Status

Rottumeroog is een eiland in de provincie Groningen, in de streken Hoogeland en Waddengebied, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Warffum. In 1990 over naar gemeente Eemsmond, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Naam

Oudere vermeldingen
1354 kopie 16e eeuw insula, quae vulgariter dicitur Ach, 1446 rotter oech, 1541 Rotmaroghe, 1677-1678 Rottumer oogh, 1781 Rottumer Oog.

Op de site van beheerder Staatsbosbeheer staat dat de eilandjes Rottumeroog, Rottumerplaat en Zuiderduin gezamenlijk ook wel Rottum worden genoemd.

Naamsverklaring
"Betekent ach, oghe 'land omgeven door water, eiland' behorend bij Rottum."(1)

Ligging

Het eiland Rottumeroog ligt N van het dorp Usquert en de buurtschap Noordpolderzijl, O van de Waddeneilanden Schiermonnikoog en Rottumerplaat en ZW van het Duitse Waddeneiland Borkum.

Geschiedenis

Bestuurlijk
"Het eiland Rottumeroog, dat ook kortweg Rottum heet, was vroeger veel groter en behoorde voor tweederde deel aan het klooster te Rottum onder Kantens, waarnaar het is vernoemd. Na de Hervorming werd het eigendom van de provincie Groningen, die het in 1659 verkocht aan de Ierse graaf Clancarty. In 1783 kocht de provincie het terug en in 1798 kwam het aan de staatsdomeinen."(2)

Verplaatsing
Rottumeroog verplaatst zich geleidelijk naar het oosten, omdat het eiland aan de westkant afkalft en aan de oostkant aangroeit. Tot ca. 200 jaar geleden lag het nog op de plek waar tegenwoordig Rottumerplaat ligt. In de 16e eeuw was het eiland nog 9 tot 10 kilometer lang. Tegenwoordig heeft het nog een oppervlakte van ca. 250 hectare.

Beheerder / voogd
Rottumeroog is lange tijd beheerd door een zogeheten voogd. De laatste voogd van het eiland was Jan Toxopeus, die met zijn gezin op het eiland woonde. De familie Toxopeus heeft zich ook beziggehouden met reddingswerk vanaf het eiland. In 1965 moesten zij het eiland verlaten wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd van Jan. Na aanvankelijk nog periodiek onderhoud te hebben gepleegd (middels o.a. het poten van helmgras en het plaatsen van rijshoutschermen en betonnen en stenen beschermingsconstructies), besloot Rijkswaterstaat in 1991 om vanaf dan geen onderhoud meer te verrichten en het eiland over te laten aan de krachten van de natuur. Men was bang dat het eiland hierdoor binnen enkele decennia zou verdwijnen in de diepe geul ten oosten van het eiland. Hendrik Toxopeus, de zoon van genoemde Jan Toxopeus, was het hier niet mee eens en heeft het eiland daarom in maart en april 1991 bezet. Dossier van de bezetting van het eiland door Hendrik Toxopeus. - Interview met Hendrik Toxopeus, in de Telegraaf, 1991.

Tegen de verwachting in is Rottumeroog na het stopzetten van het onderhoud niet gekrompen maar gegroeid. Om het eiland ligt nu een beschermende zandbank. De winterstormen van 2009 en 2011 hebben flink huisgehouden, maar het eiland houdt vooralsnog dapper stand. Het eiland wordt nog tweemaal per jaar ontdaan van zwerfvuil, door vrijwilligers onder leiding van een medewerker van Rijkswaterstaat. Bij hun bezoek in maart 2012 ontdekten de vrijwilligers dat in de voorafgaande winter een groot deel van de duinen was weggeslagen, waardoor het eiland bij hoogwater uit twee delen bestaat.

Boek
"Het in september 2021 verschenen boek 'De Rottum Expeditie - Bezoek aan een verboden eiland' is een persoonlijk verhaal over een tocht naar Rottumeroog, die Peter van der Schelde in 2019 ondernam met de 130 jaar oude zeilklipper de Willem Jacob. Hij beschrijft duidelijk hoe bijzonder het is om naar dit eiland te varen. Als je al het zeldzame geluk hebt om mee te varen - de Willem Jacob mag maar 1x per jaar een tocht naar het eiland maken - blijkt het Wad zo onvoorspelbaar dat je nooit zeker weet hoe de reis verloopt.

Secretaris Erik de Graaf van Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat, die het eerste exemplaar in ontvangst mocht nemen, raakte op twee manieren door het boek. Allereerst als liefhebber van het wad. “Het boek beschrijft een jaloersmakend persoonlijk verhaal van de tocht van de schrijver. Elke lezer wil zelf ook zo mee op expeditie”. Ook als historicus kwam De Graaf aan zijn trekken, doordat Van der Schelde ook over een uitstapje van Menno van Zeeburg uit 1863 schrijft. Van Zeeburg was een jonge boer uit de Noordpolder boven Warffum, die een bijzondere fascinatie had voor het eiland. Zijn uitstapje met voogd Klaas Guitjes van Dijk beschreef hij in 1863 in het tijdschrift De Huisvriend." Voor nadere informatie zie ook de bij het boek behorende website.

- Artikelen over de geschiedenis van Rottumeroog en Rottumerplaat.

Recente ontwikkelingen

- Op dit eiland en buureiland Rottumerplaat bevinden zich enkele panden t.b.v. het beheer van de eilanden door Staatsbosbeheer. Anno 2013 woedde de discussie of die panden een straatnaam (met straatnaamborden) en huisnummer moesten krijgen, in het kader van de in 2009 in werking getreden Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG), die voorschrijft dat een gebouw geïdentificeerd moet kunnen worden middels ligging aan een straat met huisnummer. In 2014 is besloten op Rottumeroog het adres Jan Brandspad toe te kennen, met huisnummer 1. Straatnaamborden komen er niet, dat vonden alle betrokken te ver gaan. De eilanden zijn ook geen formele woonplaats geworden en hebben daarmee ook geen eigen postcode gekregen; de plaatsnaam in het postadres is Warffum, zijnde het dorp en de voormalige gemeente waar de eilanden vanouds onder vallen.

Bezienswaardigheden

- "De Emder kaap of De Kaap op het Waddeneiland Rottumeroog is een ijzeren zeekaap en is in die functie als markant herkenningspunt een dagmerk-baken voor de scheepvaart. De Emder Kaap is 21,5 meter hoog. Er hebben twee gietijzeren kapen op het eiland gestaan, opvolgers van houten kapen die elke twintig à dertig jaar vernieuwd moesten worden. Ze zijn geplaatst voor de handelsvaart naar Emden en omgeving. In 1837 moesten de houten kapen op het eiland weer vervangen worden. Dit ging echter niet zonder slag of stoot. Ze stonden namelijk op Gronings grondgebied en er moest een vergunning voor worden aangevraagd. Die vergunning werd eerst geweigerd, na overleg werd besloten dat de kleine kaap (met 4 ringen) door de Provincie Groningen zou worden onderhouden en de ander door de stad Emden.

In 1883 werd de gietijzeren kaap gebouwd. Hij was ontworpen door Quirinus Harder en A.C. van Lo, constructeurs der Bouwkundige Dienst van het Loodswezen en werd gegoten door de firma D.A. Schretlen & Co uit Leiden. Hij bestaat uit vijf op elkaar gestapelde, taps toelopende opengewerkte gietijzeren gebinten die onderling verbonden zijn door zeskantige gietijzeren koppelstukken. In 1902 werd er een 12,5 meter hoge lichtopstand geplaatst op het eiland voor de veiligheid van de schepen.

In 1931 was de Groninger kaap omgevallen. Door het 'wandelen' van het eiland kwam de Groninger kaap op de afgrond te staan en werd afgebroken. Deze kaap was 19 meter hoog en men vond dat door de voortgang der techniek men wel met één kaap toe kon. De kaap werd niet meer herplaatst en ook de lichtopstand hoefde geen dienst meer te doen. De kaap die overbleef was de Emder Kaap. De kaap had tussen 1940 en 1956 een lichthuis. Dit lichthuis was van 1956 tot 1977 bevestigd op het Licht van Troost en is tegenwoordig te vinden in het Schipbreuk- en Juttersmuseum Flora op Texel. De Emder kaap is sinds 1986 een rijksmonument.

In 1989 werd de Emder kaap gedemonteerd en naar de wal gebracht om gerepareerd te worden. In 1990 werd de kaap teruggeplaatst op zijn oude plek op Rottumeroog. Voor het terugplaatsen is er een hevige discussie geweest of de kaap teruggeplaatst moest worden. De gemeente wilde de kaap bij Noordpolderzijl neerzetten als attractie, maar hier werd door de overheid een stokje voor gestoken. In november 1999 werd begonnen met het verplaatsen van de kaap. Dit moest gebeuren omdat bij een waterstand van 220 cm boven NAP de kaap met de voeten in het water kwam te staan. Gedurende vier weken tijd is de kaap door de firma Spandauw en Lommers verplaatst, over een afstand van hemelsbreed 400 meter. Vanwege de begroeiing moest men gebruikmaken van het pad, waardoor de kaap vervoerd werd over een afstand van twee kilometer."(3)

Landschap, natuur en recreatie

- Het eiland is niet vrij toegankelijk. Door Staatsbosbeheer worden wel excursies naar het eiland georganiseerd. "Avonturiers opgelet: altijd al naar een mythisch, onbewoond eiland gewild? Pak dan nu je kans! Jaarlijks organiseren we ca. 20 expedities naar dit Groningse Waddeneilandje. Wees er wel snel bij, onze ervaring is dat deze tochten snel uitverkocht zijn! Expeditie Rottumeroog heet met recht een expeditie. Tij, wind en weer bepalen de dagen op het wad. Hoe lang je onderweg bent is dan ook moeilijk te zeggen, maar 13 uur is geen uitzondering. Vanaf Lauwersoog vaar je in 3 à 4 uur naar het eiland. Daar ga je van boord voor het zwaarste deel van de expeditie: wadlopen. Na zo'n 3 kwartier bereik je het eiland en neemt de gids je mee voor een flinke wandeling. Enige conditie is dus vereist voor deze tocht. Daar krijg je wel wat voor terug: de kans op ontmoetingen met zeehonden en verschillende vogelsoorten. En een unieke manier om te genieten van de rust en stilte van het uitgestrekte Werelderfgoed Waddenzee..."

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Rottumeroog (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Op Boswachtersblog Rottum vertellen de boswachters en de vogelwachters regelmatig over wat er zoal gebeurt op de eilanden Rottumeroog en Rottumerplaat.

- Belangenorganisatie: - "Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat (SVRR) zet zich in voor het behoud van deze twee belangrijke natuurgebieden in de Waddenzee. Ook uit cultuurhistorisch oogpunt zijn de eilanden de moeite van het bewaren waard. En 'Oog' en 'Plaat' spelen een belangrijke rol bij de kustverdediging. De SVRR brengt haar doelstelling in praktijk door vrijwilligers in te zetten voor het onderhoud, door onderzoek te stimuleren, en door de kennis over deze eilanden bij het publiek te vergroten. - Hier vind je nadere informatie over de visie en de activiteiten van de stichting.

2x per jaar publiceert de SVRR haar nieuwsbrief 'De Kaap'. Hierin worden recente ontwikkelingen aan de orde gesteld. Ook is er ruimte voor nieuws uit de stichting, verslagen van vrijwilligerswerkzaamheden, artikelen over natuur, cultuur en geschiedenis van de eilanden, beeldmateriaal en meningen. De SVRR organiseert op regelmatige basis bijeenkomsten voor haar donateurs. Tijdens deze dagen is ruimte voor lezingen en voor het uitwisselen van meningen en gedachten. En natuurlijk om oude en nieuwe bekenden te ontmoeten.

Samenwerking. Het beheer over de eilanden wordt inhoudelijk vormgegeven door de BAKR (Beheer en Adviescommissie Kustverdediging Rottumeroog en Rottumerplaat). Hierin hebben zitting: Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, SVRR, Gemeente Het Hogeland, Provincie Groningen, Waterschap Noorderzijlvest, Vereniging van Oevereigenaren en -Gebruikers en de Waddenvereniging. Verder onderhoudt de SVRR contacten met onder andere Stichting Verdronken Geschiedenis, het Groninger Museum en Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum. Waddenpluim. Tijdens de donateursdag van 1996 ontving de SVRR de Waddenpluim. Deze prijs wordt eenmaal in de drie jaar uitgereikt door het Overlegorgaan Waddeneilanden aan personen of instellingen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor het Waddengebied."

Lees hier hoe je donateur/Vriend van de stichting kunt worden. Het magazine 'De Kaap' voor de donateurs van de Vrienden van Rottum verschijnt tweemaal per jaar. We informeren je over actuele berichten en verhalen over natuur, cultuur en geschiedenis van Rottumeroog en Rottumerplaat. Met een woord van de voorzitter, nieuws over gebeurtenissen op en rond de eilanden, verslagen van de bijeenkomsten en achtergrondartikelen. Een nieuwe Kaap sturen we alleen naar onze donateurs. Eerdere afleveringen kun je hier downloaden. - Nieuws van de SVRR op Facebook.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 3. Wikipedia,
  
  , (2020)