Heidenschap

Plaats
Buurtschap
Groningen
Duurswold
Groningen

heidenschap_boerderij_heidenschap.jpg

De buurtschap Heidenschap is om voor ons duistere redenen uitgegumd uit de atlassen, en heeft ook geen plaatsnaamborden. Als je goed tussen de bomen door keek, kon je tot medio 2021 de naam nog wel zien staan op boerderij Heidenschap op Slochterdiep 21.

De buurtschap Heidenschap is om voor ons duistere redenen uitgegumd uit de atlassen, en heeft ook geen plaatsnaamborden. Als je goed tussen de bomen door keek, kon je tot medio 2021 de naam nog wel zien staan op boerderij Heidenschap op Slochterdiep 21.

heidenschap_boerderij_anno_2016.jpg

Boerderij Heidenschap had anno 2016 alleen nog maar een gaatje in het dak. (© Google StreetView)

Boerderij Heidenschap had anno 2016 alleen nog maar een gaatje in het dak. (© Google StreetView)

heidenschap_boerderij_anno_2021_kopie.jpg

Deze bouwval is van de oude boerderij Heidenschap anno 2021, die vijf jaar daarvoor alleen een gat in het dak had, maar sindsdien steeds meer is vervallen. Anno 2022 is het restant helemaal geruimd. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com)

Deze bouwval is van de oude boerderij Heidenschap anno 2021, die vijf jaar daarvoor alleen een gat in het dak had, maar sindsdien steeds meer is vervallen. Anno 2022 is het restant helemaal geruimd. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com)

heidenschap_kasteel_kunstwerk_bij_boortoren.jpg

Anno 2016 staat er een kunstwerk, voorstellende een kasteel, nabij de boortoren in de buurtschap Heidenschap (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2016/07/03/langs-het-eemskanaal-naar-appingedam)

Anno 2016 staat er een kunstwerk, voorstellende een kasteel, nabij de boortoren in de buurtschap Heidenschap (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2016/07/03/langs-het-eemskanaal-naar-a...)

Heidenschap

Terug naar boven

Status

- Heidenschap is een voormalig dorp, thans buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Duurswold, gemeente Groningen. T/m 31-7-1962 gemeente Ten Boer. Middels grenscorrectie is deze buurtschap - samen met nog een aantal andere buurtschappen - per 1-8-1962 overgegaan van de gemeente Ten Boer naar de gemeente Slochteren, omdat de grens tussen deze gemeenten toen langs het Eemskanaal is komen te liggen. De buurtschappen van Ten Boer Z van het Eemskanaal zijn daarom toen overgegaan naar de gemeente Slochteren. In 2017 heeft wederom een grenscorrectie plaatsgevonden en zijn de W buitengebieden van de dorpen Lageland en Harkstede, waaronder ook de buurtschap Heidenschap, overgegaan naar de gemeente Groningen, in het kader van het project Meerstad.

- De buurtschap Heidenschap viel vanouds - vóór de hiervoor vermelde eerste grenscorrectie - onder het dorp Garmerwolde. Tegenwoordig valt de buurtschap, ook voor de postadressen, onder het dorp Lageland.

- De buurtschap Heidenschap heeft geen plaatsnaamborden en komt ook niet meer als zodanig voor in de atlassen. Maar bestaat in de praktijk nog wel degelijk. De plaatsnaam staat nog wél aangegeven op de schuur van boerderij Heidenschap (Slochterdiep 21, ter hoogte van de gaswinningsinstallatie van de NAM), als je héél goed tussen de bomen door kijkt (zie foto).

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Het Heidenschap. De oudste vermelding dateert uit 1419, wanneer er land in der heydense by Damster vaert wordt verkocht. In 1459 wordt het erve Wildeweer in Upheydense genoemd, in 1465 landerijen inde heydenscap.1475 Hydense, 1840 Heidenschap.

Naamsverklaring
Bij het gelijknamige Friese dorp (dat tegenwoordig weliswaar formeel It Heidenskip heet, maar vanouds ook Heidenschap heette) betekent de naam 'wild begroeid land'. Of die betekenis bij de buurtschap op deze pagina ook opgaat, is ons - nog - niet bekend. (1) stelt: "De naam Heidenschap is mogelijk afgeleid van het Oudfriese hêder, wat 'veehoeder' betekent. De plaatsnaam zou dan dus 'veehoederij' betekenen."

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Heidenschap ligt ZO van Garmerwolde, W van Lageland, rond de waterloop en weg Slochterdiep en de wegen Zuiderweg en Eemskanaal Zuidzijde. Z horizontaal langs de NAM-installatie loopt de Heidenschappersloot, die in het O overgaat in de Blokumersloot (die in de atlassen en op Google Maps vermeld staat als Blokkumersloot, maar omdat de buurtschap waar de sloot naar genoemd is Blokum heet, zal de correcte naam naar wij aannemen Blokumersloot zijn).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Heidenschap 5 huizen met 41 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 10 panden aan de waterloop en het W deel van de weg Slochterdiep (deels N ervan, en deels Z ervan, waarvan grotendeels aan een doodlopend weggetje aan het W uiteinde), een handvol panden aan de Zuiderweg NO van het W uiteinde van de buurtschap, en een handvol panden aan het zuidelijkste deel van de weg Eemskanaal Zuidzijde. Totaal dus ca. 25 huizen met ca. 65 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Heidenschapperpolder
Door de aanleg van het in 1876 gereed gekomen Eemskanaal worden de waterschappen Noorder Heidenschapperpolder, Zuider Heidenschapperpolder en Polder van E.J. van der Molen doorsneden. De afgesneden zuidelijke stukken van de beide Heidenschapperpolders en een klein deel (1 ha) van de Van der Molenpolder worden dan samengevoegd tot het waterschap Heidenschapperpolder (1868-1970, opgegaan in waterschap Duurswold). De bijna driehoekige polder lag in de hoek tussen het Eemskanaal en het Slochterdiep. De oostgrens werd gevormd door de Kleisloot, die tegelijk de westgrens van Het Lageland vormde. De molen van het schap sloeg uit op het Slochterdiep.

Opkomst en ondergang van het dorp Heidenschap
Heidenschap is ontstaan als hoogveenontginning in een vrij laat - gezien de oudste vermelding kennelijk begin 15e eeuw - in cultuur gebrachte hoek land tussen Harkstede en Garmerwolde. Het is in de 15e eeuw een dorp geweest, maar de parochie is rond 1475 al vacant. De inwoners hebben erg te lijden onder de lage ligging van hun landerijen, waardoor het hen zwaar valt de kerk te onderhouden. De parochierechten worden vóór 1500 geïncorporeerd bij het Sint-Geertruids- of Pepergasthuis te Groningen, dat hier veel grond had verworven. De priester van het gasthuis fungeert sindsdien als dorpspastoor. De kerk is in 1589 afgebroken, waarna het plaatsje kerkelijk bij de parochie Garmerwolde is gevoegd. Zoals vermeld bij Status, verhuist Heidenschap 'dorpsmatig gezien' in 1962 van Garmerwolde naar Lageland.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Anno 2016 staat er een kunstwerk, voorstellende een kasteel, nabij de boortoren van de NAM. Zie foto. Weet iemand of dat er tijdelijk of permanent staat en wat de achtergrond / betekenis ervan is?

Reacties

(6)

Op de boerderij "Heidenschap" woonde de familie Bontekoe, Piet en Ma(r)tje Kol. zij waren bevriend met mijn ouders. Hun drie dochters gingen in Garmerwolde naar school, dezelfde tijd dat ik daar ook op zat. Ze gingen dus elke dag met de pont over het Eemskanaal. Dit was in de jaren 1950 tot 1960.
In die jaren was Lageland het verder oostwaarts liggende dorp (streek), dat dwars op het Slochterdiep lag. De weg langs het Slochterdiep was onverhard, tot er rond 1960 in eerste instantie twee betonbanen werden aangelegd. Passeren was een hachelijke onderneming!
Bij Wikipedia kwam ik als mogelijke verklaring voor de naam tegen: 'het Oud-Friese hêder, hetgeen veehoeder betekent. Heidenschap zou dan dus veehoederij betekenen.' Voor wat het waard is.

Dank voor het delen van uw herinneringen aan deze buurtschap in vroeger tijden. Dat is een mooie aanvulling op het bovenstaande. Dat was op zich al een heel eind lopen iedere dag, en dan ook nog onverhard, dat is extra zwaar. Naar de lagere school in Lageland https://www.plaatsengids.nl/lageland zou korter zijn geweest denk ik (want dan hoefden ze niet ook nog het stuk langs het kanaal), maar ja dat was toen (voor 1962) nog een andere gemeente (Slochteren), en daarom mocht dat vaak niet, dat had met kosten te maken, want gemeenten gaven vaak alleen een vergoeding per leerling aan de scholen voor leerlingen uit hun eigen gemeente. Dat speelde bij meer 'grensgevallen' elders in het land. De door u genoemde mogelijke naamsverklaring had ik reeds vermeld onder Naam.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Op oude topografische kaarten (zie bv. https://www.topotijdreis.nl/kaart/1887/@239831,584652,10 en https://www.topotijdreis.nl/kaart/1908/@239769,584900,10.45) wordt Heidenschap meer richting Garmerwolde gelokaliseerd, tussen Damsterdiep en Eemskanaal, of zelfs nog ten noordwesten van het Damsterdiep.
Is er meer bekend of deze zuidoostelijke delen van Garmerwolde vroeger bij Heidenschap werden gerekend?

Helaas is mijn ervaring dat plaatsnamen, vooral van buurtschappen zonder duidelijke kern, door de jaren heen nogal eens zomaar van plek verschuiven, op kaarten van de Topografische Dienst, zonder dat daar een functionele reden voor is. Dat kan tot dit soort misverstanden leiden. Vanouds heeft de plaatsnaam hier altijd O van het Damsterdiep gestaan. Begin 20e eeuw verspringt de naam ineens een stukje naar het W, maar al vrij snel, in de jaren dertig, (h)erkent men de vergissing en verdwijnt de naam daar weer. Helaas verdwijnt de naam nu helemaal, ook dat gebeurt helaas vaker 'zomaar', zonder reden. Het ligt voor de hand gezien de beschrijvingen en de kaartbeelden dat de Heidenschapperpolders O van het Damsterdiep lagen en niet ook nog een stukje W ervan. In dat kader ligt het voor de hand dat de handvol panden tussen Damsterdiep en Eemskanaal vanouds onder de buurtschap Heidenschap heeft gevallen. Vandaag de dag lijkt het mij gezien de huidige weg- en waterverbindingen logisch dat die gewoon tot het dorp worden gerekend en de huidige buurtschap alleen de panden O van het Eemskanaal beslaat. Maar als u reden heeft dit precies te willen weten, adviseer ik u contact op te nemen met de Historische Commissie Garmerwolde, die ik nu heb beschreven en gelinkt in dit hoofdstuk: https://www.plaatsengids.nl/garmerwolde#geschiedenis
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Na een gaatje in 2016 en de bouwval 2021 is er nu niets meer over van de boerderij. Ik denk dat het restant van de boerderij na een van de stormen in 2021 (in combinatie met aardbevingsschade?) totaal is ingestort. Het restant is helemaal geruimd.

Dank voor de actualisering Dick! Ik heb het bijschrift er op aangepast.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen