Status

- De Horst is een buurtschap in de provincie Drenthe, gemeente Noordenveld. T/m 1997 gemeente Peize.

- Buurtschap De Horst valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Peize.

- Buurtschap De Horst heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

De Horst staat ook wel bekend als Peizerhorst. In 1363 vermeld als van der Horst, in 1479 ter Horst, later op die Horst (1563) en Peizer Horst (1851-1855). Afgeleid van de naam van een erf De Horst. Namen met ‘horst’ komen in Nederland pas voor vanaf ca. het jaar 1000 en duiden meestal op een iets hoger stuk laagland met typerende begroeiing, in Oost-Nederland ook voor hardere stukken grond in drassig terrein, zoals veen. Op zichzelf betekent de naam dan ook ‘met kreupelhout begroeide hoogte’.

Ligging

Buurtschap De Horst ligt rond de sterk kronkelende gelijknamige weg, van Peize naar Eelde-Paterswolde. Na de gemeentegrens met Tynaarlo heet deze Westerhorn.

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap De Horst 5 huizen met 50 inwoners. Tegenwoordig staan er langs de gelijknamige weg en de nabijgelegen wegen ruim 20 woningen en zal het inwonertal eveneens rond de 50 liggen.

Geschiedenis

De bewoning rond De Horst ontstond rond de 11e eeuw op een zandrug door het veen, dat de verbinding tussen de oude dorpen Peize en Eelde vormde. Van west naar oost onderverdeeld naar de boerderijen Voorste, Middelste en Achterste Horst (ook wel Achterhorst genaamd). Het gebied even ten zuiden hiervan, aan de huidige Rietweg, stond tot ca. 1900 bekend als Horsterveld. De weg is een mooie route om te berijden, zowel per auto als over het vrijliggende naastgelegen fietspad. Van oudsher lagen hier grote boerenplaatsen, later kwamen hier enkele kleinere keuterboerderijtjes bij, onder andere aan de Rietweg en de Norlingerweg, aan het begin van De Horst, aan de rand van Peize.

Bezienswaardigheden

- Huis ter Hansouwe (De Horst 21) ligt even voorbij de kruising met de Drentse Dijk, vanuit Peize richting Eelde-Paterswolde. De vroegste datering van dit statige huis stamt uit 1487, terwijl het adellijke geslacht Ter Hansouwe reeds in de 14e eeuw in Drenthe voorkomt. De naam is ook wel geschreven als Ter Hansauwe en Ter Hansouwen. Later in het bezit van de familie Lewe, jonkers te Peize en diverse plaatsen in Groningen. Vanaf de 18e eeuw kwam het in handen van notabelen in plaats van edellieden. Vermoedelijk werd de locatie gekozen vanwege de hogere, droge ligging te midden van de moerassige landerijen. Het oorspronkelijke huis verdween rond 1630 en werd vervangen door een exemplaar met de thans nog aanwezige singels en gracht. In 1837 werd het geheel grondig gewijzigd en in plaats van een langhuis werd het nu een woning met dwarsschuur. In gebruik als boerenbedrijf tot 1973, daarna, na leegstand, weer grondig gerestaureerd en thans in gebruik als luxe herenhuis. Let op de gietijzeren toegangspalen.

In 2010 heeft Stichting Het Drentse Landschap Huis ter Hansouwe verworven. Het huis stamt uit de middeleeuwen en is gebouwd als een steenhuis, hetgeen er op duidt dat het een zekere strategisch-militaire oorsprong heeft gekend. Huis ter Hansouwe is het enige bewaard gebleven "steenhuis" in de provincie Drenthe. De totaliteit van huis, landschap, natuurontwikkeling en ligging nabij de stad maakt het een van de meest betekenisvolle en identiteitsrijke plekken in Noord-Drenthe en daarmee van maatschappelijk belang. Het Drentse Landschap vindt dat Huis ter Hansouwe een terughoudend en respectvol gebruik verdient. Behoud van de integriteit van de plek moet daarbij voorop staan.

Naast een woonfunctie zal er inhoud worden gegeven aan een publieke functie van het huis. Allereerst door de functie van erfgoedlogies te realiseren als appartement in de aanliggende dwarsschuur, waardoor mensen ook in het bijzondere huis zelf kunnen verblijven en genieten van de omgeving. Verder wordt er aan gedacht om in het achterhuis een kwalitatief hoogwaardige gebruiksruimte te realiseren als vergaderlocatie of ontmoetingsplek, waarbij exclusiviteit voorop staat. Het Drentse Landschap gaat de ontsluiting verbeteren door rondom het huis op enige afstand een wandelpad te realiseren, aansluitend op de bestaande wandelpadenstructuur. Een uitvoerige beschrijving van de geschiedenis van het pand en het omliggende landschap vind je in het onderzoeksrapport Huis ter Hansouwe t.g.v. de verwerving door Het Drentse Landschap.

Landschap, natuur en recreatie

- In 2015 is bij De Horst een nieuwe brug met faunaverbinding over het Eelderdiep gerealiseerd. Met de aanleg van natuur- en waterbergingsgebied De Onlanden is de flora en fauna in Groningen en noord-Drenthe enorm verrijkt. Het beekdalherstel van het Eelderdiep is daarin cruciaal, omdat het zorgt voor voldoende schoon en goed water. Toen de brug vervangen moest worden, is er door de betrokken partijen zoals de gemeenten, de provincie en het waterschap ook meteen naar de natuur gekeken. Volgens boswachter Bart Zwiers van Natuurmonumenten laat met name de otter het succes van De Onlanden zien. "Het is duidelijk dat door het natuurnetwerk in Nederland met bijbehorende faunaverbindingen de otter zich in De Onlanden heeft kunnen vestigen. We proberen de leefomstandigheden voor de jonge otters nu zo optimaal mogelijk te houden zodat ze er ook blijven. Met de droge en natte onderdoorgang kunnen bijvoorbeeld otters, dassen, egels, hazen en diverse vissoorten makkelijker migreren. En het werkt nu al, we hebben de eerste ottersporen al onder de brug ontdekt!" (bron: Natuurmonumenten)

(© van de beschrijving van De Horst: geograaf mr. drs. Robert H.C. Kemkers, Nietap)