Status

- De Hem is een buurtschap in de provincie Zuid-Holland, in de streek en gemeente Krimpenerwaard. T/m 2014 deels gemeente Schoonhoven, deels gemeente Bergambacht. Vóór 1939 viel de gehele buurtschap onder de gemeente Bergambacht. In 1939 en 1970 zijn delen van De Hem overgegaan naar de gemeente Schoonhoven, omdat deze grond nodig had om te kunnen uitbreiden. Zie verder aldaar onder Statistische gegevens.

- Buurtschap De Hem valt deels onder het dorp Bergambacht, deels onder de stad Schoonhoven.

- Buurtschap De Hem heeft geen plaatsnaamborden. Ter plekke kan men het slechts herkennen aan de gelijknamige straat en aan het gelijknamige tuincentrum.

Naam

Oudere vermeldingen
1514 den Hem.

Naamsverklaring
Identiek met hem ‘landstuk in de bocht van een rivier’.(1)

Ligging

Buurtschap De Hem ligt aan de provinciale weg N210 (de Provincialeweg en de C.G. Roosweg) tussen Bergambacht en Schoonhoven, aan beide zijden van de zijweg De Hem (die ter plekke de grens vormt tussen de gemeenten Bergambacht en Schoonhoven).

Statistische gegevens

Buurtschap De Hem omvat ca. 30 huizen en ca. 10 bedrijfsgebouwen, met ca. 75 inwoners.

Geschiedenis

In deze buurtschap heeft het klooster De Hem gestaan, aan de thans onbewoonde gelijknamige weg tussen de Provincialeweg en de Lekdijk. A.J. van der Aa heeft in (2) de lotgevallen van onder meer de kloosters nogal dichterlijk beschreven, zoals de manier van schrijven in die tijd (halverwege de 19e eeuw) nu eenmaal was. Bij dit klooster doet hij dat als volgt:

“Dit klooster De Hem, dat ook wel Henriksveld of Sint Michielsberg genoemd werd, is volgender wijze ontstaan: Eenige mannen, met name Heer Nicolaas Hoek, Heer Frederik Smit, beide Priesters, en Johan Diest, alle burgers van Schoonhoven, vormden in het jaar 1396 het ontwerp, om een klooster te bouwen. Bij hen voegden zich Heer Johan Jonghe, Johan Bruyn en Gysbert Henriksz. Leeken, die deze plaats allereerst bewoond hebben, welke zij naderhand kochten en aldaar eene bidplaats stichtten. Guido, Heer van Schoonhoven en Graaf van Blois, bevestigde niet slechts dit eerste begin, maar noodigde bovendien, bij opene brieven, anderen tot medehulp uit, terwijl hij zware bedreigingen deed tegen hen, die het begonnen werk zouden willen verstoren.

Toen in 1401 de oorlog tusschen Albrecht van Beijeren, Graaf van Holland, en den Heer van Arkel uitbarstte, werd het met de weinige daarstaande huisjes, in de maand Augustus, of weinig tijd later, afgebrand, en zoude het voorzeker te niet zijn gegaan, indien niet Heer Willem Klinkert, Huisbezorger in Heer-Florishuis te Deventer, die voor de pest geweken was, de gevlugte broeders weder bijeen gebracht en hunne huisjes in 1407 weder opgebouwd had, terwijl anderen hen van jaarlijksche inkomsten voorzagen. Ook heeft Heer Willem de aangebodene aalmoezen niet van de hand gewezen. Door deze hulpmiddelen gestijfd heeft hij in het jaar 1407 de grondslag van een soort van klooster beginnen te leggen, en allengkens een gedeelte daarvan opgerigt. Toen begon men hen, door de wandeling, te noemen de Broeders in den Hof, of in den Hem.

Van waar de benaming van De Hem gekomen zij, is onbekend, hoewel sommigen beweeren dat die naam zijnen oorsprong heeft van den krommen Lekkendijk, die tegen het klooster aanligt, en de gedaante heeft van een varkensham, en dus zou Hem verkeerdelijk gezegd worden voor Ham. Voorts heeft Frederik van Blankenheim, de een en vijftigste Bisschop van Utrecht, aan Heer Willem, op zijn aanzoek, toegestaan, dat in het kerkje van den Aartsengel Michaël de kerkdiensten dagelijks gedaan zouden worden, zonder nogthans de regten van den Pastoor van ’s Heeraartsberg te verkorten.

In het jaar 1414, toen de goederen van het klooster vermeerderd waren, is ook de godsvrucht der kloosterlingen toegenomen, waarom zij zich, op aanraden van voornoemden Heer Willem, door kloosterlijke geloften, aan de orde der boetvaardigheid van St. Franciscus, kort te voren, door Paus Nikolaas IV, ingesteld, verbonden (dit, soort, zinnen, was niet, ongebruikelijk, in die tijd. ;-) Hierna volgen er nog een paar, red.).

In het jaar 1515, toen de Kardinaal Nicolaas de Cusa, die het opzigt over Duitschland had, de vervallen tucht in de kloosters zocht te herstellen, werd Heer Willem vergund, met zijne konventbroeders, de orde van St. Franciscus te verlaten, om naar den regel van de Reguliere Kanunniken te leven, diensvolgens is hij ook de eerste Prior van dit klooster geweest. Dewijl de Lek dikwijls overstroomde, en de bouwlanden van het klooster reeds zeven jaren blank gelegen hadden, heeft hij, eenigen tijd daarna, te weten in het jaar 1424, eene volkplanting gezonden op den heuvel Donk, die hem door Zweder van Culenborg, twee en vijftigsten Bisschop van Utrecht, was vergund.

De kerk van het klooster, in het jaar 1494, door den bliksem getroffen, en daardoor geheel afgebrand zijnde, legden zich de Kanunniken, om de kosten tot het opbouwen te vinden, onder het opzigt van hunnen Prior Zeger Jansz. van Schoonhoven, toe, op het drukken van boeken. Men vindt te Schoonhoven nog boeken, die in De Hem gedrukt zijn.

Op den 6 Julij des jaars 1572 werd dit klooster, door het krijgsvolk van den Graaf van Lumey, in de asch gelegd. Thans wordt de grond tot bouwland gebezigd, dat nog De Hem genoemd wordt, eene oppervlakte beslaat van 3 bund. 7 v.r. 93 v.ell., en in eigendom bezeten wordt door de Heeren J.W. Fijting en J.H.E. Groeneveld van der Kop, woonachtig te Schoonhoven.”

Een kortere versie in hedendaags Nederlands zou als volgt kunnen luiden:
In 1396 gaf de Heer van Schoonhoven toestemming een kapel met klooster te stichten op een terrein bij een boomgaard in De Hem. Het gebied viel onder het gerecht van Bergambacht en onder de kerkelijke jurisdictie van de pastoor van ‘s-Heeraartsberg. De bewoners werden in de volksmond wel ‘broeders van den Boomgaart’ genoemd. In 1401, tijdens de Arkelse oorlog, werd de dan aanwezige bebouwing verwoest. Herbouw vond plaats in 1407 en twee jaar later werd de kerk aan Sint Michiel gewijd. In 1414 namen de broeders de regels van Sint Franciscus aan.

Kennelijk beviel dit niet goed, want vier jaar later ging men over tot de regels van Sint Augustinus. Men sloot zich aan bij het kapittel van Sion en sindsdien werden zij ‘de regulieren’ genoemd. In 1495 werd het klooster door blikseminslag zwaar beschadigd. Met de inkomsten uit het schrijven en drukken van boeken en met hulp van de gezamenlijke kloosters van Sion, kon de schade worden hersteld. Op 6 juli 1572 werd onder leiding van Guillaume de la Marck, beter bekend als Lumey (en ook ‘gewoon’ als Willem van der Marck, red.), het klooster door de 'watergeuzen' verwoest. Het zou niet meer worden herbouwd. (201, 206)

De Hem was een belangrijk Hollands klooster. Het was namelijk niet alleen het Hollandse centrum van de Moderne Devotie, maar ook een plaats van scholing van kloosterpersoneel. Dit personeel nam vervolgens in andere Hollandse kloosters leidinggevende posities op zich. Hierdoor verbreidde De Hem haar invloed op de verdere ontwikkeling van de Hollandse kloosters, met name binnen het zogeheten kapittel van Sion. De vele schenkingen die ‘Den Hem’ vanaf de stichting in 1407 ontving maakten het spoedig tot een relatief rijk convent. Het had zich een stevige positie verworven in de gunst van invloedrijke en kapitaalkrachtige poorters in Schoonhoven. Ook werd er veel land aan het klooster geschonken dat om Schoonhoven heen lag.

Het bewaard gebleven kaartboek van het klooster in De Hem geeft daarvan een gedetailleerde weergave. De uiterste grenzen van het grondgebied lagen binnen de huidige westelijke bebouwing van Schoonhoven. Zo maakten bijvoorbeeld de Leeghwaterstraat, Asserlaan en Zernikelaan deel uit van het grondbezit van De Hem. De Historische Vereniging Schoonhoven heeft uitgezocht welke huizen en tuinen destijds bij het klooster hoorden. Bij de vereniging zijn reproducties verkrijgbaar van de middeleeuwse bladen uit het kaartboek. Dat is extra interessant als bijvoorbeeld je eigen pand of locatie in de genoemde straten erop staat.

Links

- Zorg: - Zorgboerderij Bij de Hem biedt als dagbesteding voor mensen die hiervoor in aanmering komen een grote diversiteit aan activiteiten. Zij spelen daarbij in op de belangstelling en talenten van de medewerkers. Het gaat bijvoorbeeld om: - Dierverzorging; kippen, varkens, konijnen, geiten, kalveren/koeien, pony`s, verkoop van eieren, melk en groenten; - Tuinwerk; zaaien, planten, schoffelen, oogsten, o.a. in de kas. Verkoop van zonnebloemen en groenten; - Onderhoud van het terrein en de weide; vegen, wieden, hooien, verven, schoonmaken; - Houtverwerking; zagen, kloven (met veilige kloofmachine) en stapelen van kachelhout, onderhoud houtsingels; - Activiteiten in de werkplaats; timmeren, konijnenhokken maken, betonbrugjes maken voor aannemers, bloembakken maken, metaalbewerking, bouwen aan de boerderij, repareren, sleutelen, door medewerkers zelf bedachte klussen; - Spelen met de skelters en op de strozolder of een spel in de kantine; - Verkoop van groenten en eieren in het winkeltje.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)