Nieuwesluis (Heenvliet)

Plaats
Verdwenen plaats(naam)
Rotterdam
Voorne-Putten
Zuid-Holland

nieuwesluis-heenvliet_grootrondstempel.jpg

Vermoedelijk leverde de plaatsnaam Nieuwesluis bij Heenvliet verwarring op met het dorp Nieuwersluis bij Loenen. Daarom is de plaatsnaam rond 1900 gewijzigd in Nieuwesluis-Heenvliet. (© Cees Janssen/http://poststempels.nedacademievoorfilatelie.nl)

Vermoedelijk leverde de plaatsnaam Nieuwesluis bij Heenvliet verwarring op met het dorp Nieuwersluis bij Loenen. Daarom is de plaatsnaam rond 1900 gewijzigd in Nieuwesluis-Heenvliet. (© Cees Janssen/http://poststempels.nedacademievoorfilatelie.nl)

nieuwesluis-heenvliet_typenraderstempels_kopie.jpg

Het volgende stempelmodel Nieuwesluis-Heenvliet verschijnt in 1908, met radertjes, zodat de beambte geen vieze vingers meer krijgt van het dagelijks blokjes wisselen. Het laatste stempelmodel en het kantoor zelf blijven in functie tot mei 1965. ©C.Janssen

Het volgende stempelmodel Nieuwesluis-Heenvliet verschijnt in 1908, met radertjes, zodat de beambte geen vieze vingers meer krijgt van het dagelijks blokjes wisselen. Het laatste stempelmodel en het kantoor zelf blijven in functie tot mei 1965. ©C.Janssen

nieuwesluis_heenvliet_op_kaart_ca._1950_kopie.jpg

Ca. 1950: de buurtschap Nieuwesluis N van en vallend onder Heenvliet komt nog korstondig tot bloei, met een jachthaven en zelfs een zwembad. Maar slechts een decennium later slaat het noodlot toe...

Ca. 1950: de buurtschap Nieuwesluis N van en vallend onder Heenvliet komt nog korstondig tot bloei, met een jachthaven en zelfs een zwembad. Maar slechts een decennium later slaat het noodlot toe...

nieuwesluis_heenvliet_op_kaart_jaren_zestig_kopie.jpg

Jaren zestig: Blankenburg is al verdwenen, Nieuwesluis is door de aanleg van het Hartelkanaal op een eilandje komen te liggen. Kort daarna wordt ook deze nederzetting afgebroken t.b.v. de havenindustrie van Rotterdam.

Jaren zestig: Blankenburg is al verdwenen, Nieuwesluis is door de aanleg van het Hartelkanaal op een eilandje komen te liggen. Kort daarna wordt ook deze nederzetting afgebroken t.b.v. de havenindustrie van Rotterdam.

nieuwesluis-heenvliet_op_actuele_kaart_kopie.jpg

Zelfde kaart, vandaag de dag: Blankenburg en Nieuwesluis zijn onder een 5 meter dikke laag opgespoten zand verdwenen. Tussen de havens en industrie van de Botlek is er niets meer van terug te vinden. Zelfs een informatiepaneel ter plekke kon er niet af.

Zelfde kaart, vandaag de dag: Blankenburg en Nieuwesluis zijn onder een 5 meter dikke laag opgespoten zand verdwenen. Tussen de havens en industrie van de Botlek is er niets meer van terug te vinden. Zelfs een informatiepaneel ter plekke kon er niet af.

nieuwesluis-heenvliet_op_kaart_openstreetmap.jpg

Als we met deze kaart inzoomen, zien we dat Nieuwesluis-Heenvliet lag waar nu de naam Distripark Botlek staat afgebeeld. Er is dus echt 0,0 van de buurtschap over. Als herinnering loopt ter plekke alleen nog de Nieuwesluisweg... (© www.openstreetmap.org)

Als we met deze kaart inzoomen, zien we dat Nieuwesluis-Heenvliet lag waar nu de naam Distripark Botlek staat afgebeeld. Er is dus echt 0,0 van de buurtschap over. Als herinnering loopt ter plekke alleen nog de Nieuwesluisweg... (© www.openstreetmap.org)

Nieuwesluis (Heenvliet)

Terug naar boven

Status

Nieuwesluis is een voormalige buurtschap in de provincie Zuid-Holland, op grondgebied van de huidige gemeente Rotterdam. Oorspronkelijk viel de buurtschap onder de gemeente Heenvliet op het schiereiland Voorne-Putten. Zie verder bij Statistische gegevens.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Nieuwe Sluis, 1840 De Nieuwe-Sluis. Per 1 september 1884 krijgt het plaatsje een hulppostkantoor, tevens telegraafkantoor. Op 5-4-1898 krijgt het kantoor een grootrondstempel met de benaming 'Nieuwesluis-Heenvliet', vermoedelijk om verwarring te voorkomen met het dorp Nieuwersluis bij Loenen, dat soms ook wel zonder r werd gespeld. Wij hebben ook ansichtkaarten uit dezelfde tijd gezien met die benaming. Pas per 1 april 1902 krijgt het hulppostkantoor dezelfde naam als het in 1898 verstrekte stempel (zie afbeelding).

Naamsverklaring
Genoemd naar de 'nieuwe' sluis die hier in 1592 is gebouwd. Zie verder bij Geschiedenis.

Terug naar boven

Ligging

Nieuwesluis lag NW van Heenvliet, ZO van Zwartewaal, W van het Kanaal door Voorne.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 omvat de buurtschap Nieuwesluis 25 huizen met 254 inwoners. In 1870 zijn er 409 inwoners. Vlak voor de afbraak in 1967 had het ca. 300 inwoners.

- Door een grenscorrectie is per 1-4-1966 een gebied N van Heenvliet ter grootte van 197 hectare, met 282 inwoners, van de gemeente Heenvliet overgegaan naar de gemeente Rotterdam, omdat deze gemeente grond nodig had voor uitbreiding van haar havens en havengerelateerde industrieën. Dit gebied is door het rond die tijd gegraven dan wel naar het Z verlegde Hartelkanaal van Heenvliet afgsneden en in feite aan het eiland Rozenburg toegevoegd. Op deze landstrook, thans bedrijventerrein Z van de Seinehaven in het Botlekgebied, bevond zich de buurtschap Nieuwesluis.

Terug naar boven

Geschiedenis

Heenvliet is ontstaan langs de ooit brede rivier de Bernisse. In de middeleeuwen is het een belangrijke rivier voor scheepvaart, maar de Bernisse raakt in de loop der jaren behoorlijk verzand en verandert in een smal riviertje dat nauwelijks nog voor schepen bevaarbaar is. Heenvliet verliest daarmee een belangrijke bron van inkomsten. Maximiliaan, de Heer van Heenvliet, neemt daarom een gewaagd besluit. Hij sticht in 1589 een nieuwe nederzetting op een stukje nieuw ingepolderd land, bij een uitwateringssluis. Door ze in Nieuw-Heenvliet, zoals hij als plaatsnaam bedacht had, aan de Maas een carrière in de zalmvisserij te bieden, wilde hij de inwoners van zijn heerlijkheid nieuwe welvaart bezorgen. De zalmvisserij strekte zich uit van Zwartewaal tot de mond van de Bernisse. De doorvoerhandel zou gestimuleerd worden en misschien was er kans Den Briel de loef af te steken. En afwatering van het land door 'een nieuwe-sluis vliet' zou gemakkelijker zijn dan door de Bernisse. Het leidt tot niets, want de meeste Heenvlieters weigeren, ondanks het aanbod van vrijstelling van verschillende lasten, te verhuizen naar dat plekje land waar de Nieuwe Sluis van Heenvliet, zoals de nederzetting uiteindelijk ook gaat heten, het overtollige water uit de polder in de Maas loost. De nederzetting wordt aangevuld met mensen van elders.

Daar komt pas verandering in als Cornelis van Coolwijck in 1591 in Nieuwesluis landhuis De Oliphant laat bouwen. Deze man woonde in Delft en zou rijk zijn geworden door de handel in ivoor. Zoals in die tijd gebruikelijk investeert hij zijn geld in land. In deze ‘boerenbehuizinge’ ging de boer wonen die het land zou gaan bewerken. Voor Van Coolwijck heeft het huis een luxe kamer waar hij in de mooie zomermaanden de stank en drukte van de stad kan ontvluchten. Van Coolwijck is een rijk man en hij wil met zijn geld pronken. De boerderij moet lijken op een soort ridderhofstede met een toren en gotische spitsbogen. Er komt een gevelsteen met een olifant. Dat is een verwijzing naar zijn rijkdom van de ivoorhandel, maar de olifant wordt ook geassocieerd met triomf en faam. De bouw van De Oliphant zorgt voor de verdere groei van Nieuwesluis. Rond het sluisje verrijzen al snel een zalmhuis, een veerhuis en een herberg. Er komen namelijk veel reizigers langs de nederzetting, zodat er veerverbindingen met Brielle, Rotterdam en Maaslandsluis (later Rozenburg) worden onderhouden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het zalmhuis, het veerhuis en de herberg de oudste gebouwen waren.

Het plaatsje dat aanvankelijk alleen diende als vissersstation, overzetplaats en noodhaven, werd uitgebreid met vissers en handwerklieden, die enige vrijdom van lasten genoten, zoals Maximiliaan die had beschreven in de vestigingsakte. Het jaar 1595 eiste bijzondere uitgaven voor de aanleg van het nieuwe hoofd en de punt van Nieuwe Sluis. In 1598 ontstonden er grote moeilijkheden rond sluiswachter Willem Otten, die de sluis tijdens stormvloeden geopend liet, waardoor de heerlijkheid door overtollig water grote schade leed. In de winter werd een complot ontmaskerd. Men had aan de sluisdeuren veranderingen aangebracht, waardoor zij niet geheel meer konden sluiten. Otten verscheen voor de vierschaar en moest een groot deel van de ontstane schade vergoeden.

Nieuwesluis kwam pas echt tot bloei door het in 1830 gereedgekomen Kanaal door Voorne, dat van Hellevoetsluis in het Z tot Nieuwesluis in het N dwars door Voorne is gegraven, op verzoek van de marine te Hellevoetsluis. Het graven van het kanaal ging nog gewoon met schep en kruiwagen. Daartoe moest men ter plekke veel ongeschoold werkvolk aantrekken, dat na gedane zaken pardoes zonder werk kwam. De inwoners profiteren van de vele passerende schepen met goederen en passagiers. Het gaat om bijna 10.000 schepen die jaarlijks de sluis passeren. Die moeten soms een tijdje wachten. Er komen bijvoorbeeld cafés. Uiteindelijk zouden hier zo’n 90 huizen verrijzen. De marinewerf in Rotterdam beoogde door dit kanaal sneller bereikbaar te worden. Maar in die zin was het kanaal geen succes, omdat het teveel sluizen had en de toegang, het Goereese Gat, sneller verzandde dan gedacht. Een gevolg hiervan was dat de marine zich nog nadrukkelijker vestigde in Hellevoetsluis en dat het kanaal door de marine werd gemeden.

Door de opening van de Nieuwe Waterweg in 1872 hoefden de handelsschepen niet meer over het Kanaal door Voorne via Hellevoetsluis naar Rotterdam In een keer was koopvaardij niet meer lonend en dat betekende ook voor Nieuwesluis een achteruitgang in de welvaart. De riviervisserij was aan het begin van deze eeuw nog wél een bloeiende bedrijfstak. Steur, elft, houting, spiering, paling en zalm bezorgden menigeen een boterham, hoe karig belegd vaak ook. Zo ook in Nieuwesluis, het dorp aan de Brielse Maas. Zo'n twintig schepen waren op de sluis gestationeerd, waarop veertig mensen werkten, maar ook hieraan kwam een eind, medio jaren twintig, door de voortschrijdende kanalisatie van de rivieren en de vervuiling van het water; op een avond in de jaren dertig smaakte de bakvis er naar dieselolie.

De Tweede Wereldoorlog eiste ook hier zijn tol. in februari en maart 1944 begon men met het afbreken van 32 woningen plus het Stoomgemaal aan her Kanaal door Voorne. En op 30 April 1944 moest heel Nieuwesluis worden ontruimd. 100 gezinnen moesten worden geëvacueerd. De bedoeling hiervan was om er een verdedigingslinie naar het Westen aan te leggen.

De buurtschap bloeide nog kortstondig op door de opkomst van de waterrecreatie in de jaren vijftig. Het plaatsje kreeg een jachthaven en zelfs, als een van de eerste dorpen in de regio, een zwembad. Helaas voor de buurtschap breidden ook de industrieën in de Rotterdamse havens voortdurend uit. Na annexatie van het grondgebied van de nederzetting en omgeving per 1-4-1966 door de gemeente Rotterdam, is de buurtschap in 1967 afgebroken en met de omliggende polders verdwenen onder een 5 meter dikke laag zand, om plaats te maken voor de Seinehaven en de industrie van de Botlek. De plaats heeft dus 378 jaar bestaan. Hetzelfde lot viel overigens rond dezelfde tijd ten deel aan het N van Nieuwesluis gelegen, onder de toenmalige gemeente Rozenburg vallende dorp Blankenburg. Er was een fiets-/voetveer tussen de beide plaatsen. In Heenvliet worden 100 nieuwe woningen gebouwd voor de mensen uit Nieuwesluis. De landbouwers uit deze omgeving en uit Blankenburg vertrekken naar de Noordoostpolder, die dan nog volop in ontginning is.

Het meest monumentale en markante pand in Nieuwesluis was het hierboven reeds beschreven buitenhuis D'Oliphant of De Oliphant uit 1591. Na de afbraak van de buurtschap bleef dit pand eenzaam achter. De gemeente Rotterdam overwoog ook De Oliphant af te breken, zonder herbouw elders, maar na langdurige protesten uit diverse hoeken en rechtszaken tot aan de Raad van State heeft de gemeente uiteindelijk besloten het pand te herbouwen aan de Kromme Zandweg in het Zuiderpark. In 1975 begint de afbraak: steen voor steen wordt losgebikt en in containers naar Charlois vervoerd. Op 21 oktober 1977 wordt het daar feestelijk heropend.Tegenwoordig is De Oliphant een locatie voor feesten, vergaderingen en dergelijke.

Rond 1900 is een Evangelisatiegebouw in buurtschap Nieuwesluis gebouwd, in opdracht van de Provinciale commissie voor Zuid-Holland. Een eigen kerk was te duur voor de kleine gemeenschap. Bij de aanleg van Europoort en het Hartelkanaal stond het gebouw in de weg en heeft de gemeente het gesloopt.

Er zijn in de loop der jaren diverse reünies van vroegere inwoners geweest, in ieder geval in 2007 en in 2012.

Terug naar boven

Beeld

- Filmpje waarin Maarten Blokdijk de opkomst en ondergang van Nieuwesluis bij Heenvliet laat zien, door middel van een 'tijdreis' aan de hand van kaarten van eind 19e eeuw tot heden.

- Foto's, oude ansichtkaarten, krantenartikelen e.d. over Nieuwesluis-Heenvliet op Facebook. En hier nog een dergelijke pagina.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Nieuwesluis (online te bestellen).

Reacties

(4)

Ik ben erg geïnteresseerd in Nieuwesluis en als er boekjes of kaarten/foto's zijn en te koop hoor ik dat graag.

Vriendelijke groet van
Mw. Hofman

Ik heb de beschrijving hierboven nog iets uitgebreid. Wat er over te weten valt staat hier nu wel zo'n beetje denk ik. Aangevuld met een paar kaarten die de opkomst en ondergang van het plaatsje visualiseren. Een site die speciaal over deze plaats ging is helaas opgeheven. Als ik er een boek over vind laat ik het u weten. Ik heb n.a.v. uw reactie een ansichtkaartenwinkel gevonden die op dit moment 4 oude ansichtkaarten van Nieuwesluis te koop heeft (slechts bij 3 kaarten op die pagina staat deze plaatsnaam, maar het evangelisatiegebouw valt er ook onder) voor, gezien de leeftijd en kwaliteit, redelijke prijzen. Zie https://www.postcardsfrom.nl/index.php?page=1&p1=Groot+Rijnmond&p2=1713&....
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Hallo lezers,
Ik begrijp de expansiedrift van de Botlek in dit geheel niet. Nieuwesluis(-Heenvliet) lag niet aan de Botlekkant, maar naast Heenvliet, aan de overkant van het nieuw gegraven kanaal.
Dan had dit dorp, later onderdeel van Heenvliet, toch kunnen blijven bestaan?
Ik neem aan dat het niet lag op de plek van "de put van Heenvliet" want in de tekst staat onder meters zand.
Jammer voor zo'n dorpskern.
Zelf vind ik de dorpjes op de eilanden gezellig en leuk om te bezoeken per fiets.

Ik heb net de vierde kaart toegevoegd in een poging het nóg duidelijker te maken. Nieuwesluis lag aanvankelijk inderdaad niet aan de Botlekkant, maar door het graven van het Hartelkanaal is het N daarvan en daarmee wél aan de Botlekkant komen te liggen. Vervolgens is daar een haven-/bedrijventerrein overheen gewalst, tegenwoordig kennelijk Distripark Botlek geheten. Kijkt u nog eens goed naar achtereenvolgens de vier kaarten op deze pagina, dan moet duidelijk worden dat Nieuwesluis echt verdwenen is en onder de voet gelopen is door een haven-/bedrijventerrein.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen