven ontdekt, waaronder 2 paardengraven. Er zijn o.a. grafgiften als sieraden, wapens, munten en aardewerk gevonden.

"Het schilderachtige gebied is altijd al een aantrekkelijke plek geweest voor bewoning, getuige vondsten uit de Bronstijd en de opgraving van een uitgebreid Merovingisch grafveld uit de zesde/zevende eeuw. Rond 1100 hoorde Zelder toe aan de heren van Gennep, later aan adellijke families zoals Van Sellar (Zelder?), Van Bronckhorst, van Wijlick, Van Wachtendonck, Van Pallandt, Van Gent en als laatste eigenaar Gisbert graaf Wolff Metternich, die het goed in 1914 verkocht aan twee Duitse ontginners. Het landgoed bestaat uit vier boerderijen met landerijen; tegenwoordig is het in bezit van de firma DSV*, die zich richt op het veredelen van graszaden." (bron: Kruisen en kapellen, april 2007)

* De naam van deze kleine buurtschap is internationaal bekend doordat hier sinds 1948 de firma Zelder BV was gevestigd. Het landbouwgewasveredelingsbedrijf specialiseerde zich in maïs, grassen, granen en groenbemesters. Sinds de fusie tot Euro Grass in 2002 beperkt het bedrijf zich tot grassen en kruisbloemige groenbemesters. Sinds 2014 draagt het bedrijf de naam DSV zaden Nederland.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De buurtschap Zelder heeft 2 rijksmonumenten: een schuur uit de 18e eeuw (bij huisnr. 1, NW van de kapel) en de kapel uit ca. 1600 (bij huisnr. 1), beide op het terrein van bovengenoemde firma DSV Zaden Nederland.

- De kapel van Landgoed Zelder staat midden tussen de bebouwing van het landgoed. Omstreeks 1600 werd de kapel gebouwd door Raba van Pallant en Johan Wilhelm van Wachtendonk. De kapel was gewijd aan Sint-Antonius Abt. Van 1635 tot 1663 is het gebouw gebruikt als hervormde kerk. Rond 1940 is de kapel gebruikt als schuur. In 1956 is de kapel gerestaureerd. Sinds 1969 is de kapel een rijksmonument. In 1978 is de kapel opnieuw gerestaureerd.

De bakstenen kapel is opgetrokken op een rechthoekig plattegrond met een driezijdige sluiting. De frontgevel heeft bovenaan een gezwenkte vorm. De in de frontgevel aangebrachte ingang heeft een segmentboog en is afgesloten met een houten deur. Boven de ingang bevindt zich een venster onder een segmentboog.

"Voor de kapel is het huwelijk van Raba van Pallandt met Johan Wilhelm van Wachtendonck in 1594 belangrijk geweest. Zij bracht Zelder in als erfdeel. Het echtpaar bouwde de kapel, die toegewijd werd aan Sint Antonius Abt. De kapel heeft niet lang als zodanig dienst gedaan. Hun dochter Sophie trouwde namelijk met de gereformeerde baron Otto van Gent, gouverneur van Wesel, en zij gaf de kapel na de dood van haar man in 1635 aan de gereformeerde gemeente van Gennep. Toen die haar eigen godshuis in 1663 in de Niersstad in gebruik nam, raakte de kapel in onbruik en zij verviel. Er hebben nog een tijdlang paarden in gestaan, en ook werd er een gezamenlijk bakhuis voor de boerderijen in gebouwd. Rond 1940 was zij een houtschuur. In 1956 vond de eerste restauratie plaats, gevolgd door een tweede in 1978. Toen kreeg de kapel ook weer een functie, deze keer als ontvangstzaal van het kweekbedrijf. Rond 1990 tenslotte is er vanuit de kantoorboerderij een ondergrondse passage naar het bijzondere gebouw gemaakt.

De kapel wijkt zeven graden naar het zuiden af ten opzichte van het oosten. Zij is gebouwd in baksteen in slordig staand verband, rechthoekig met een 3/6 koorsluiting. De rechtkantige voorgevel heeft een deur met een segmentboog met daarboven een segmentboogvenster, net als de drie ramen in het koor. De kapel is met pannen gedekt. Het betreft hier een forse kapel. Zij oogt niet alleen groot omdat ze op een terp van ongeveer twee meter hoogte staat, ook haar maten zijn aanzienlijk. Zij is twaalf meter lang en ruim vijf meter breed, en het balkenplafond ligt op drie-en-eenhalve meter hoogte. Voorwaar een vorstelijke vergaderkamer! De muren zijn een halve meter dik en het baksteenformaat van 24,5 centimeter sluit aan bij de bouwtijd van rond 1600." (bron: Kruisen en kapellen, april 2007)

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In het Z van de buurtschap, grenzend aan de Niers ligt het 53 ha grote natuurgebied de Zelderse Driessen. Het wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Het betreft een rivierduinencomplex met een betrekkelijk jong, maar gevarieerd en zeer natuurlijk aandoend bos, enkele kleine heideveldjes en natte, grindrijke rivierdalgraslanden. Vrij bijzonder is, dat de rivier de Niers niet door een kade van het bos gescheiden is, maar bij hoog water slechts het natuurlijke reliëf ontmoet en dus de randen van het vrij hooggelegen bos kan beïnvloeden. De ligging op een bijzonder grensmilieu is zeer gunstig voor diverse zoogdiersoorten. In het gebied zijn meerdere dassenburchten. De Niers had vanouds veel te kampen met dichtgroeiende beeklopen en overstromingen en is al eeuwenlang min of meer gekanaliseerd.

- De buurtschap is onderdeel van Landgoed Zelder, dat 150 hectare bos-, gras- en bouwland omvat. Ook dit is een beschermd natuurgebied dat wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Of de Zelderse Driessen deel uitmaken van het landgoed of dat dit een hiernaast gelegen apart gebied is, is ons niet duidelijk.

Reacties

(2)

Hallo,

ik ben geinteresseerd in de leefomgeving van mijn voorouders, die vanaf ca. 1650 tot 1900 op landgoed Zelder gewerkt heben, en gewoond in Ottersum, Aaldonk en op een boerderij op Zelder.
Mijn vraag: zou dat de "schuur" naast de kapel op Zelder , de bouwval, geweest kunnen zijn? Indien dat het geval is, staat deze op een rijksmonumenten lijst. Waarom wordt deze dan zo verwaarloosd? Volgens mijn gegevens zou dat dan meer dan een schuur geweest zijn, maar een volwaardige boerderij, waar ook gewoond werd. Klopt dat?

Met vriendelijke groeten

Hennie Koenen

(excuses voor mijn late reactie, wegens ziekte)
De buurtschap Zelder valt onder het dorp Ven-Zelderheide. Dat dorp heeft een Werkgroep Historie. Ik adviseer u uw vraag bij hen in te dienen. Want wellicht hebben zij dit al eens uitgezocht, dan wel zijn zij bereid dit uit te zoeken, dan wel weten zij waar u terecht kunt om een antwoord op uw vraag te krijgen. Hun gegevens vindt u hier https://www.plaatsengids.nl/ven-zelderheide#geschiedenis
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen