Selfkant

Voormalige gemeente
Zuid-Limburg
Limburg

Selfkant

Terug naar boven

Status

Selfkant is een streek en gemeente in Duitsland. De reden dat wij er toch een homepage voor hebben gemaakt, is dat deze streek van 1949 tot 1963 bij Nederland heeft gehoord, als zogeheten ‘drostambt’ binnen de provincie Limburg, met ongeveer dezelfde status als een gemeente. Zie verder bij Geschiedenis.

Terug naar boven

Naam

Spelling
In de periode dat dit gebied bij Nederland hoorde, spelde men het als Zelfkant.

Terug naar boven

Ligging

De streek Selfkant ligt O van Sittard, Nieuwstadt en Susteren.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In de Selfkant liggen de volgende kernen (met inwonertallen volgens de Volkstelling van 1960): Tüddern (dat in die tijd ver-Nederlandst werd tot Tudderen) 1.141, Süsterseel 1.099, Heilder en Höngen 1.065, Havert en Stein 603, Schalbruch 549, Wehr 522, Hillensberg 378, Millen 357, Isenbruch 265 en Mindergangelt 82.

- Bij de toevoeging aan Nederland in 1949 omvatte het gebied in totaal 4.171 hectare met 5.665 inwoners. Bij de teruggave aan Duitsland in 1963 had het 6.291 inwoners. Bij die gelegenheid zijn tevens enkele kleine grenscorrecties met Susteren, Schinveld, Nieuwstadt en Sittard doorgevoerd. 8 inwoners gingen naar Susteren, de overige gebiedjes waren onbewoond.

Terug naar boven

Geschiedenis

De streek Selfkant heeft (evenals het bekendere O van Lobith gelegen Elten, het minder bekende Z van Dinxperlo gelegen Süderwick en nog enkele tientallen kleinere gebiedjes) van 1949 tot 1963 bij Nederland gehoord, in het kader van ‘herstelbetalingen’ door Duitsland aan Nederland als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. De belangrijkste plaatsen in deze streek waren Havert, Höngen, Susterseel, Tüddern en Wehr.

Deze 5 plaatsen hadden alle een postkantoor. De filatelisten hebben hier een interessant verzamelgebied aan overgehouden; van Duitse plaatsen die slechts gedurende 15 jaren Nederlandse postzegels, stempels en aantekenstrookjes hebben gebruikt valt een leuke collectie op te zetten. Mede omdat er gedurende de ‘overgangen’ in 1949 en 1963 postaal bijzondere dingen zijn gebeurd, zoals Nederlandse zegels met Duitse stempels, en noodstempels en -aantekenstrookjes in soorten en maten. Daar kun je een boek over schrijven... Dat is dan ook gebeurd. Zie verder bij Literatuur.

Toen de Selfkant in 1963 aan Duitsland werd teruggegeven, behield Nederland het recht de doorgaande verkeersweg (verbindingsweg) Koningsbosch-Schinveld te gebruiken. Deze weg was inmiddels een dusdanig belangrijke noord-zuidschakel geworden dat Nederland de weg niet meer wilde missen. Bovendien was deze weg de kortste verbinding tussen het oude mijngebied rond Heerlen en Kerkrade en de beoogde toekomstige Beatrixmijn in het Meinweggebied bij Roermond. Die mijn is overigens nooit in exploitatie genomen. Alle gelijkvloerse kruisingen verdwenen en werden (vrijwel alle) door viaducten vervangen.

In art. 49 lid 1 van het Tractaat werd bepaald, dat de kosten van de kunstwerken in de ‘internationale weg’, die Zuid-Limburg met Midden-Limburg verbindt over (opnieuw) Duits gebied, voor rekening van Nederland komen. Nederland heeft in de Selfkant (dat waar het de bewoonde dorpen en gehuchten betrof grotendeels in puin lag, zoals aan Nederlandse zijde onder meer met Susteren het geval was), behoorlijk wat geïnvesteerd, ook natuurlijk om het voor de nieuwe Nederlanders wat aantrekkelijker te maken in Nederland te aarden. Ook de ‘Brunssum-weg’, zoals de eerdergenoemde verbindingsweg ook wel werd genoemd, heeft kapitalen gekost.

In 2002 hebben Nederland en Duitsland een overeenkomst gesloten waarin de speciale rechten van Nederland op deze weg zijn komen te vervallen. Het beheer van het 8,5 km lange Duitse gedeelte van de weg is overgedragen aan Duitsland en de weg is inmiddels aangesloten op het Duitse wegennet.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- "De gemeente Selfkant is de meest westelijke gemeente van Duitsland en hoort samen met List (N), Oberstdorf (Z) en Görlitz (O) tot de zogeheten 'Zipfel-gemeenten', aanschouwelijk gemaakt in het Erlebnisraum Westzipfel in Isenbruch. Het grensoverschrijdende recreatiegebied is een Eldorado voor wandelaars, fietsers en ruiters. Geniet van de goed aangegeven routes door het bos- en heuvellandschap en in het vlakbij gelegen Nederlands/Belgische Maasland. Verdere tips: het Bauernmuseum in Tüddern en het historische Ensemble in Millen met kerk, abdij en kloosterschuur (Zehntscheune)." (bron: Niederrhein Tourismus)

Terug naar boven

Literatuur

- F.S.J.G. Hermse, Der Selfkant, ein Limburgisches Stückchen Deutschlands, 1949-1963, uitg. Briefmarkenfreunde Düsseldorf, 1991. De Nederlandse versie is verschenen in de catalogus van de Nationale Postzegeltentoonstelling Limphila ‘89.

- In 2012 is een boek verschenen over de annexatieplannen die Nederland had met Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, getiteld Landjepik. De Nederlandse annexatie van Duitsland, 1945-1949 (via de link online te bestellen).

- De masterscriptie 'Wanneer grenzen worden gecorrigeerd. Selfkant en Elten onder Nederlands bestuur 1949-1963' (Marijke Wijchgel, Duitslandstudies Universiteit van Amsterdam, 2008, 110 pag.) is via de link online te lezen.

Reacties

(2)

Ben op zoek naar de Olipstrasse, bestaat die wel?

Volgens Google Maps en ook volgens dit online kaart-programma https://www.openstreetmap.org/ bestaat die straatnaam niet (zelfs nergens ter wereld dus), dus kennelijk is er sprake van een tikfout dan wel een onduidelijk geschreven straatnaam.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen