Status en ligging

- Crailo is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de streek 't Gooi, in grotendeels gemeente Huizen (W van de Crailoseweg, vallend onder het dorp Huizen) en deels gemeente Blaricum (O van de Crailoseweg, vallend onder het dorp Blaricum). De buurtschap ligt direct O van de A1, N en NW van Tergooi ziekenhuizen, locatie Blaricum (voorheen ziekenhuis Gooi-Noord), rond onder andere de wegen Nieuwe Blaricummerweg, Oud Bussummerweg, Noord Crailoseweg, Museumlaan, Beukenlaan, Amersfoortsestraatweg (parallelweg van de A1), Crailoseweg (de N527), Prins Hendriklaan (de N526), Koningin Wilhelminalaan en Koning Willem III-laan.

- Direct aan de andere (W) zijde van de A1 ligt het voormalige militaire en AZC terrein Crailo (zie verder bij Recente ontwikkelingen), dat deels onder de gemeente Laren valt (O deel) en deels onder de gemeente Hilversum (W deel) en voor een klein W deel onder de gemeente Gooise Meren.

- Alleen het deel van de buurtschap Crailo in de gemeente Huizen heeft een (officieel blauw) plaatsnaambord (kombord). Het Blaricummer deel is niet bebord.

- Enkele kilometers naar het ZW, aan de andere zijde van de Bussumerheide, liggen Sportpark Crailoo, Zanderij Crailoo en de Crailosebrug (alle gem. Hilversum), maar die hebben geen relatie met de vrijwel gelijknamige buurtschap.

- De kaarsrechte Nieuwe Crailoseweg van Hilversum naar Crailo heette vroeger 'Gebed zonder End'. Tot ca. 2005 heeft er nog een gelijknamig straatnaambordje gestaan.

- In het gebied Crailo bevindt zich een viergemeentenpunt, ter hoogte van de op- en afritten aan de A1, namelijk een 'kruispunt' waar de grenzen van de gemeenten Blaricum, Huizen, Hilversum en Laren bij elkaar komen. Het is zelfs een bijna-vijfgemeentenpunt, want de grens van dit punt met de gemeente Gooise Meren (t/m 2015 gemeente Bussum) ligt slechts ca. 100 m WNW hiervan. Je kunt een en ander zien middels (de paarse stippellijnen op) de recente kaart elders op deze pagina (© OpenStreetMap-auteurs). Oorspronkelijk was het overigens een bijna-viergemeentenpunt. Zie daarvoor de oude kaart elders op deze pagina. Door de aanleg van de A1 hebben kleine grenscorrecties in dit gebied plaatsgevonden, waardoor het een echt viergemeentenpunt is geworden.

Toen Naarden nog geen deel uitmaakte van de gemeente Gooise Meren en nog een zelfstandige gemeente was (= t/m 2015), was er zelfs een bijna-zesgemeentenpunt (in de zin van het hierboven vermelde viergemeentenpunt en 2 daar vlakbij gelegen andere gemeente[grenze]n), want de grens tussen de toemalige gemeenten Naarden en Bussum (thans tevens gemeente Gooise Meren) lag er ook vlakbij, nog iets verder naar het NW. Plekken waar zo veel gemeentegrenzen (zo dicht) bij elkaar komen zijn zeer schaars in ons land. Een ander, bij topografisch geïnteresseerden bekend geval is het Drentse dorpje De Kiel, waar vóór de herindelingen aldaar zelfs een zevenmarkenpunt, later zesgemeentenpunt heeft gelegen.

Naam

Verschillende spellingen
De buurtschap wordt soms ook als Craailo en Crailoo geschreven, maar op het officiële blauwe plaatsnaambord (kombord) van het Huizense deel van deze buurtschap staat Crailo en dit is ook de meestgebruikte spelling voor de buurtschap en het gelijknamige gebied in bredere zin. Ter onderscheiding wordt voor het gebied aan de andere zijde van de Bussumerheide (zie de vierde alinea hiervoor bij Status en ligging) de naam Crailoo gehanteerd, met 2 o's dus.

Oudere vermeldingen
1442 Krayloy.

Naamsverklaring
Waarschijnlijk lo 'bos(je) op hoge zandgrond' (zie verder bij Loo) waarin kraaien huizen.(1)

Naam komt ook elders voor
Elders in de wereld zijn veel plaatsen en objecten genoemd naar Nederlandse plaatsen, door Nederlanders die eeuwen geleden gebieden elders hebben gekoloniseerd. Zo ook in de Verenigde Staten. Recentelijk kwamen wij er achter dat in de staat New York, in de buurt van de plaatsen Amsterdam, Rotterdam en 'Guildermalsen' een pand staat genaamd Fort Crailo. Dit was het huis van de familie van Hendrick van Rensselaer, die in de 17e eeuw de buitenplaats Crailo bij Hilversum in bezit had (waarvoor zie ook hieronder in het hoofdstuk Geschiedenis). Begin 18e eeuw was Hendricks landgoed van 1500 acre gevestigd in wat nu de stad Rensselaer is. In de 17e eeuw was de naam van deze plaats Crailo en in de 18e Greenbush (van: Groene Bosch).

Het huidige pand dateert uit ca. 1704 en is geen echt fort in de traditionele zin des woords, maar wel een imposant versterkt huis. In de jaren dertig van de 20e eeuw is het pand gerestaureerd en sindsdien is het een museum, genaamd Crailo State Historic Site, met een permanente tentoonstelling "A Sweet and Alien Land: Colony of the Dutch in the Hudson River Valley". Naar verluidt is in dit huis in 1755 het welbekende kinderliedje Yankee Doodle geschreven (daarom heeft het pand ook de bijnaam Yankee Doodle House), tegenwoordig ook het officiële volkslied van de staat Connecticut. Zie ook de pagina over Fort Crailo op Wikipedia.

Statistische gegevens

De buurtschap Crailo heeft ca. 150 huizen met ca. 400 inwoners.

Geschiedenis

"Crailo is reeds een oude buitenplaats. Op de hofstede ‘den Hoogen Eng, alias Craailo’ bragt de Naardense rector Hortensius in rust en vrede de laatste jaren van zijn leven door. Fel geschokt door de gruweltooneelen van den moord, dien hij overleefd had, maar waarin hij voor zijn oogen zijn eigen zoon had zien ombrengen, nevens zoo menig vriend en bekende in de rampzalige stad, stelde hij hier de droevige herinneringen aan die verschrikkelijke dagen in een eenvoudig, maar daardoor des te aangrijpender verhaal te boek en hij stierf er in 1574.

In de 17e eeuw was dit het zomerverblijf der Amsterdamsche koopmansfamilie Renselaer, om zijn heuvels en dalen, zijn akkers en waranden vermaard. Er was een deftig heerenhuis gesticht, met een koepelzaal en een voorplein, aan beide zijden van den ingang met nevengebouwen betimmerd. Maar het bleef niet in zijn geheel. In 't begin der vorige eeuw werd het gesplitst in twee buitenplaatsen, sedert als Noord- en Zuid-Crailo bekend en achtereenvolgens aan verschillende familiën behoorende, totdat de heer P. Langerhuizen, die Zuid- bezat, in 1879 ook grootste gedeelte van Noord- aankocht en het gescheidene weêr vereenigde.

Het huis van Noord Crailo is gesloopt, met uitzondering van de koepelzaal, die thans het middengedeelte uitmaakt van het smaakvolle Museum, terwijl voor 't oogenblik ook de nevengebouwen van het voorplein nog ten deele bestaan. Het zeer digt daarbij staande voormalige heerenhuis van Zuid-, thans nog tuinmanswoning, met de daaraan verbonden boerderij, wordt eerstdaags afgebroken en de aanleg van dit gedeelte der plaats in verband gebragt met het schoone, in 1856 gestichte heerenhuis en de ruime, sierlijke stalling, gebouwd aan weerskanten van het uitgestrekte, door statig hout omringde terrein, waarvan het Museum den achtergrond vormt.

Wat door vorige eigenaars van Noord- aan houtgewas is geveld - de prachtige laan voor het huis en het wilde bosch daarachter, waarin een der bezitters zelf eens verdwaald moet zijn geweest - dit is vooreerst niet meer te herstellen." (aldus Jacobus Craandijk en P.A. Schipperus in 'Nieuwe wandelingen door Nederland', uitg. H.D. Tjeenk Willink, 1888. Onder de link vind je een nog veel uitvoeriger beschrijving van o.a. Crailo en de nabijgelegen landgoederen Valkeveen, Oud-Bussem en Oud-Naarden)

Het oude buitenhuis is einde 19e eeuw vervangen door het huidige landhuis, dat gelegen is aan de Museumlaan, op grondgebied van de gemeente Huizen. Tot in de 19e eeuw behoorden bij landgoed Crailo twee pachtboerderijen.

Recente ontwikkelingen

- "Crailo gaat ingrijpend veranderen. Van afgesloten legerplaats naar een open, toegankelijk gebied. De gemeenten Gooise Meren, Laren en Hilversum ontwikkelen dit gebied waarin woningbouw, bedrijvigheid en natuurbeleving integraal samengaan, met volop ruimte voor ideeën en ambities. Het stedenbouwkundig- en landschapsplan voor de buurtschap bestaat uit drie verschillende gebieden en biedt ruimte aan 500 woningen, 5 hectare bedrijvigheid en de mogelijkheid voor maximaal extra 90 woningen. De buurtschap krijgt met 17 woningen per hectare een lage bebouwingsdichtheid. De bebouwing ligt geclusterd in het landschappelijke heidehart van het buurtschap. Er komen relatief veel appartementen en het landschap krijgt prioriteit in het gebied.

Hoofdelementen. De drie verschillende gebieden krijgen ieder een eigen karakter en identiteit. Het 'Kolonel Palmensemble' vormt het historisch hart van het gebied. Dit voormalige exercitieterrein wordt de plek om elkaar te treffen. Het gebied behoudt een campusachtige opzet met de bestaande gebouwen en nieuwbouw. ‘Het Heidehart’ is het landschappelijke zwaartepunt in het gebied. In dit gebied ligt een aantal clusters van woningen die goed aansluiten op de natuur van de Bussummerheide. ‘Op Zuid’ biedt ruimte aan bedrijven en woningen. Een multifunctionele en circulaire ecowal vormt hier de overgang tussen de bedrijvigheid en het Goois Natuur Reservaat.

Duurzaamheid. Buurtschap Crailo heeft de ambitie om meer energie op te wekken dan zij gebruikt. Tijdens het ontwerpproces is duurzaamheid een belangrijk uitgangspunt geweest. Om duurzaamheid concreet te maken in de plannen is de focus gelegd op identiteit, biodiversiteit, mobiliteit en energie. Dit zie je terug in de drie karakteristieke deelgebieden en de buurthubs. De ecowal krijgt een dak met zonnepanelen en is een essentieel element voor het behalen van de ambities op energiegebied. Smart Mobility. Het plan bevat buurthubs en een poortgebouw waar mensen elkaar ontmoeten en mobiliteit delen. Hier is plek voor bijvoorbeeld elektrische deelauto’s, deel(bak)fietsen en een pakketbezorgpunt. De nieuwe Laan van Crailo is voor gebruik van langzaam verkeer, verbindt de deelgebieden met elkaar en is een noodzakelijke passage voor de dieren.

Team C. Buurtschap Crailo is nu nog een droom. Om deze droom waar te maken, laat Team C zien hoe de ambities vertaald worden in een verleidelijk ruimtelijk beeld en wenkend perspectief. Team C is een samenwerkingsverband tussen Arcadis, SVP Stedenbouw en architectuur, Okra, en BV Gebiedscommunicatie en maakte het stedenbouwkundig-, landschaps- en beeldkwaliteitsplan. Met de MER en het bestemmingsplan verankerde zij de ambities juridisch en planologisch tot een flexibel kader voor de hele termijn van de planontwikkeling. Alle producten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en tegelijkertijd opgesteld, waarbij tijdens het hele proces rekening is gehouden met participatie en duurzaamheid. Voor nadere informatie zie de filmpjes ‘Crailo, buurtschap in de natuur’ en - ‘Crailo, unieke leefplek met een groen hart in het Gooi’." (bron: Arcadis, augustus 2020)

- In juli 2017 heben de colleges van de gemeenten Hilversum, Gooise Meren en Laren overeenstemming bereikt met de Provincie Noord-Holland over de voorwaarden voor de overname van het Crailo-terrein. Begin 2017 werd bekend dat zij bereid zijn het voormalig militair terrein (de Legerplaats en de Kolonel Palmkazerne) samen te ontwikkelen. Na de concrete aankoop en overdracht (die in december 2017 heeft plaatsgevonden) hebben de gemeenten de vrije hand bij de verdere invulling van het terrein. De gemeenten ontlasten de Provincie daarmee van de verantwoordelijkheid tot gebiedsontwikkeling, normaal gesproken ook geen provinciale taak. Wethouder Wimar Jaeger van Hilversum: “Het is bijzonder dat de drie gemeenten in harmonieuze samenwerking op basis van een redelijke overname van de Provincie gezamenlijk een prachtige wijk voor de Gooi en Vechtstreek gaan realiseren.”

Crailo is een mooie omgeving voor woningen en biedt uitstekende kansen om in te spelen op de vraag naar woonruimte in de regio. Het terrein ligt centraal in een groene omgeving en sluit aan op de bebouwde kom van Bussum. De gemeenten willen hier een duurzame, energieneutrale, gasloze en groene woonwijk realiseren met ruimte voor sociale woningbouw. Het geheel beoogt medio 2023/2024 gereed te komen. Het gebied is goed bereikbaar. Dat maakt het terrein tevens interessant voor de vestiging van bedrijven. Daarmee ontstaan mogelijkheden om bedrijven vanuit de stedelijke gebieden van de Gooi en Vechtstreek te verplaatsen. In het zuidelijk deel van het terrein komt een natuurstrook. Die sluit aan op het ecoduct over de A1 en op het Goois Natuurreservaat. Aan de oost- en zuidzijde ligt een groot, aaneengesloten bos- en heideterrein: de Bussumerheide / Westerheide. Dit natuurgebied is reeds een belangrijk uitloopgebied voor bewoners uit de regio.

De Provincie heeft het voormalige militaire terrein in 2007 gekocht van het Rijk. Het terrein is jarenlang gebruikt als militair oefenterrein en was vervuild met onder andere oude explosieven. De afgelopen jaren heeft de provincie aan Crailo gewerkt om het geschikt te maken voor bouwactiviteiten. De ondergrond is in kaart gebracht, er heeft sanering plaatsgevonden, explosieven zijn verwijderd en oude gebouwen zijn gesloopt. Daarnaast heeft de veiligheidsregio er jarenlang geoefend met de brandweer en zijn er vluchtelingen opgevangen. (bron: Provincie Noord-Holland, juli 2017)

Bezienswaardigheden

- Landhuis Oud-Crailo (Museumlaan 1, Huizen. Privé-eigendom, niet te bezichtigen) uit omstreeks 1856 is het hoofdonderdeel van het gelijknamige complex. In hoofdvorm symmetrisch opgezet landhuis van twee bouwlagen met gepleisterde gevels op een rechthoekige plattegrond onder een afgeknot schilddak. De gepleisterde en gebroken witgesausde gevels zijn voorzien van cordonlijsten en pilasters die door middel van de lichtgrijze kleurstelling zijn geaccentueerd. Rond de gevelopeningen bevinden zich gepleisterde profiellijsten. Het dak is met gesmoorde Hollandse pannen gedekt, boven de dakkapellen een zinkbedekking. Rijksmonumenten op dit landgoed zijn ook de historische tuin- en parkaanleg, de toegangshekken, grenspalen en de tuinmanswoning. Voor nadere toelichting zie onderaan de rijksmonumentenlijst van Huizen.

Landschap, natuur en recreatie

- Natuurgebied Crailo is een voormalig landgoed waarvan in 1939 56 ha door het Goois Natuurreservaat (GNR) is aangekocht voor de in die tijd formidabele som van 218.000 gulden. Dit bedrag was zo hoog omdat het gebied in handen was van speculanten die er een villawijk wilden aanleggen. Er liggen behoorlijke stukken bouwland in dit verder overwegend met bos beplante gebied, met imposante beukenlanen, kronkelende paden, akkers, vele doorkijkjes en een fraai uitzicht vanaf de Trapjesberg. De dwars door het terrein lopende zandweg Museumlaan herinnert aan een museum dat er ooit heeft gestaan. Een andere herinnering aan het landgoed wordt levend gehouden door de villa Oud-Crailo. Honden aangelijnd tijdens het broedseizoen (15-03 tot 15-07).

Links

- Dierenopvang: - De plaatsnaam is in de regio o.a. bekend vanwege het Dierenasiel Crailo. "Dieren opvangen, verzorgen en plaatsen", zijn de statutair vastgelegde doelen van deze instelling. Daarnaast is vastgelegd dat het laten inslapen van dieren uitsluitend kan plaatsvinden om dringende medische redenen. Sinds de oprichting van de vereniging in 1925 hebben ze meer dan 200.000 huisdieren opgevangen, verzorgd en herplaatst. Een veelzeggend aantal, dat vooral toont hoe nodig goede opvang van dakloze, kwetsbare dieren in de regio is.

Dierenasiel Crailo werkt met enkele beroepskrachten en heel veel vrijwilligers. De voorzieningen en het voedsel voor de dieren kost natuurlijk veel geld. Daarom zijn donaties in geld maar zeker ook in natura altijd welkom. Het gaat dan met name om brokken en voer uit blik, dieetvoer, kattenbakkorrels, handdoeken en dekens, zaagsel, stro en hooi, wasmiddel, en printerpapier. Ook oude kleding en lege cartridges zijn vanwege de extra inkomsten van harte welkom. Ook zijn vrijwilligers welkom die willen helpen met het schoonmaken van bijvoorbeeld de hondenverblijven, het kattenhuis en de konijnenhokken, en de dieren ook een knuffel of een aai willen geven. En mensen met 'groene vingers', die de speelweiden willen onderhouden. Handige klusjesmensen en enthousiaste baliemedewerkers. En vrijwilligers die ’s middags een uurtje met een hond op de hei willen wandelen. Ook ingrijpend onderhoud van het oude complex is hoog nodig. Of, nog beter, nieuwbouw. "Het zou mooi zijn om bij ons 100-jarig bestaan een nieuw Dierenasiel te kunnen openen, maar het mag van mij ook eerder", aldus beheerder Rianne Steenbeek. (bron: De Gooi- en Eemlander, 25-7-2017)

Sinds 2012 is het dierenasiel officieel ISO 9001:2008 gecertificeerd. Dat is bijzonder omdat in de dierenwelzijnssector tot heden niet eerder sprake was van onafhankelijke kwaliteitstoetsen. Ze zijn wereldwijd een van de eerste dierenasiels met dit certificaat. Het behalen van dit certificaat betekent dat Dierenasiel Crailo voldoet aan Wet- en regelgeving, kwaliteitseisen en alle standaarden op het gebied van dierenwelzijn. De audits ten behoeve van de certificatie houden in dat er een volledig onafhankelijk onderzoek - zonder enige betrokkenheid, invloed van belangenorganisaties, sectororganisaties of overheid - plaatsvindt. ISO-gecertificeerde organisaties kunnen daarom met recht stellen geheel objectief te zijn beoordeeld. Om het ISO certificaat te kunnen behouden dienen gecertificeerde organisaties elk jaar weer een onafhankelijk onderzoek te ondergaan.

- Veiligheid: - Oefencentrum Crailo, onderdeel van Brandweer Gooi en Vechtstreek, is een multidisciplinair oefen- en opleidingscentrum. De mogelijkheden op het oefencentrum zijn eindeloos; van realistische brandoefeningen tot hulpverlening, van werken op hoogte tot de Taak Specifieke Conditietest voor brandweerpersoneel en van BHV-opleidingen tot het ontwikkelen van didactische vaardigheden voor instructeurs. Het merendeel van de opleidingen en oefeningen die ze aanbieden vindt plaats op het Oefencentrum, waar de oefenobjecten beschikbaar zijn. Er zijn ook mogelijkheden tot het volgen van in-company opleidingen of trainingen.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)