Status

- Wergea is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden. T/m 1983 gemeente Idaarderadeel. In 1984 over naar gemeente Boarnsterhim, in 2014 over naar gemeente Leeuwarden.

- Onder het dorp Wergea vallen ook de buurtschappen Angwier, Domwier en Narderbuorren.

Naam

In het Nederlands
Warga. De plaatsnaam is overigens officieel Friestalig.

Oudere vermeldingen
944 kopie 1150-1158 Wartengahe, 1441 Werraga, 1465 Warraghae, 1474 Warregae, 1579 Werrega.

Naamsverklaring
De identificatie van de oudste vorm is niet zeker, die kan ook betrekking hebben op Warten. De betekenis van de oudste vorm is ga 'dorp, dorpsgebied' van de persoon Warte. Warga wordt ook verklaard als ga van de warren 'laaggelegen graslanden', maar dat is onwaarschijnlijk.(1)

Ligging

Wergea ligt ZO van Leeuwarden, aan de Wergeasterfeart (Wargaastervaart).

Statistische gegevens

In 1840 heeft Wergea 114 huizen met 873 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 650 huizen met ca. 1.600 inwoners.

Geschiedenis

Zuivelfabriek
Wergea is 108 jaar verweven geweest met de zuivelfabriek van Frico, de laatste jaren bekend als Friesland Frico Domo (FFD). In 1886 opende hier de eerste coöperatieve zuivelfabriek van Nederland. Vele Wergeasters verdienden er sindsdien hun brood. De laatste jaren bood de fabriek werk aan ongeveer 100 dorpelingen. In de zuivelfabriek stond de flessenlijn van het concern. Er werden ruim dertig melkprodukten gemaakt, variërend van toetjes tot karnemelksepap en melkpoeder. In 1994 is de fabriek gesloten. Twee fabrieken in Tuk en Oosterzee waren al eerder gesloten. Volgens het concern was het niet lonend om de locatie te handhaven, omdat de flessenconsumptie gestaag afnam. De flessenproductie is ovegeheveld naar de vestiging in Arnhem, de overige productie, in pakken, is geconcentreerd in de fabriek in Groningen. De straatnaam Fricoweg herinnert nog aan de fabriek. Het kantoor van de fabriek (Fricoweg 31) is jaren in functie geweest als fitnesscntrum en in 2019, na twee jaar leegstand, herbestemd tot kantoor voor drie vrouwelijke fotografen, die er ook ruimtes verhuren als flexwerkplekken en voor workshops en dergelijke.

Heemkunde
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de in 1982 opgerichte Wurkgroep Werregea Ald - Wergea Nij. "Tijdens haar bestaan heeft het archief van de Wurkgroep, dat bestaat uit o.a. foto’s, dia’s, films, artikelen, notulenboeken, krantenknipsels, boeken, oude rekeningen, programma’s van allerlei wedstrijden en opvoeringen enz., een dusdanige omvang gekregen dat een vertrek in het Popmagasthuis is ingericht, om alles goed en gerubriceerd te kunnen bewaren. Samen met de (oud)Wergeasters proberen we om dit archief nog verder uit te bouwen. Als je iets hebt liggen en je vindt met ons dat het als een stukje Wergeaster historie bewaard moet blijven, dan kun je het aan ons geven. Het krijgt dan een prima plaatsje in ons archief en wij zorgen er verder goed voor. Uiteraard wordt dit alles niet alleen bijeengebracht om het te bewaren, maar ook om het te gebruiken. Van tijd tot tijd organiseert de Wurkgroep daarom tentoonstellingen en avonden, worden met een zekere regelmaat boekjes en kalenders uitgebracht, en worden waar nodig belangstellenden met de in het archief aanwezige informatie geholpen."

Recente ontwikkelingen

- "Aan de zuidwestkant van het dorp Wergea verrijst de nieuwe woonwijk Grut Palma. Voor Grut Palma geldt als centraal thema: dorps wonen aan of nabij de Staande Mastroute. De ligging aan de Staande Mastroute maakt deze wijk bijzonder. Hier komt de schoonheid van het Friese landschap en wonen samen. Grut Palma valt op door de mooie ligging in het dorp, in een prachtige landelijke omgeving vlakbij open water. Sinds jaren is Grut Palma weer een woningbouwplan dat onder de regie van de gemeente Leeuwarden wordt ontwikkeld. De wijk laat het beschermd dorpsgezicht in zijn waarde en zal daar waar mogelijk qua architectuur iets toevoegen aan het dorp. Het plan Grut Palma bestaat in totaal uit 140 kavels waarvan er in een eerder stadium re eds 54 zijn bebouwd.

Het plan is ingedeeld in vier deelgebieden. Ieder deelgebied heeft een eigen kwaliteitsniveau. Dit is ontstaan door aan de ene kant de relatie met het omliggende polderlandschap en aan de andere kant een sterke relatie naar het water toe en de overgang naar de bebouwing van het beschermd dorpsgezicht van Wergea. Meer informatie is terug te vinden in het Beeldkwaliteitsplan van Grut Palma. Grut Palma wordt in fasen uitgevoerd. Sommige kavels liggen aan het water, voor anderen wordt het wonen in het groen en er is een mengvorm van beide. Woningbouw in Grut Palma betekent een diversiteit aan mogelijkheden: vrije kavels, sociale koop- en huurwoningen en projectmatige woningbouw." (bron:brochure van het project)

- Verslag dialoogavond t.b.v. Omgevingsplan Leeuwarden Buitengebied Zuid m.b.t. Wergea en Warstiens (juni 2017).

- Bestemmingsplan Wergea-kom (2006).

Bezienswaardigheden

- Wergea heeft 17 rijksmonumenten.

- Voormalige Hervormde kerk. Zie verder het hoofdstuk Links, kopje MFC.

- De Hempenserpoldermolen (Himpensermar 5) is een maalvaardige grondzeiler. Hij is in 1863 gebouwd voor de bemaling van de in 1784 drooggelegde Hempensermeer. In 1955 verloor hij deze functie, waarna het polderbestuur de molen "op afbraak" te koop aanbood. Omdat dit in strijd was met de molenverordening, kreeg het daarvoor echter van de provincie geen toestemming. Gedeputeerde Staten adviseerde de gemeente de molen over te nemen. Dat gebeurde in 1959, toen de molen voor twee gulden aan de gemeente werd verkocht, op voorwaarde dat de in 1953 voor de aandrijving van de vijzel in de molen geplaatste dieselmotor niet zou worden verwijderd. In 1985 brandde de naast de molen gelegen molenaarswoning af. Een jaar later werd de dieselmotor vervangen door een elektromotor, waarmee sindsdien gecombineerd kan worden gemalen.

- Paaltjasker.

- De stins Roorda State in Wergea wordt al in de 15e eeuw vermeld als bezit van de familie Roorda, daarna Bootsma en Popma. Het schitterende slot is in 1782 gesloopt om plaats te maken voor de huidige state. Middeleeuwse bouwelementen, tegelwerken uit de 17e eeuw en een huwelijkskruis uit 1761 zijn bewaard gebleven. Het huidige Ald Slot is gebouwd omstreeks 1786. Het hoofdgebouw is het restant van een kop-hals-romp boerderij, waarvan de schuur met achterhuis rond 1900 is afgebroken. De gracht is pas in 1952 gedempt. Het Ald Slot wordt ook genoemd in Nynke van Hichtum’s boek 'Afkes Tiental'.

In ca. 1988 kocht de familie Dijkstra Roorda State in Wergea. Het pand werd opgeknapt en is sindsdien opengesteld geweest als Museum Ald Slot. In 2018 werd het echtpaar Dijkstra beide 83 jaar en besloten ze te stoppen en het museum te verkopen. Omrop Fryslân heeft er een reportage over gemaakt, met een audio-fragment en een kort filmpje waarin een indruk van de inrichting van het pand wordt gegeven. - Reportage van het Friesch Dagblad met de nieuwe bewoners - sinds maart 2020 - Johannes van der Steen en Agnes Meinema. Zij maken duidelijk een grote verbouwing te beogen, maar zien ombouwen tot een designwoning als een schrikbeeld. Met oog voor de monumentale waarde streven ze er wel naar dat het huis duurzaam en zelfvoorzienend wordt. Het museum keert niet terug.

Evenementen

- "In 1989 komen de Wergeaster vrienden John Bamboe en Jan Tysma op het wilde idee om ook eens een openluchtspel in het eigen dorp te organiseren. Waarom ook niet? Ze roepen een aantal dorpsgenoten bij elkaar en gezamenlijk zorgt de commissie voor Buorkjende Bisten, het eerste Wergeaster openluchtspel. Dat wordt een succes en zoiets verplicht tot nog eens opnieuw een openluchtspel. Van het een komt het ander, en zo ontstaat de traditie van het tweejaarlijkse Iepenloftspul Wergea (juni, in de even jaren). Frysland kent een rijke verscheidenheid aan openluchtspelen. Ons openluchtspel wil bekend staan als een Fries openluchtspel dat voortdurend heel wat nieuws brengt. Het liefst een stuk wat het Friese publiek noch niet eerder gezien heeft. Anders dan alle andere Friese openluchtspelen is dat het Wergeaster openluchtspel altijd een volledig eigen productie is, georganiseerd en gespeeld door (oud) inwoners van het dorp. In totaal zijn er altijd meer dan 100 Wergeasters actief om er weer wat moois van te maken. Een opvallend kenmerk van het Wergeaster openluchtspel is ook de muziek. Elke keer maakt (pop)muziek een integraal deel uit van het toneelgebeuren. Een speciale gelegenheidsband zorgt daarvoor."

- Tijdens de Wergeaster Merke (gedurende 5 dagen rond een weekend begin augustus) is er o.a. iedere avond een live band.

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je dankzij IJsclub De Wergeaster Reed schaatsen op de ijsbaan van Wergea.

Landschap, natuur en recreatie

- Het ontstaan van Kulturele Kommisje in 1988 heeft een nauwe relatie met de voorbereidingen van het eerste Iepenloftspul in het dorp. De voorbereidingen daarvan waren kostbaar. Om enigszins een financiële buffer te ontwikkelen organiseren John Bamboe, Piet Kloosterman en Annemieke Schuurman een soort benefit concert in Multi Functioneel Centrum (MFC) de Bidler. Dit (koffie)concert, waar Big Band Friesland optreedt, is zowel muzikaal als financieel een groot succes. De opbrengst geeft het Iepenloftspulbestuur een mooie financiële basis en tevens is er een organisatorische basis gelegd voor het organiseren van meerdere culturele voorstellingen. De vele enthousiaste reacties van de dorpsgenoten geven de doorslag om in 1989 de Kulturele Kommisje Wergea (KKW) op te richten.

Met MFC de Bilder als voortreffelijke theaterzaal ligt er een mooie toekomst voor de Kommisje in het verschiet. En voor het Bidlerbestuur (dat toen nog de handen vol had aan het opknappen en onderhouden van het gebouw) was de komst van deze 'zustervereniging' een welkome steun in de rug. In de loop der jaren heeft de KKW tal van culturele evenementen in Wergea georganiseerd. Van themadagen tot filmdagen, theatervoorstellingen en (Fries) cabaret. De KKW organiseert voor haar publiek een breed cultureel scala aan voorstellingen en evenementen. Er worden ca. 7 voorstellingen per seizoen georganiseerd.

- De Wergeaster Wettersport Feriening (WWS) heeft als doel de watersporters in en om Wergea te ondersteunen d.m.v. een eigen jachthaven en diverse activiteiten.

- Op diverse locaties in de provincies worden voorzieningen voor wateropvang gerealiseerd, omdat door de klimaatverandering er vaker heviger en langduriger regenbuien zullen optreden en daar wateropvanglocaties voor nodig zijn, om te zorgen dat men in de dorpen en steden droge voeten houdt. Een van die locaties is de ca. 100 ha grote, onbewoonde Hempensermeerpolder, gelegen direct ZO van Leeuwarden, Z van Hempens, tussen het dorp Wergea (en gelegen in dat dorpsgebied) en de N31. In de polder wordt sinds eind 2020 als experiment water opgevangen. Het 'natte natuurgebied' is een proef van Wetterskip Fryslân en Staatsbosbeheer. Met deze proef kunnen ze het gecontroleerd doen en onderzoeken wat het effect is.

Eind december 2020 liet men tijdens regenachtige dagen de polder vollopen en toen was er dus, net als vroeger, voor de inpoldering, weer sprake van het Hempensermeer. Maar al met al duurde dat wel een aantal dagen. Wetterskip Fryslân gaat daarom voorzieningen realiseren die ervoor zorgen dat de polder eerder kan vollopen wanneer dat nodig is. In 2021 gaat Staatsbosbeheer onderzoeken welk effect het water heeft op de natuur, bijvoorbeeld op het gras. De ondergelopen polder is natuurlijk een paradijs voor vogels zoals ganzen, kieviten en ander watervogels; komt de bodem weer boven water als het water is weggezakt, dan zit de grond vol met wormen en heeft het boezemwater talloze voedingsstoffen gebracht: een lekkere maaltijd voor talloze vogels: "Dan is het voor de vogels hier tafeltje dekje", aldus de boswachter. (bron en voor nadere informatie zie Omrop Fryslân, december 2020)

- De velduil broedt sinds jaren weer op graspercelen in Fryslân. Anno 2019 gaat het om meer dan 20 paartjes. Vogelkenner en -ringer Lydia Barkema noemt dit ‘een bijzonder hoog aantal.’ Barkema nam contact op met provincie Fryslân en Kollektivenberied Fryslân om de vogels, die op de rode lijst staan, te beschermen. Dat de velduil zich op het Friese boerenland laat zien, heeft vooral te maken met de aanwezigheid van veel veldmuizen. "De velduil is een nomadische soort en broedt daar waar veel voedselaanbod is. Dat kan in Scandinavië zijn, maar ook op de toendra of in het weidegebied van Friesland", zegt Barkema. Vooral rond Jutrijp-Hommerts en Wergea melden boeren velduilen in hun percelen.

Voor Sybe van der Schaar van Kollektivenberied Fryslân reden om bij de provincie aan te kloppen voor een regeling. Boeren die hieraan mee willen doen, zijn verplicht 1 hectare grasland te laten staan tot het laatste jong vijf weken oud is. Dat betekent dat melkveehouders op zijn vroegst eind juni het perceel kunnen maaien. Een behoorlijke periode om de vogels te beschermen, stelt Van der Schaar. ‘Jongen hebben lang gras nodig om zich te verstoppen. Velduilen leggen de eieren om de een à twee dagen. Er zit dus een leeftijdsverschil tussen de jongen. Wanneer een jong twee weken oud is, wandelt hij uit het nest en verstopt hij zich in het gras’, verklaart hij. Om kostendekkend te zijn, is de vergoeding hoger dan de gebruikelijke ANLB-tarieven. Voor 1 hectare ontvangt een boer in plaats van de gebruikelijke ANLB-vergoeding van 650 euro 1.250 euro. Bijna een verdubbeling. ‘De nesten bevinden zich in intensief bemest Engels raaigras. Wanneer boeren dat gras tot eind juni laten staan, is dat veel te lang. De voederwaarde is 0,0. Het gaat rotten. Het is niets meer waard’, zegt Van der Schaar. Melkveehouder Johan Oerlemans uit Ypecolsga is de eerste boer die meedoet aan de regeling. Sinds twee jaar spot hij de velduil regelmatig op zijn land. In 2019 broedden twee paren er voor het eerst. (bron: LTO Noord, 14-5-2019)

Eten en drinken

- Het anno 2017 140 jaar oude, beeldbepalende dorpscafé van Wergea, 's Lands Welvaren, is in augustus van dat jaar failliet gegaan, omdat het te weinig klanten trok om de boel nog rendabel te kunnen exploiteren. Een groep van 11 mannen uit het dorp vond het belangrijk dat het enige dorpscafé, waar bovendien diverse verenigingen onderdak vonden - kaartclubs, dartclub, biljartclub, toneelvereniging - behouden zou blijven, zodat o.a. ook de oudere jeugd in het dorp zelf een plek houdt om uit te gaan, en heeft het etablissement daarom overgenomen. Sinds december 2017 kon men er tijdelijk gedurende enkele weken terecht. Bij wijze van proef had de gemeente daar ontheffing voor verleend. De defintieve vergunning neemt vermoedelijk enkele maanden in beslag, gedurende welke tijd het etablissement dan gesloten is. Maar die tijd hebben ze goed benut, want er moest flink worden geklust aan het decennialang nauwelijks onderhouden pand.

De mannen zitten vol plannen voor hun café; zo denken ze aan wijnproeverijen, bingoavonden en biljartcompetities. De pubquiz op oudejaarsavond was alvast een succes. Adrie Boermans: "Der moat wol wat aksje komme, wat organisearre wurde om minsken út it doarp te lûken." De groep is op cursus geweest bij hotel Duhoux in Wirdum om te leren over wijnschenken en café-etiquette. De kroeg gaat vooralsnog alleen in het weekend open, omdat de mannen doordweeks allemaal nog een andere baan hebben. Ze hopen wel een vaste barman te kunnen aantrekken. De rest van het werk - schoonmaken, inkoop, onderhoud - doen ze met zijn allen, met hulp van dorpsbewoners. De groep is zo samengesteld dat ieder zijn eigen deskundigheid inbrengt. (bron en voor nadere informatie zie de 2e link en deze reportage over dorpscafé 's Lands Welvaren te Wergea op Omrop Fryslân, december 2018). Tegenwoordig zijn ze ook op dinsdag open.

Top-chefkok en mede-eigenaar Geert-Jan Vaartjes heeft op 19 juni 2020 in het pand restaurant Oan Tafel feestelijk geopend, in samenwerking met ondernemer Hylke Tholen en gastvrouw Aaltsje de Boer. Vaartjes, zelf ook Wergeaster, heeft gewerkt in toprestaurants als De Librije, het Amstelhotel en de Heeren van Harinxma op Landgoed Lauswolt. Momenteel werkt hij in Vietnam in de keuken van het Anantara Hoi An Resort. Toen hij opgroeide in Wergea bestierden zijn grootouders dorpscafé ’s Lands Welvaren en zijn ouders de aangrenzende bar De Smidse. Precies op die plek is nu restaurant Oan Tafel gevestigd. Op 25 september 2020 stonden er 2 BN'ers achter de bar: Huub Stapel en Wim Daniëls, in het kader van een reportage over het café-restaurant voor NPO1. In januari 2021 wordt het uitgezonden.

Op de eerste verdieping hebben ze twee appartementen gerealiseerd, tot vreugde van twee jongeren uit het dorp, die daardoor op zichzelf konden gaan wonen. D.d. oktober 2020 vinden we hierover het volgende bericht op de Facebookpagina van 's Lands Welvaren: "Afgelopen week zijn we gestart met het realiseren van appartementen/studio's boven restaurant Oan Tafel. Twee kwalitatief goede en betaalbare ruimtes, die bedoeld zijn voor de jeugd uit Wergea. Het is voor de jeugd heel erg lastig om in ons prachtige dorp een betaalbare woonruimte te vinden. Door het realiseren van deze woonruimtes geven wij de jeugd de kans om in hun eigen dorp te kunnen blijven wonen. We zijn met man en macht bezig om dit project te verwezenlijken." Grand Café JAN!, zoals het sinds de metamorfose heet, is op 16 september 2021 officieel geopend door Lutz Jacobi en wethouder Friso Douwstra.

Beeld

- Fotoreportage van een wandeling door Wergea door Marja Hoefsmit.

Links

- Algemeen: - Site van en over Wergea.

- Nieuws: - Nieuws uit Wergea op Facebook.

- MFC: - Van 1975 tot 1986 is met inzet van veel vrijwilligers de voormalige Hervormde kerk verbouwd tot multifunctioneel centrum MFC De Bidler. Vandaag de dag is de aanvankelijk ‘sobere’ zaal omgebouwd tot een volwaardig klein theater met een capaciteit van 275 zitplaatsen. De Bidler is een klein theater waar jaarlijks tussen de 50 en 60 kleine voorstellingen worden geprogrammeerd. Een deel van die voorstellingen wordt georganiseerd door lokale verenigingen en de Kulturele Kommisje Wergea. De zaal wordt ook gebruikt door de ca. 20 cultureel getinte verenigingen in het dorp en omstreken en kan ook door andere gezelschap voor en dag of dagdeel worden gehuurd. Voor particulieren uit het dorp is het afhuren van De Bidler alleen mogelijk in uitzonderingsgevallen zoals begrafenissen, trouwpartijen of voor grote partijen die om welke reden dan ook niet in het café en/of dorpshuis kunnen plaatsvinden. Voor reguliere vergaderingen, buurtbijeenkomsten en dergelijke verwijzen ze je graag naar het café en het dorpshuis.

- Genalogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Wergea en - idem RK.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)