Status

- Aarle is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, gemeente Best.

- De buurtschap Aarle valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Best.

- De buurtschap Aarle heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat. Overigens heeft de buurtschap wel op enig moment een plaatsnaambord gehad (zie de afbeelding), maar die zou inmiddels weer zijn verdwenen. Het was een blauw plaatsnaambord (zij het in een van het gangbare afwijkend formaat), wat een 'bebouwde kom' suggereert, wat wellicht verwarring heeft gewekt. De buurtschap ligt namelijk buiten de bebouwde kom, en had daarom een wit plaatsnaambord moeten hebben. Wellicht moest het bord daarom van de gemeente worden verwijderd? Een hint is van ons is dus om een wit bord te plaatsen (met blauwe of zwarte letters).

Naam

In het Brabants
Aorzel, Oarzel.

Oudere vermeldingen
1496 'tgoet tot Aerle, 1839 Aarle. Volgens het plaatsnaambord dat in de buurtschap heeft gestaan, zou de oudste vermelding uit 1312 dateren.

Naamsveklaring
Samenstelling van lo 'licht, open bos' met een oude boomnaam are* 'ahorn', vergelijk Aarle(-Rixtel).(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

De buurtschap Aarle ligt rond de wegen Aarleseweg (het gedeelte van deze weg vanaf huisnummer 25, in Z richting), Hagelaarweg, Kapelweg, St Antoniusweg, Oirschotseweg (het gedeelte van deze weg W van de rotonde bij de Ringweg), Zessprong, St Franciscusweg, Broomsedijk, Sint-Annaweg en Burgstraat. De buurtschap ligt direct NW van het dorp Best, W van de A2 en de dorpen Son en Breugel, ONO van het dorp Oirschot, O van het dorp Spoordonk, Z van het dorp Liempde en ZW van het dorp Boskant.

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Aarle 70 huizen met 343 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 160 huizen met ca. 400 inwoners.

Geschiedenis

In den beginne
Buurtschap Aarle bestaat uit een open akker met aan de westzijde daarvan een straatnederzetting. Ten zuidwesten ligt de Amelrijk Bootshoeve, die eertijds de centrale hoeve was van de hertogelijke lenen in deze omgeving. Reeds in 1312 is een leenman op deze hoeve bekend, namelijk Dirk Willemszoon van Aarle. In 1471 sticht leenman Amelrijk Boot het tweede gasthuis van Oirschot. De hoeve werd als fundatiegoed aan dit gasthuis geschonken.

Archeologisch onderzoek
Het onderzoek dat archeologen in 2011 en 2012 hebben verricht tussen de Broekdijk en de Ringweg in Best, voorafgaand aan de bouwplannen in buurtschap Aarle, heeft tal van bijzondere voorwerpen opgeleverd. Zoals houten speelballen voor kinderen uit de 16e eeuw, een zeldzaam trapje uit de bronstijd, een fraaie fluit, in de 10e eeuw vervaardigd van het bot van een grote vogel en een compleet, houten zoutvat uit de 17e eeuw, mogelijk gebruikt als offerande aan natuurgeesten als kabouters of alven.

Maar onder archeologen zijn deze op het oog spectaculaire - want tastbare - vondsten niet het interessantste van de exercitie. Op de 60 ha grond waar straks nieuwbouwwijk Aarle moet verrijzen, blijkt dat al van de late bronstijd (1600 tot 1200 v.Chr.) tot en met de late Romeinse tijd (3e-4e eeuw) bewoning moet zijn geweest. Enkele eeuwen lang lijkt het gebied grotendeels verlaten, waarna er vanaf het eind van de Karolingische tijd of het begin van de volle middeleeuwen (eind 9e eeuw) tot en met de Nieuwe Tijd (1500 tot begin 19e eeuw) weer nieuwe bewoners kwamen.

Vooral over dat laatste zijn de onderzoekers verrukt. "Voor het eerst hebben we de ontwikkeling van het Brabantse boerenbedrijf in deze periode van duizend jaar in beeld kunnen brengen", zegt archeoloog Johan Verspay. "We wisten voorheen alleen wat van die vroegere periode. Dat komt onder meer omdat vanaf de middeleeuwen de fundering van de boerderijen van baksteen was. Dat laat, anders dan de houtskeletten van de oudste boerderijen, minder diepe sporen in het landschap achter. Ze zijn met andere woorden 'archeologisch onzichtbaar'. Ook zitten middeleeuwse sporen van bewoning vaker onder de huidige bebouwing, waardoor het onderzoek wordt bemoeilijkt." (bron en voor nadere informatie zie: ED, 12-10-2017)

Heemkunde
"Rond de viering van het 50-jarig bestaan van de buurtvereniging in 2015 ontstond het besef dat het waardevol zou zijn om de geschiedenis van Aarle vast te leggen. Veel van de veranderingen die in de loop der jaren plaats hebben gevonden, zijn nu nog zichtbaar in het landschap en de bebouwing. Ook de buurtleden die deze veranderingen hebben meegemaakt, kunnen over de verschillende onderwerpen heel boeiend vertellen. Door het verbinden van de vroegere en huidige tijd is daaruit een mooi overzicht ontstaan van bedrijvigheden, activiteiten en personen rond de buurtschap en de buurtvereniging." Dit heeft in 2017 geleid tot de website 'Buurtvereniging Aarle', waarop inmiddels reeds enkele tientallen video's te vinden zijn over uiteenlopende onderwerpen betreffende de geschiedenis van de buurtschap, verteld én opgenomen door buurtgenoten.

Recente ontwikkelingen

Nieuwbouwwijk Aarlesche Erven
Er komt een nieuwe woonwijk op grondgebied van buurtschap Aarle, met een omvang van circa 880 woningen. Aanvankelijk wilde de gemeente dat de wijk een omvang van circa 1.000 woningen zou krijgen, maar de provincie vond dat te fors. Oorspronkelijk waren er zelfs plannen voor 3.400 huizen op deze locatie, maar door de financiële crisis en de crisis op de huizenmarkt die zich rond 2010 gedurende enkele jaren heeft voorgedaan, is dat aantal fors naar beneden bijgesteld. De wijk wordt volgens wethouder Marc Van Schuppen 'kamer voor kamer' opgebouwd, vanaf de Ringweg. Zo wordt voorkomen dat mensen jaren in een lege wijk lijken te wonen, zoals in Dijkstraten lange tijd het geval was. Ook moeten de bestaande plannen zich beter van elkaar onderscheiden. De nieuwe wijk heeft thema's als 'kleinschalige voedselvoorziening', 'zelfvoorzienend' en 'duurzaam' meegekregen. De wijk moet daarmee niet alleen nieuwe bewoners uit de directe omgeving aantrekken, maar ook forensen van buitenaf. Uit (omgeving) Eindhoven én de Randstad.

Anno 2020 is de voorbereidingsfase voor het ontwikkelen van nieuwbouwwijk Aarlesche Erven, zoals de wijk op grondgebied van buurtschap Aarle gaat heten, in volle gang. De wijk wordt gebouwd in het open gebied tussen de Broekstraat en Ringweg in het O, de Sint Antoniusweg en Kapelweg in het Z, de Aarleseweg in het W en de Mosselaarweg in het N, en laat de bebouwing aan die linten onaangetast. De bebouwing van de oude buurtschap blijft dus gehandhaafd. "Het doel is om in Aarlesche Erven een ontspannen, groene woonomgeving te creëren. Een soort beleefbaar landschap waar bewoners genieten van de natuur. Het moet een locatie worden waarin bewoners niet alleen een groene beleving hebben bij het thuis komen, maar ook bij het thuis zíjn. Hierbij kunnen ze elke dag kiezen voor de rust en het recreëren in het buitengebied (Het Groene Woud), het ontmoeten van ‘buren’ in de ruim ingerichte buitenruimte, bijvoorbeeld in de ‘wildernis’ midden in het plangebied of de dynamiek van de stedelijke voorzieningen.

Stedenbouwkundig plan. In het stedenbouwkundig plan staat de ambitie die de gemeente heeft met uitbreidingslocatie Aarlesche Erven in hoofdlijnen beschreven, zoals de hoofdstructuur, de infrastructuur, de groenstructuur en de ambities voor de diverse bouwvelden. Het gaat dan vooral over de sfeer en identiteit van de locatie. Er komen verschillende woningtypen. De gemeenteraad heeft in juni 2019 het Bestemmingsplan Aarlesche Erven gewijzigd vastgesteld (het bestemmingsplan en de bijbehorende stukken vind je onder de link, agendapunt 7, klik op het pijltje bij dit agendapunt). Verkeersstructuur: twee aansluitingen op rotondes aan de Ringweg; nauwelijks wijkvreemd autoverkeer; het stimuleren van wandelen en fietsen: hoofdfietsstructuur en informeel netwerk (ommetjes). - Hier kun je een video-animatie van nieuwbouwwijk Aarlesche Erven in Aarle bekijken. Naar verwachting start de verkoop van de woningen in het najaar van 2020. De verkoop gaat via de ontwikkelende partijen. De bouw van de woningen beoogt in 2021 van start te gaan." (bron: gemeente Best)

Bezienswaardigheden

Beschermd dorpsgezicht
De buurtschappen Aarle en de Vleut zijn in 2012 benoemd tot beschermd gemeentelijk dorpsgezicht.

Kapel
In de eerste helft van de 16 eeuw stond er al een houten kapel in buurtschap Aarle. Het ontstaan van deze kapel berust op een legende volgens welke een zwangere gravin complicaties had zodat voor haar leven werd gevreesd. De graaf beloofde een kapel te bouwen voor de heilige Anna, patrones van aanstaande moeders, indien het leven van moeder en kind zouden worden gered. Aldus geschiedde. Later kwamen mensen er bidden om gespaard te worden van dysenterie en pest. Er waren nog pestepidemieën in 1557 en 1587. In 1628 is de houten kapel vervangen door een stenen exemplaar. Na in verval te zijn geraakt na 1648 is ze mogelijk in leem herbouwd. In 1837 wordt de huidige bakstenen kapel gebouwd. De kapel bevat gebrandschilderde ramen van Cor Donkers en een 18e-eeuws beeld van Anna te Drieën. Dit beeld stond tot 1868 in de oude parochiekerk van Best. In 1951 is de kapel gerestaureerd door kunstschilder Toon Ninaber van Eyben uit Boxtel. Hij heeft ook de gebrandschilderde ramen gemaakt. Voor de kapel staat een beeld van de heilige Joachim. De rijksmonumentale Sint-Annakapel (Kapelweg 21) bevindt zich op een kleine verhoogde brink. Er staan fraaie lindebomen omheen.

Evenementen en activiteiten

"Periodieke activiteiten: Voetbal. De buurtvereniging heeft een voetbalelftal dat, tot de beëindiging, meedeed in de buurtcompetitie. Nu speelt het elftal nog vriendschappelijke wedstrijden. Er was ook een dameselftal. De buurt kent vele PSV-supporters die gezamenlijk in het buurthuis op een groot scherm de uitwedstrijden bekijken. Bij de thuiswedstrijden zijn ze in het stadion. Kaartspel Katten. Een keer per 14 dagen op de maandagen kwamen vroeger 12 personen bij elkaar voor dit kaartspel, tegenwoordig circa 6 personen. Katten lijkt op klaverjassen, echter zonder een maat. Er zijn nu nog 5 buurtverenigingen (OVS, SKV, Centrum, Aarle en Heikant) die dit kaartspel spelen en omdat er nu te weinig gegadigden zijn voor dit spel gebeurt dit nu in één buurthuis. De kampioen moet de gezamenlijke katavond organiseren. Kaartspel Rikken. Gebeurt een keer per maand op de vrijdagen. Echter alleen in de wintermaanden. Biljarten. Al 25 jaar lang wordt er elke dinsdagavond in het buurthuis gespeeld van 20.00 uur tot 23.30 uur. Er zijn op dit moment ongeveer 12 deelnemers. Darten. Een keer per maand wordt er dart gespeeld in het buurthuis. Kienen. Een keer per maand is er een kienavond, altijd op maandagavond en dan alleen in de wintermaanden. Het aantal “kieners” bestaat meestal uit ongeveer 20 deelnemers. 4 dames zorgen telkens voor de prijzen.

Jaarlijkse evenementen en activiteiten: Nieuwjaarsreceptie. De receptie wordt gehouden op een vrijdagavond na Nieuwjaar. De receptie, waarop men elkaar gezondheid en voorspoed toewenst voor het nieuwe jaar begint om 8 uur ‘s-avonds en eindigt in de kleine uurtjes. Carnaval. Jaarlijks loopt Buurtvereniging Aarle mee in de Carnavalsoptocht van Best. In de beginjaren werd de wagen zelf ontworpen en gebouwd. Dat is te kostbaar geworden en de ruimte ontbreekt omdat de wagens steeds groter worden. Tegenwoordig koopt men een wagen. Voor de eigen leden wordt na de optocht in het buurthuis carnaval gevierd. Paaseieren zoeken. De jeugdcommissie organiseert op zaterdagmiddag voor Pasen het paaseieren zoeken bij de kapel en bij het buurthuis.

Feestdag. De Feestweek dateert uit de beginjaren zestig. De aanleiding voor het organiseren van de feestweek was dat gezinnen in de vakantiemaanden niet op vakantie gingen. Men wilde de inwoners van Aarle (hoofdzakelijk agrarische sector) vermaak geven. In de topjaren duurden de feesten een hele week, in een grote tent. Er was op dinsdag een kwis, waaraan per buurtvereniging 2 man mochten meedoen. Er deden 8 buurtverenigingen mee. Op vrijdag trad de band New Four op en op zaterdag traden vele nationaal bekende bands en zangers op (bijv. Golden Earring). Voor de jeugd was er o.a. een play-back middag. Begin jaren negentig is de feestweek overgegaan in een feestweekend. Ergens op een zaterdag in de maand juli is er nu een Feestdag. Gezamenlijk wordt dan een uitstapje gemaakt of men blijft bij het buurthuis, waar dan festiviteiten worden georganiseerd. Er zijn dan een groot aantal deelnemers: ruim 100 volwassenen en een 40-tal kinderen. Seniorenmiddag. Ergens op een zaterdagmiddag voor Kerstmis is er een seniorenmiddag. Men begint om 13.30 uur en het einde van de middag is rond de klok van 18.00 uur. Iedereen boven de 60 jaar is welkom. Er is koffie en thee met wat lekkers, wat ludieke acts en daarna een gezellige maaltijd." (bron: Erfgoedvereniging Dye van Best)

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Buurtvereniging: - "Buurtvereniging Aarle is opgericht in 1965. Harrie en Kees van Kollenburg en Cor van de Schoot zaten wat te filosoferen over hun buurtschap in Café 't Hofje (waar nu het Grieks restaurant is). Zij kwamen tot de conclusie dat het wel zinvol was een buurtvereniging te starten om de sociale samenhang te bevorderen. Er werden kandidaat-bestuursleden gevonden en men ging van start. Het eerste “buurthuis” was thuis bij de Koning op de Hagelaarweg, daarna in de noodwoning op de Aarleseweg. In 1970 werd het - zelf bekostigde - buurthuis d’n Herd gebouwd. In 2011 is een nieuwe d'n Herd gebouwd. Naast een clubgebouw, beschikt de buurtvereniging ook over een voetbalveld en sinds kort ook over jeu de Boule banen. De buurtvereniging heeft 125 gezinnen als lid (ca. 96 betalende gezinnen, 70+ is vrij van contributie). Bewoners die verhuizen naar elders in Best mogen lid blijven. Het is na Heikant de oudste buurtvereniging van Best. Doel van de buurtvereniging is de samenhang in de buurt te bevorderen door middel van het organiseren van activiteiten voor jong en oud. De aard van de activiteiten reflecteert de behoefte in de veranderende samenleving. De buurtvereniging heeft een jeugdcommissie die o.a. zwemmen, knutselen, jeugdvoetbal, damesvoetbal en Sinterklaasavonden organiseert." (bron: Erfgoedvereniging Dye van Best)

- Zorg en welzijn: - "Zorgboerderij De Hagelaar ligt in buurtschap Aarle, op een van de mooiste plekjes in Het Groene Woud. We hebben al meer dan 20 jaar een zorgboerderij en laten onze deelnemers graag meegenieten van het leven op het platteland. Wij bieden dagverzorging aan hulpbehoevenden en licht dementerende ouderen. Ook personen met autisme of een aanverwante stoornis, een psychiatrische stoornis en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kunnen bij ons terecht. Kleinschaligheid en persoonlijke aandacht staan hierbij voorop. Bij ons vinden ouderen en mensen met een psychische achtergrond (GGZ) zorg, rust en gezelschap. Men kan lekker bezig zijn in de buitenlucht en contact hebben met dieren en planten. De sfeer op De Hagelaar is gemoedelijk. Wij bieden structuur, ontspanning en ruimte op een veilige en vertrouwde en gezellige plek."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)