Status

- De Groote Bontekoe is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden. T/m 2017 grotendeels gemeente Leeuwarderadeel (in 2018 over naar gemeente Leeuwarden) en voor een klein deel gemeente Leeuwarden.

- Buurtschap De Groote Bontekoe valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Jelsum en voor een klein deel onder de stad Leeuwarden (1 pand).

- Buurtschap De Groote Bontekoe heeft geen plaatsnaambord (inderdaad 'bord' en geen 'borden': er is er nl. maar 1 nodig omdat de buurtschap aan een doodlopende weg ligt), en staat ook niet als zodanig vermeld in recente atlassen, maar bestaat nog wel degelijk, en is recentelijk ook door de gemeente expliciet als buurtschap erkend en/want opgenomen in het Bestemmingsplan Bûtengebiet en doarpen van de gemeente Leeuwarderadeel.

Naam

Naamgeving
De buurtschap is genoemd naar het gelijknamige vroegere café/herberg alhier.

Ligging

Buurtschap De Groote Bontekoe ligt ZW van Jelsum, rond de Tsjessingawei, een tegenwoordig doodlopend W zijweggetje van de N357: de provincialeweg Leeuwarden-Holwerd, die N hiervan, in het dorpsgebied van Jelsum, Brédyk en Z hiervan, in het stadsgebied van Leeuwarden, Meester P.J. Troelstraweg heet. De buurtschap grenst in het Z aan wat t/m 2017 de grens van de gemeenten Leeuwarden en Leeuwarderadeel was, in het O aan de N357, in het N aan de Jelsumer Feart en in het W aan de Vliegbasis Leeuwarden.

Statistische gegevens

- In de Volkstelling van 1840(1) wordt buurtschap De Groote Bontekoe (in tegenstelling tot bijv. de nabijgelegen buurtschap Vensterburen) niet vermeld. Ook in (2), dat rond dezelfde tijd is verschenen, komt de naam niet voor. Pott(3) (2e editie, 1913) noemt de naam slechts met de status 'huis' dus niet als buurtschap, wat impliceert dat de buurtschap pas later is ontstaan, dan wel pas later de naam van de herberg op die van de buurtschap is overgegaan.

- Tegenwoordig omvat buurtschap De Groote Bontekoe nog ca. 12 huizen en zal het inwonertal ca. 30 bedragen. De buurtschap is vroeger groter geweest, maar een aantal boerderijen is afgebroken voor de uitbreiding van Vliegbasis Leeuwarden. Ook de in de nabijheid aan de Brédyk gelegen hebbende Jelsumer buurtschap 't Haantje - eveneens genoemd naar een aldaar gelegen hebbend café - is na 1987 afgebroken voor de aanleg van een ventweg en vanwege de geluidsoverlast van Vliegbasis Leeuwarden.

Geschiedenis

"Uit het Stadsboek van Dokkum valt op te maken dat Leeuwarden in de nadagen van de Tachtigjarige Oorlog nog steeds moeite had met een benadering van de stad vanaf de noordkant. Dat was dan ook de reden waarom er aan die kant dan ook nooit een brug was gemaakt over de Ee. Eén eigenaar, Jelle Jelles had het voorstel om "sijn verhuyrde huisinge daer de Bontekoe uithanghkt, stallinge der paerden te maken". Met deze paardenstalling bij De Groote Bontekoe is waarschijnlijk deze buurtschap ontstaan. Vanwege de economische activiteit die ter plaatse ontstond, waren woningen nodig en mogelijk is zo deze buurtschap aan de Tsjessingawei ontstaan.

Op de voormalige 'Breededijk' is vervolgens in 1847 de straatweg naar De Groote Bontekoe aangelegd, die vandaar, op het grondgebied van Leeuwarderadeel, door een grintweg tot Hijum werd voortgezet. De Tsjessingawei was vroeger een landweg, die van De Groote Bontekoe naar Beetgum liep. De eigenaren van enige daaraan gelegen boerderijen verzochten de gemeente om een verharde weg aan te leggen. De gemeente weigerde, daarom hebben de boeren en aanwonenden in 1894 de weg zelf verhard. In 1901 is dit afgemaakt. Met de aanleg van de vliegbasis is een groot deel van de weg afgebroken en nu is het een buurtschapje aan een doodlopende weg." (bron: Bestemmingsplan Bûtengebiet en doarpen gemeente Leeuwarderadeel) De herberg als o.a. uitspanning voor de vanouds 'heilige koe', de paarden van de koetsen, is allang niet meer in functie. In de buurtschap is nu wel een garagebedrijf aanwezig voor de huidige 'heilige koe': de auto.

Een kleine buurtschap als De Groote Bontekoe heeft natuurlijk geen eigen voorzieningen zoals winkels. Er is wel een bushalte, zodat er een goede verbinding is met Leeuwarden en Stiens.

Bezienswaardigheden

- Het markante grote pand van voormalig café/herberg/uitspanning de Groote Bontekoe bestaat nog, d.w.z. het voorgebouw (Brédyk 22), maar het is wel verbouwd en tegenwoordig in gebruik als woonhuis. Naast het pand was een 'doorreed' (zie de afgebeelde ansichtkaart), waar de rijtuigen met hun paarden konden inrijden om ze eten en drinken te geven en 'uit te spannen'. Ze konden er dan aan de achterkant weer uit en er zo dus 'doorrijden'. In het Overijsselse Moespot zat in die 'doorreed' zelfs een luikje waar de verzorgers van de paarden hun versnaperingen konden verkrijgen. Iemand noemde dat eens gekscherend een 'McDrive avant la lettre'. Of dat hier ook het geval was, is ons niet bekend. Van 1931 tot zijn overlijden in 1935 op slechts 34-jarige leeftijd was de bekende kaatser Ids K. Jousma eigenaar van De Groote Bontekoe.

Beeld

- Bijzonder op de 4e foto op deze pagina is de hondenkar. Honden zijn eeuwenlang gebruikt om voertuigen te trekken. In 1910 komt er de Trekhondenwet, die eisen stelt aan zowel begeleider, hond als kar. In 1912 word de Anti-Trekhonden Bond opgericht (later hernoemd tot Bond tot Bescherming van Honden alias Hondenbescherming). Tegenstanders van de hond als trekdier winnen in de loop der jaren langzaam terrein. De Wet op de Dierenbescherming, die in 1962 in werking treedt, verbiedt uiteindelijk het beroepsmatig werken met honden, waarmee de hondenkar een museumstuk wordt. Wie er meer over wil weten, raadplege de site van dé hondenkarspecialist in ons land: Bert Willemen uit Rijen.

• 1. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)
  
• 2. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 3. Aardrijkskundig woordenboek van Nederland,
  Pott, M.
  , p.538, (1913)