Hekkum

Plaats
Buurtschap
Het Hogeland
Groningen

Hekkum Adorp plaatsnaambord [640x480].jpg

Hekkum is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland. De buurtschap valt onder het dorp Adorp.

Hekkum is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland. De buurtschap valt onder het dorp Adorp.

hekkum_op_kaart_openstreetmap.jpg

Buurtschap Hekkum ligt NW van Adorp, ZW van Sauwerd, aan de voor gemotoriseerd verkeer doodlopende Hekkumerweg, maar je kunt van daaruit wel doorwandelen naar Wetsinge, Wierumerschouw, Oostum en Garnwerd. Zie daarvoor het  hoofdstuk Landschap etc.

Buurtschap Hekkum ligt NW van Adorp, ZW van Sauwerd, aan de voor gemotoriseerd verkeer doodlopende Hekkumerweg, maar je kunt van daaruit wel doorwandelen naar Wetsinge, Wierumerschouw, Oostum en Garnwerd. Zie daarvoor het hoofdstuk Landschap etc.

hekkum_lepelaar.jpg

De herinrichting in 2015 van het gebied Reitdiep-Midden in de omgeving van Hekkum, gericht op het creëren van betere leefomstandigheden voor (weide)vogels, is succesvol. Zo is in 2017 deze lepelaar er waargenomen. (© https://groninganus.wordpress.com)

De herinrichting in 2015 van het gebied Reitdiep-Midden in de omgeving van Hekkum, gericht op het creëren van betere leefomstandigheden voor (weide)vogels, is succesvol. Zo is in 2017 deze lepelaar er waargenomen. (© https://groninganus.wordpress.com)

hekkum_schapen.jpg

Ook deze schapen kun je in buurtschap Hekkum aantreffen (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2018/04/22/wind-mee-vanaf-de-eemshaven)

Ook deze schapen kun je in buurtschap Hekkum aantreffen (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2018/04/22/wind-mee-vanaf-de-eemshaven)

Hekkum

Terug naar boven

Status

- Hekkum is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- De buurtschap Hekkum valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Adorp.

- Buurtschap Hekkum ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1400 Elle Heckema in den Upgho, 1407 Frederic van Heckum, 1498 Menne to Heckum, 1719 tot Heckum, 1781 Hekkum.

Naamsverklaring
"Waarschijnlijk ontstaan uit de geslachtsnaam Heckema 'de afstammelingen van de persoon Hekke'."(1) Slechts 7 jaar na deze oudste vermelding komt de naam Hekkum = heem 'woonplaats, woning' van de persoon Hekke al voor.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Hekkum ligt ZW van het dorp Sauwerd, NW van het dorp Adorp, rond de Hekkumerweg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Hekkum 7 huizen met 47 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 10 huizen met ca. 25 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Tweede Wereldoorlog
"Boer Meindert Veldman en zijn vrouw Tine waren in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) actief in het verzet. De boerderij op Hekkum (Hekkumerweg 9) was zowel onderduikadres als uitvalsbasis voor verzetsactiviteiten. In de jaren dertig was het crisis alom, ook in de landbouw. De boerderij met 80 hectare land bestond voor plm. 70 ha uit akkerbouw en 10 ha grasland. Het was vanaf de stad gerekend de eerste bouwboerderij. Verder waren het in deze omgeving voornamelijk veeboeren. Omdat deze grond eigenlijk niet geschikt was voor akkerbouw (te zware klei), besloot Meindert eind jaren dertig naar de nieuwe Wieringermeerpolder te verhuizen. Door het uitbreken van de oorlog ging dat niet door.

Clandestien dorsen. Tijdens de oorlog heeft Meindert Veldman veel gedaan voor de voedselvoorziening in de provincie Groningen. Al het verbouwde graan moest aan de Duitsers geleverd worden. Maar er werd op de boerderij zo veel mogelijk achtergehouden. Bij het clandestien dorsen werd het koren uitgespreid op de deel. Alle schuurdeuren gingen dicht en een span paarden liep vervolgens over het koren. Het zaad werd daarna in zakken geschept, meest tarwe, dat voornamelijk door molenaar Hazekamp in de molen van Adorp werd gemalen. Het meel was nodig voor diverse mensen in de omgeving, vaak gedistribueerd door bakker Zwartenkot met zijn bakkerskar. Een aanzienlijk deel ging ook per schip naar het westen van Nederland, waar men grote behoefte aan meel had.

Actief verzet. Meindert Veldman was eerst leider van de verzetsgroep Nul, een verzorgingsgroep voor onderduikers, die speciaal in de provincie Groningen actief was. In 1944 werd hij provinciaal leider van de Groningse knokploegen. Knokploegen waren opgericht door de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO), voornamelijk om te zorgen voor bonkaarten voor onderduikers, die door overvallen op distributiekantoren (‘kraken’ in verzetstermen) buitgemaakt werden. Later werden door de KP’s ook liquidaties en sabotagedaden gepleegd.

Het actieve verzet van Meindert begon in oktober 1942 met het onderdak verlenen aan twee jonge marechaussees, Willem Homoet en Hylke van der Heide (schuilnamen Wim en Piet). Deze hadden van de burgemeester van Bedum de opdracht gekregen om het Joodse echtpaar Meijer te arresteren. Wim en Piet weigerden dat, lichtten het echtpaar Meijer hierover in en vluchtten vervolgens naar Hekkum. Het echtpaar Meijer dook onder maar werd uiteindelijk toch gearresteerd en afgevoerd naar Auschwitz, waar ze zijn vergast. De twee marechaussees kregen op de boerderij van Veldman een verblijf in de nok van de dakkapel boven het balkon aan de voorkant van het woonhuis. Het was er erg krap, je kon er net met zijn tweeën liggen. De boerderij in Hekkum was een onderduikplaats voor verzetsstrijders en niet voor “gewone” onderduikers die weigerden te werk gesteld te worden in Duitsland.

In 1943 is er huiszoeking geweest op de boerderij. De Duitsers dwongen zoon Freerk (toen 9 jaar) hen naar zijn vader te brengen. Meindert werd ruw ondervraagd, maar bleef rustig. Ondertussen haalden de Duitsers alles overhoop maar konden niets verdachts vinden. Meindert was boos over zoveel rommel en eiste excuses. Die kreeg hij schoorvoetend, maar hij bleef verdacht. Ze hebben vreselijk geluk gehad want in de schuur, in een donkere hoek naast wat gereedschap en werktuigen, stond een kist met verboden spullen, pamfletten, geweren, munitie en radio’s, die Meindert juist in het hooi wilde verstoppen. De Duitsers hebben de kist niet opgemerkt. De onderduikers op Hekkum konden tijdig ontsnappen, want postbode Dijksterhuis, die ook de telefooncentrale beheerde, had gehoord dat deze overval op handen was en kon de onderduikers tijdig waarschuwen.

Acties vanuit de verzetsgroep op Hekkum waren o.a. een overval op het distributiekantoor in Slochteren, waarbij een grote hoeveelheid bonkaarten is buitgemaakt en verstopt op de boerderij. Verder het in brand steken van treinwagons met stro voor de Duitsers bij Hoogkerk en ook het bevrijden van opgepakte verzetsstrijders. Voordat de mannen vertrokken voor een dergelijke actie werd er altijd eerst gebeden. Dat was voor iedere actie een vast ritueel, ze gaven elkaar daarna een hand en zongen het bekende lied 'Een vaste burcht is onze God'. Meindert Veldman was belijdend lid van de Gereformeerde kerk en had veel steun aan zijn geloof. De zondag voordat hij werd opgepakt door de Duitsers, preekte de dominee over zondag één, uit de Heidelbergse Catechismus: Wat is uw enige troost in leven en sterven? Na afloop van de kerkdienst zei Meindert: "Zo, nu kunnen we er weer tegenaan." Op 27 juli 1944 is Meindert door verraad van koerierster Geesje Bleeker gearresteerd. Op 22 februari 1945 is hij overleden in concentratiekamp Bergen Belsen." (bron en voor nadere informatie zie het artikel over de onderduikactiviteiten e.d. in buurtschap Hekkum op de site Groningen 40-45)

Freerk Veldman (1873-1964)
Deze Freerk Veldman, vermoedelijk de vader van de hierboven beschreven Meindert Veldman (die op zijn beurt weer een zoon had genaamd Freerk), heeft in 1926 ca. 30 jaar geboerd op Hekkum, heeft de boerderij aan zijn zoons overgedaan, maar heeft geen zin om voor de rest van zijn leven 'achter de geraniums te gaan zitten'. Gelukkig was de redding nabij; de Nederlandsche Zuid-Afrikaansche Vereeniging verzoekt Freerk om deel te willen uitmaken van eene commissie die zij van plan was uit te zenden naar Zuid-Afrika, met het doel te onderzoeken of daar een mogelijkheid zou zijn voor onze jonge boeren om daar hun bedrijf uit te oefenen met betere vooruitzichten dan in Nederland.

"Temeer was deze uitnoodiging mij welkom eenerzijds omdat hierin een nuttig werk school en anderzijds, omdat ik van nabij bekend was met de groeiende nood onzer jonge landbouwers die hier in Holland onmogelijk, wegens het groote aantal gegadigden, een stuk grond in koop of huur konden bemachtigen om daarop met vooruitzicht van een eenigszins loonend bedrijf hun bestaan te maken." De commissie stelt voor om in Zuid-Afrika een organisatie op te bouwen voor het leiden van de emigratie en een Nederlander aan te stellen, die goed bekend is met de landbouwers, de landbouwtoestanden in Nederland en een open oog heeft voor de behoeften van de emigrant. Deze persoon is Freerk Veldman uit het nietige Hekkum geworden.

Een belangrijk deel van het archief van Freerk Veldman bestaat uit de talloze brieven die hij vanuit Zuid-Afrika schreef aan zijn kinderen, kennissen en organisaties in Nederland. Bijna elke avond moet hij besteed hebben aan het schrijven van brieven. Daaruit komt een beeld naar voren van een hele energieke, gedreven en kundige man. Zeker geen rustend boer-rentenier. Opmerkelijk is de tijdgeest die uit zijn brieven spreekt. Zijn kijk op de wereld, de problemen waarmee de landbouw in Nederland te maken had, de situatie in Zuid-Afrika en zijn opvattingen over de oorspronkelijke bevolking. Behalve zijn brieven zitten er in het archief foto's die laten zien waaruit de organisatie in Zuid-Afrika bestond: een hotel voor de eerste opvang van emigranten, een boerderij voor landbouw en veeteelt, een school en zelfs een kaasfabriek. Verder zijn er stukken te vinden over zijn voorouders, de boerderijen die zij bezaten en grond- en boerderijtransacties in Hekkum sinds 1691.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
Buurtschap Hekkum heeft 3 rijksmonumenten, zijnde een terrein uit het begin van onze jaartelling met resten van een nederzetting (archeologisch monument), een wierde uit de middeleeuwen (archeologisch monument) en Villa Hecticum op Hekkumerweg 1. "Villa met aangebouwde schuur, in 1915 gebouwd in opdracht van H. Raangs uit Adorp naar een ontwerp van architect Temme Reitsema uit Leens in een stijl die kenmerken vertoont van het Rationalisme, de Art Deco en in mindere mate de Art Nouveau. In 1950 is de schuur verbouwd tot garage en omstreeks 1980 is de zolderverdieping verbouwd; in de loop der tijd zijn hier en daar kozijnen geheel in stijl vernieuwd.

Waardering. Villa Hecticum in buurtschap Hekkum is van algemeen architectuur- en cultuurhistorisch belang: - als voorbeeld van een villa uit het eerste kwart van de 20e eeuw gebouwd in stijl met kenmerken van het Rationalisme en de Art Deco in de provincie Groningen; - als goede representant van het oeuvre van T. Reitsema; - vanwege de hoge esthetische kwaliteit van het ontwerp; - vanwege het bijzondere materiaalgebruik en de ornamentiek; - vanwege de grote mate van gaafheid van exterieur en delen van het interieur." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Boerderij Hekkumerweg 2
Zorgboerderij Adorp van Stichting Hineni, gevestigd op hoeve Lutje Hekkum (Hekkumerweg 2), "was een zorgboerderij voor kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking of ontwikkelingsstoornis. Er was logeeropvang in de weekenden en in vakanties en opvang op woensdagmiddagen. Wij waren sterk in het bieden van maatwerk, werken in kleine groepjes en het bieden van individuele begeleiding." Helaas heeft de zorgboerderij moeten besluiten de zorgverlening per december 2021 te stoppen. Er is ook gelegenheid voor Bed & Breakfast, met zeer schappelijke tarieven. "Museum landbouwvoertuigen. Onze boerderij herbergt ook een groot aantal gereviseerde oude landbouwvoertuigen. Voor informatie of een rondleiding kun je contact met ons opnemen."

Boerderij Hekkumerweg 4
Hekkum lag van oorsprong als een nederzetting aan de oevers van de oude Hunze. De oudste boerderij van de buurtschap, op Hekkumerweg 4, bevat nog elementen die wijzen op restanten van een steenhuis. Kloostermoppen zijn teruggevonden, waarschijnlijk aangevoerd vanuit Aduard via de Hunze. De buurtschap was in de eerste helft van de middeleeuwen een kleine havenplaats aan de Hunze.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Wandelen
- Rondwandeling Rondje Hekkum (7 km) is een wandelroute over verharde wegen en fietspaden en loopt door een deel van het Reitdiepdal. Langs de buurtschap loopt de oude dijk van het Reitdiep. De kronkel die het Reitdiep hier vanouds maakte, is in 1661 afgesneden toen het Reitdiep ter plaatse is rechtgetrokken. De oude loop van het Reitdiep alhier wordt wel 'de Bocht van Hekkum' genoemd. Het dal en de oevers van het Oude Reitdiep behoren tot de oudste cultuurlandschappen van Europa.

- "Het Sauwerder Ommetje is zo’n 7,5 kilometer lang en voert je door Sauwerd, Klein en Groot Wetsinge, De Raken en Hekkum. Onderweg kom je over het Oude Diepje, langs het Reitdiep en passeer je veel imposante boerderijen en bijzondere huizen. In het fraai vormgegeven routeboekje met prachtige foto’s wordt behalve de route, ook veel informatie gegeven over de geschiedenis van de dorpen, buurtschappen en overige locaties langs de route.* Ervaar ook waarom zoveel mensen dit ommetje zo graag lopen. Het GPX bestand download je hier. De uitgeschreven beschrijving van het Sauwerder Ommetje kun je hier ook online bekijken (een boekje van maar liefst 68 pagina's) of koop het boekje voor een luttel bedrag in de kerk van Klein Wetsinge.

* Daarnaast geeft het boekje informatie over de organisatie ‘Kunstvloed’, de organisator van dit ommetje. Kunstvloed wil de relatie tussen het landschap, de dorpen, de boerderijen en de bewoners van het Reitdiepdal versterken en gebruikt hiervoor hedendaagse kunst als middel. Daarnaast zoekt zij vooral samenwerking met en betrokkenheid van de bewoners in dit gebied. Om de twee jaar spoelt er gedurende tien dagen een vloed aan kunst en kunstwerken over de dorpen Sauwerd en Wetsinge, waarna de vloed zich weer terugtrekt met achterlating van een blijvend buitenkunstwerk. Het is de bedoeling dit nog jaren achtereen te doen, om zo het Sauwerder Ommetje met kunstwerken te verfraaien en de route te stroomlijnen."

- "Wandelen door meer dan 2000 jaar geschiedenis in het Reitdiepdal met je smartphone in de hand. Dat kan nu met de app Waddenland Routeland. In juni 2019 is de eerste interactieve thematische wandelroute van Stichting Promotie Waddenland gelanceerd. De route is de eerste in een serie van tien nieuwe wandel-, fiets- en vaarroutes in de regio Waddenland. Thema’s. Alle routes hebben een thema dat past bij een bepaalde regio. Het thema van de eerste route is ’Wandelen door 26 eeuwen bewoningsgeschiedenis’. De route neemt wandelaars mee op een verhalende en beeldende historische tocht door het Reitdiepdal, dat al honderden jaren bewoond wordt. De route loopt van Garnwerd via Hekkum naar Klein Wetsinge. Interactief. De verhalen van de routes wordt ondersteund met de nieuwste multimediatechnieken. Met je smartphone word je langs wetenswaardigheden en bezienswaardigheden geleid. Wandelaars kunnen tijdens de route ook filmmateriaal zien en geluidsfragmenten horen. Ook kunnen verdwenen gebouwen zoals borgen en kerken met de app weer tot leven worden gebracht op de plek waar je op dat moment staat."

Flora en fauna
Overzicht van waargenomen dier- en/of plantensoorten in buurtschap Hekkum (tip: als je onder de tab 'Waarnemingen' weinig of geen resultaten ziet, leg de datum dan een stuk, bijvoorbeeld een jaar, terug).

Rudy Brinkman schrijft in april 2021: "Bij Hekkum werd ik aangenaam verrast door het feit dat er aardig wat tureluurs waren te zien, naast natuurlijk meerkoeten, kieviten en ganzen. Maar tot mijn verrassing ook zeker meer dan twintig(!) kemphanen!"

Herinrichting Reitdiep-Midden
In 2015 is een deel van het gebied Reitdiep-Midden heringericht. Het gaat om een gebied O van het Reitdiep, globaal gelegen tussen Hekkum en Garnwerd. De uitvoering van dit waterbeheerplan zorgt voor betere leefomstandigheden ('biotoop') ten behoeve van weidevogels. Het water wordt nu langer in het gebied vastgehouden. Hierdoor ontstaan verspreid in het gebied plas-dras situaties waar weidevogels zoals grutto, kievit en tureluur dol op zijn. Ze kunnen er rusten, poetsen, schuilen en beter voedsel vinden.

Er zijn nieuwe sloten aangelegd en bestaande sloten hebben natuurvriendelijke oevers gekregen. Ook zijn er lage kades en dammen aangelegd om het water in het gebied langer vast te houden. Door middel van windwatermolens kan de waterhuishouding nu op milieuvriendelijke wijze op peil worden gehouden. Na het weidevogelseizoen kan het waterpeil in het gebied kunstmatig worden verlaagd ten behoeve van beheer en onderhoud. De herinrichting van Reitdiep-Midden sluit aan op het eerder al heringerichte Reitdiep-Zuid.

Beide gebieden maken deel uit van het aaneengesloten netwerk van natuurgebieden in ons land: het Natuurnetwerk Nederland, voorheen bekend als de Ecologische Hoofdstructuur. Het gebied wordt beheerd door Het Groninger Landschap. Dat dit beleid succesvol is, blijkt o.a. uit het feit dat er in 2017 bij Hekkum een lepelaar is waargenomen. De lepelaar is een van de beschermingssuccessen van Vogelbescherming Nederland. Rond 1970 waren er nog maar 170 broedparen in ons land, nu ruim 2.500, de laatste jaren stabiel. De stijging van het aantal broedparen in Nederland heeft ook geleid tot nieuwe populaties in Engeland, Frankrijk, België en Duitsland.

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in buurtschap Hekkum en omgeving, door Harry Perton.

- Film gemaakt door de inwoners van Sauwerd, Wetsinge en Hekkum (2016). De film biedt een mooie inkijk in het dorpsleven in deze kernen. Daarnaast kun je de prachtige omgeving van deze kernen bewonderen. De fietsbeelden zijn door Jos Ensing en Han Limburg gefilmd, zij samen hebben het idee van een fietstocht bedacht en uitgewerkt. Deze beelden zijn met een aan het stuur gemonteerde camera opgenomen. Verder zijn er ook door andere inwoners filmpjes ingezonden. Renée Ensing heeft een selectie uit alle beeldmateriaal gemaakt en tot één samenhangend geheel gemonteerd.

Reacties

(2)

moi,
wat noam hekkum aangait: mie ducht dat t aansom is as hier stait. ainvòldeg zègd:
mansnoam: hekke, stee: hekke-heem > hekkum, van hekkum kommend: hekkema.
prof. dr. goffe jensma, dij ook veur ubbega publiseert, kin 't joe meschain beter oetlèggen.
t beste mit joe webstee; k zel der rais voaker noar kieken.
moi, pyt jon sikkema

Dank voor uw wensen. Nog veel lees- en kijkplezier gewenst met de plaats- etc. pagina's op mijn site; naast deze plaats beschrijf ik ook alle andere ca. 2.500 steden en dorpen en 4.000 buurtschappen in ons land, plus de gemeenten, streken en provincies. Nog niet alles is inhoudelijk helemaal klaar; sinds 2008 werk ik hier al aan, en eind 2022 zou het inhoudelijk helemaal klaar moeten zijn. Dagelijks maak ik enkele plaatsen 'af'. Zo heb ik zojuist de pagina van Hekkum nog verder uitgewerkt, want wat er stond was nog maar een beginnetje. D.w.z. ik heb het hele internet afgezocht op wat er nog meer te melden valt over verleden en heden van deze buurtschap (en dat blijkt - wederom, voor de zoveelste keer - veel meer dan ik dacht). Dat heb ik hierboven samengevat, met waar nuttig links naar elders voor wie nog meer over het desbetreffende onderwerp wil weten. Zeg maar een soort Wikipedia, maar dan 'iets' uitgebreider (vergelijk mijn pagina maar met https://nl.wikipedia.org/wiki/Hekkum).

Wat de naamsverklaring betreft: daar heb ik (in het algemeen) geen mening over, omdat ik daar niet voor geleerd heb. Daarom - in het kader van 'ieder zijn vak' - citeer ik (met toestemming) de wetenschappelijk geschoolde plaatsnaamverklaarders, die hier enkele decennia ervaring in hebben, en die dit met zowel een taalkundige als een historisch-geografische bril beoordelen. Beide disciplines zijn in dit kader immers relevant. Doorgaans gaan zij voor de naamsverklaring uit van de oudste vermelding(en). In dit geval komt slechts enkele jaren na de oudste vermelding de naam Hekkum al voor. Die verklaring heb ik er daarom aan toegevoegd.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen